pismo ideograficzne

[MN1] Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

(Uwaga: W tekście stosowano autorską transkrypcję fonetyczną, tony oznaczano pojedynczymi cyframi dla morfemów (sylab) w języku kantońskim, liczby dwu-trzy cyfrowe stosowano w przypadku, gdy porównywano wymowę tych samych znaków w różnych ‘dialektach’. Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące systemu fonetycznego języka kantońskiego i mandaryńskiego oraz stosowanych oznaczeń zostaną zebrane w osobnych tekstach. )

 

W przypadku języka chińskiego istotne jest zarysowanie relacji między językiem a pismem. Konsekwencje wynikające z bardzo silnej w Chinach tradycji wpływają na wyższość pisma nad językiem, co powoduje, że Chińczycy postępują tak, jakby wyraz był jednością znaczenia i formy graficznej, a nie fonetycznej. Pismo chińskie charakteryzuje się nie tylko tym, że od samych początków nie uwzględniało wartości fonetycznej, lecz wyłącznie znaczenie, ale również tym, że nigdy nie uległo ewolucji prowadzącej ku fonetycznej notacji. Pismo chińskie od momentu powstania nie było dobrym narzędziem do zapisu języka. (1)

W celu zilustrowania powyższej tezy wystarczy poddać analizie dowolny znak pisma, choćby ten, który posłużył do zapisania pojęcia ‘dom’ w języku standardowym, w obecnej formie graficznej – 家. Chociaż rozpoznanie jego elementów składowych ‘dachu’ 宀 oraz ‘świni’ 豕 wymaga niewielkiej praktyki, to tylko intuicja lub wiedza, uczącej się osoby, o realiach życia w starożytnych Chinach[1] pozwala na ‘logiczne’ zinterpretowanie takiej struktury jako świni przebywającej pod dachem, a więc domu. Niestety w żaden sposób nie można stwierdzić, jak ten znak się wymawia obecnie ani jak wymawiano go w czasach jego powstania, czyli ponad 3 tys. lat temu. Uniwersalność tego ideogramu sprawia, że może posłużyć on również do zapisu pojęcia ‘dom’ w innych językach, jednak w każdym z nich będzie wymawiany inaczej (mandaryński – [dzia55], kantoński – [ga55], szanghajski [ka53], japoński – [je]). Podstawowa trudność tego pisma polega na tym, że aby coś zapisać należy wpierw dokonać analizy semantycznej, umożliwiającej podporządkowanie danej jednostce właściwego znaku pisma.  (1)

W kolokwialnym języku kantońskim do zapisu pojęcia ‘dom / rodzina’ używa się jednak innych morfemów: 屋 (nk)uk55 / 屋企 (nk)uk55 kej35. Ideogram 家 ga55 statystycznie najczęściej służy do zapisu słowa ‘teraz’ 而家 i21 ga55 z tym, że zestawienie tych dwóch znaków jest zupełnie arbitralne. Przy tworzeniu formy graficznej wzięto pod uwagę jedynie wymowę ideogramów 而 oraz 家, niejako ignorując ich znaczenie[2], dobrze oddających brzmienie słowa o niechińskiej etymologii.

Należy podkreślić, że system ideograficzny nie tworzy żadnej spójnej próby ukazania dźwięków mowy. Zamiast tego usiłuje ukazać ideę w głowie osoby znajdującej się w akcie mowy. Osoba czytająca chiński tekst wcale nie przekształca napisanych symboli w dźwięki, jak to często bywa w wielu innych językach, i dopiero wtedy przypisuje dźwiękom znaczenia, lecz po prostu patrzy na symbole jak na znaczenia, bez przechodzenia przez stadium dźwięku.

Każda sylaba języka kantońskiego jest zapisywana jednym symbolem, który niesie w sobie znaczenie lub pełni funkcję gramatyczną. Zatem znak 人 jan4 oznacza ‘człowieka, osobę’, podczas gdy symbol odpowiadający sylabie ge嘅 sam w sobie nie ma znaczenia, lecz służy do tworzenia kilku gramatycznych konstrukcji.

Ocenia się, że w użyciu jest ok. 50 tysięcy znaków. Liczba ideogramów jest duża, ponieważ w przeciwieństwie do ograniczonej liczby dźwięków, które język wyraża, liczba różnych znaczeń jest niemal nieograniczona, dlatego też każda znacząca lub funkcjonalna sylaba potrzebuje swojej unikalnej reprezentacji graficznej. Dobrze wykształcony Chińczyk powinien być w stanie napisać ok. 4-5 tys. znaków i dodatkowo rozpoznać ok. 5-6 tys. kolejnych bez pomocy słownika. W prasie bulwarowej używa się ok. 3,5 tys. ideogramów. (2) Jednak do biegłego czytania tekstów chińskojęzycznych potrzebna jest znajomość kilkunastu tysięcy znaków.

 

Literatura uzupełniająca:

  1. Künstler M.J. Języki chińskie. Warszawa : Wydawnictwo akademickie Dialog, 2000.
  2. Baker H., Ho P.K. Teach Yourself Cantonese. London : Hodder Education, 2006.

 

[1] Świnie i inne zwierzęta domowe prawdopodobnie trzymano w jednym pomieszczeniu z ludźmi lub też przetrzymano je na najniższej kondygnacji, dzięki czemu mieszkańcy mogli korzystać zimą z ich ciepła.

Jednak sam fakt, że znak 豕 (kant.: c-i35; mand.: szy214) odpowiada pojęciu "świnia', nie oznacza, że można owego morfemu użyć jako słowo 'świnia', które to zbudowane jest na zasadzie: element semantyczny 豕 + (niedokładny) fonetyczny 者 (kant.: dze35; mand.: dże214) = 豬 (kant.: dzju53; mand.: dżu55).

[2] Podobny zabieg stosuje się do zapisu chińskimi znakami nazwy szwedzkiej sieci sklepów – IKEA 宜家 i21 ga55. Tym jednak razem  użycie ideogramu  家 ga55 wydaje się bardziej uzasadnione. Warto mieć na uwadze, że przypadku wielu kolokwialnych słów Kantończycy dosyć swobodnie podchodzą do kwestii tonów i  słowo "teraz" często zapisują / wymawiają jako:  依家  i53 ga55.

Zobacz również:

Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

Przewodnik po różnych rodzajach cyrylicy – języki słowiańskie