Kanada

Francuski w Kanadzie – prowincja Manitoba i język mitchif

Postanowiłam napisać kolejny artykuł bazujący na języku francuskim, a w istocie na jego odmianie, która jest używana w Kanadzie. Poprzednio pisałam o Québecu i ten tekst możecie znaleźć, klikając tutaj. Natomiast dzisiejszy artykuł będzie poświęcony prowincji kanadyjskiej o nazwie Manitoba, a także skupimy się na Metysach, języku mitchif i sławnych ‘sacres québecois’.

Manitoba leży w środkowej części kraju, pomiędzy Ontario i Saskatchewan. Językami urzędowymi są tutaj francuski i angielski. Nazwa miasta może pochodzić z języka odżibwe i oznaczać ‘cieśninę duchów’. Tereny te były zamieszkiwane przez liczne plemiona indiańskie. Po 1670 roku rozpoczął się kontakt z Europejc250px-Manitoba_in_Canada.svgzykami. Było to spowodowane przede wszystkim utworzeniem Kompanii Zatoki Hudsona. Powstały pierwsze osiedla w dolinie rzeki Red River, gdzie przybywali ludzie głównie ze Szkocji i z Quebecu. Tamtejsi Indianie również zostali zaangażowani w system gospodarczy ówczesnych osiedli. Tereny Manitoby były bardzo atrakcyjne gospodarczo dla przedstawicieli brytyjskiej spółki handlowej, toteż starano się, aby stosunki pomiędzy Europejczykami a rdzennymi mieszkańcami tych ziem były jak najbardziej korzystne. W związku z tym przez około sześćdziesiąt lat wytworzyła się specyficzna grupa społeczna łącząca w sobie elementy różnych kultur – byli to Metysi. Po rebelii nad rzeką czerwoną, na mocy Ustawy o Manitobie z 1870 roku, wytyczono granice prowincji. I tak stolica – miasto Winnipeg – jest intensywnie rozwijającym się ośrodkiem naukowym i przemysłowym. I oczywiście warto wspomnieć dewizę Manitoby, a są to słowa: „Gloriosus et Liber” (Wspaniały i Silny).Armoiries_du_Manitoba

Chciałabym zwrócić uwagę na odrębność społeczności metyskiej. Otóż, jako potomkowie Indian i europejskich kupców, Metysi bardzo dbają o to, by ich kultura i zwyczaje przetrwały w kosmopolitycznym świecie. Służy temu między innymi Krajowa Rada Metysów, która reprezentuje interesy społeczności. Wyróżniono kryteria przynależności do tej zbiorowości, są to miedzy innymi: samoidentyfikacja jako Metys, pochodzenie od członka rodziny metyskiej,  odrębność od innych rdzennych ludów Kanady, akceptacja przez Naród Metysów. Jeśli chodzi o liczebność społeczności Metyskiej, to według różnych źródeł, wynosi ona od 300 do 700 tysięcy. Większość Metysów posługuje się językiem angielskim bądź francuskim, wzrasta jednak zainteresowanie językiem mitchif965352a5cdcdf827141de2b660b723cd0cea19235a732f56086e53b7deea26a8.

Język mitchif (w zależności od pisowni, métchif lub po polsku miszif) jest mieszanką języka francuskiego kanadyjskiego i języka kri. Klasyfikuje się go najczęściej w kategorii języków kreolskich. Przyjrzyjmy się mu dokładniej i dokonajmy analizy. Otóż, język ten składa się głównie z czasowników języka kri, rzeczowników francuskich i wielu innych zapożyczeń z języków takich jak odżibwe i déné. Co więceweatherj, przymiotniki są zapożyczone z francuskiego, ponieważ w języku kri nie istnieją. Ich użycie i rola w zdaniu podlega regułom języka francuskiego. Jeśli chodzi o szyk zdania, to nie ma tutaj z góry określonych reguł, toteż ludzie posługujący się językiem mitchif budują wypowiedzi w bardzo dowolny sposób. I oczywiście fonetyka – zupełnie różna od tej francuskiej, ale spójrzmy też na przykładowe zdania – ktoś, kto miał styczność ze standardowym francuskim może być w szoku, gdy zobaczy te słowa i ich pisownie 😉 I od razu uprzedzam, język mitchif ma oczywiście swoje odmiany/dialekty. W poniższej tabelce zobaczymy Mitchif-Cri, Mitchif-Francuski i Mitchif–Ile-à-la Crosse. Zaczynamy!

 

English                           Michif-Cree                          Michif-French                      Ile-à-la-Crosse Michif

Hello!                             Taanshi!                                Bounjour!                            Tansi!

How are you?                Taanshi kiiya?                       Coumment ca va?              Tan’si kiya?

Where are you from?     Taanday ooshciiyenn?        D’ivou titte viens?                 Taniti ohci kiya?

How old are you?           Taanshi shpiishchishiyen? Quel age t’a?                        Tanitahtopiponiyan kiya?

 

I jak? Ma ktoś może pomysł jak przeczytać Tanitahtopiponiyan kiya? Z pewnością dla mnie byłoby to ogromne wyzwanie. Ale jeśli macie ochotę posłuchać języka mitchif, a może nawet podjąć się jego nauki, to zachęcam do kliknięcia tutaj: michiflanguage. Strona jest bardzo dobrze zaprojektowana, można posłuchać wymowy i wydaje mi się, że z pewnością materiały tam zamieszczone okażą się pomocne. A klikając tutaj, poznacie nazwy zwierząt. Gdyby ktoś zdecydował się na naukę tego języka, to mam dobrą wiadomość – w Kanadzie ukazały się słowniki, a co więcej, jest też aplikacja na androida o nazwie Mitchif To Go.2013-Michif-Dictionary-Final-Cover

Skoro już wiemy co nieco o języku mitchif i Manitobie, to powróćmy do słowa-klucza dla Quebecu, jakim jest TABARNAK. O co chodzi? Po kolei, les sacres québecois to nic innego jak słowa, które funkcjonują w języku mówionym we francuskiej części Kanady. Są one używane głównie do wyrażenia złości, niechęci, zaskoczenia, a także do waloryzacji. Te specyficzne przekleństwa są nazywane sacres – czyli święte – nie bez przyczyny, otóż powstały one głównie przez metamorfozę innych słów, używanych w kontekście religijnym. Czas na przykłady. Po pierwsze tabarnak – słowo, które pochodzi od tabernakulum, ale używane w języku mówionym ma wydźwięk pejoratywny. Wszystkie sacres québecois możemy podzielić na kilka kategorii :

Osoby : Christ (Chrystus), Vierge (Święta Panienko ), Diable (Diabeł), Bon Dieu (Dobry Boże)
Przedmioty : Tabarnak (Tabernakulum), Hostie (Hostia), Ciboire (Cyborium), Crucifix (Krucyfiks)
Pojęcia : Baptême (Chrzest),  Sacrifice (Poświęcenie/Ofiara), Sacrement (Sakrament)

Oczywiście poniżej znajdą się linki i odnośniki, które mogą Was zainteresować, natomiast chciałabym wyjaśnić jeszcze jedną kwestię – skąd akurat te słowa uważane są za małe przekleństwa? „Święte słowa”, czyli takie, które kojarzone są z religią, mają oczywiście swój początek w historii Kanady. Na początek XIX wieku przypada w tym kraju czas dużych wpływów Kościoła Katolickiego. Z całą pewnością było to przyczyną frustra200px-Tabarnak_graffiticji wielu osób. Dlatego też zaczerpnięto ze „słownika” katolickiego wiele słów i zaczęto ich nagminnie używać w formie małych przekleństw, które wzmacniały wypowiedź. Po cichej rewolucji po 1960 roku wpływy katolicyzmu zaczęły słabnąć, jednak sacres quebecois nie straciły w związku z tym swojej pozycji. Co więcej, rozprzestrzeniły się na terenie całego Québecu. Być może sama idea wykorzystania tych słów została zaczerpnięta z Biblii, gdzie jasno i wyraźnie napisane jest „Nie używaj imienia Pana Boga swego nadaremno”.

Tak więc zachęcam Was do przesłuchania sobie wymowy poszczególnych słów na lekcji języka Québecu – tutaj.

Ciekawostką pozostaje fakt, iż nie tylko w Québecu używa się „religijnych wyrażeń” do przeklinania bądź wyrażania złości. Podobnie jest we włoskim gdzie można usłyszeć słowa ostia i Sacramento – choć nie są to mocne przekleństwa. To samo jest w  bawarskim niemieckim – tam funkcjonuje słowo Sakrament, Czesi z kolei mówią Krucifix. Język hiszpański zapożyczył słowo la hostia, a w katalońskim hostia jest często skracana do osti.

 

A jaka jest Wasza opinia na temat języku mitchif? Czy dla nas Polaków może się wydawać atrakcyjny?

Francuski w Québecu – jak zrozumieć Kanadyjczyka?

„Voyage, voyage!” – kojarzycie tę piosenkę, prawda? Podejrzewam, że nie ma osoby, która nie znałaby tego francuskiego hitu. Nie mieliście wrażenia, że ten język tak ładnie brzmi? Że słowa idealnie układają się w jedną melodyjną frazę? Jeśli tak, to macie świetne ucho – subiektywna opinia 🙂 To prawda, francuski jest ogromnie melodyjnym językiem, więc wszelkie piosenki i wiersze brzmią niesamowicie.
Obecnie językiem francuskim posługuje się około 240 mln ludzi na pięciu kontynentach. W dwudziestu dwóch krajach jest jedynym urzędowym, natomiast w pozostałych powszechnie się go używa – te kraje to między innymi Tunezja, Maroko, Algieria, Liban, Mauretania czy Wietnam. Oprócz tego jest oczywiście oficjalnym językiem Unii Europejskiej. Poniżej znajduje się mapka obrazująca użycie języka francuskiego na świecie.
pays_fr

Język francuski ma oczywiście kilka odmian – wprawdzie głównie uczymy się akcentu paryskiego, ale istnieją także inne wariacje, na temat których pisał już Karol, w swojej serii artykułów o językach regionalnych Francji.

Postanowiłam zająć się krajem, z którego pochodzą między innymi Celine Dion, Garou i Nelly Furtado. Ten tekst będzie poświęcony Kanadzie, jej językom oficjalnym i regionowi Québec. Na początek proponuję troszkę historii. Skąd język francuski w  Kanadzie?  Europejska kolonizacja Kanady rozpoczęła się w XV wieku, kiedy to angielski żeglarz odkrył wschodnie wybrzeże. W 1497 John Cabot dopłynął do wybrzeży Ameryki Pòłnocnej  i odkrył Nową Fundlandię i Labrador. Z kolei w 1534 Francuz Jacques Cartier dotarł do wybrzeży Kanady. Francja założyła swoją prowincję o nazwie Nowa Francja, następnie Port Royal w 1605 i Québec w 1608. Około 30 lat później Kanada stała się oficjalną prowincją Francji, a pozostałe tereny obok Nowej Francji były zarządzane przez Anglię. W XVIII wieku rozpoczęła się walka o Kanadę pomiędzy Anglikami i Francuzami. Ostatecznie Francja zrzekła się swoich posiadłości na rzecz Anglii. W 1867 roku powstała konfederacja kanadyjska w ramach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, która w 1931 ogłosiła niepodległość. Voilà, oto historia Kanady w ogromnym skrócie. Niestety, musiałam zagłębić się trochę w historię, żebyście mogli zobaczyć, skąd tak silny wpływ języka francuskiego w tym miejscu na świecie.

Jako była kolonia francuska Kanada ma dwa języki oficjalne – język angielski oraz  język

Flaga Quebecu

francuski.  Jednakże przeważają miejsca, gdzie używa się tylko angielskiego. Wyjątkiem jest Québec – tutaj status jedynego języka urzędowego ma francuski, a konkretniej jego kanadyjska odmiana. Natomiast jedyną prowincją, gdzie oficjalnie używa się zarówno angielskiego, jak i francuskiego, jest Nowy Brunszwik.  Oczywiście ludzie mieszkający w Kanadzie posługują się również innymi językami, wśród których jednym z najpopularniejszych jest chiński.  Aczkolwiek w innych prowincjach także są społeczności , które posługują się językiem francuskim – szczególnie w Ontario, prowincji Manitoba i Nowej Szkocji. Przyjrzyjmy się tabelce, która pokazuje dane z roku 2006 i 2011 na temat posługiwania się językiem francuskim przez mieszkańców Kanady :

Kryterium znajomości języka Canada
2006 2011
liczba procent liczba procent
Język ojczysty 6 970 405 22,3 7 298 180 22,0
Język używany w domu 7 463 665 23,9 7 892 195 23,8
Język używany najczęściej 6 777 665 21,7 7 115 100 21,5
Język używany regularnie 686 000 2,2 777 095 2,3
Pierwszy oficjalny mówiony język 7 370 350 23,6 7 691 705 23,2
Umiejętność podtrzymania konwersacji 9 590 700 30,7 9 960 590 30,1

źródło : Statistique Canada

 

Jak wynika z tabelki, co trzeci mieszkaniec Kanady deklaruje umiejętność przeprowadzenia rozmowy w miejscowej odmianie francuskiego. Jak się mówi po francusku w Kanadzie? Porównałabym to do odmian języka angielskiego – mamy British English vs. American English – gramatyka się nie zmienia, słownictwo może się różnić, ale najwięcej trudności przysparza kwestia wymowy. Podobnie jest z francuskim z Francji i tym z Kanady.

Nie jest tajemnicą, że Francuzi uważają się za naród wybrany, a swój język za najpiękniejszy. I może właśnie dlatego tak bardzo przeszkadza im kanadyjski akcent, z którego często się śmieją. Generalnie mieszkańcy Québecu są częstym tematem żartów – oto przykład :

Jak nazywa się inteligentny mieszkaniec Kanady? Turysta 😉

Taki stan rzeczy spowodowany jest troszkę złośliwością, a troszkę faktem, że stereotypy na temat Kanadyjczyków wciąż funkcjonują i mają się dobrze. Powszechnie Kanada kojarzy się z zimnym krajem, gdzie ludzie ubrani w koszulach w kratę rano idą rąbać drewno, a wieczorem grają w hokeja. Spójrzcie też na to, jak do swojego pochodzenia odnosi się Jim Carrey – jak widać, część stereotypów pokutuje też w Stanach : Jim Carrey o Kanadzie

Ale wracając do samego języka i jego wariacji, pozwolę sobie wyróżnić kilka głównych punktów:

– anglicyzmy – z pewnością powiązane z historią Kanady i jej geograficznym położeniem. Z jednej strony francuski w Québecu jest bogaty w słowa pochodzenia angielskiego, ale istnieje też przekonanie, że ludzie niechętnie używają słów typu ‘le weekend’ i zastępują je francuskim ‘le fin de la semaine’ (koniec tygodnia). Przykładem może być wyrażenie idiomatyczne ‘Moi pour un' wzorowane na angielskim ‘I for one' podczas gdy we Francji używa się zwrotu „Pour ma part”.

– żeńskie odpowiedniki zawodów – we Francji o pani doktor powiemy raczej w formie męskiej natomiast w Québecu często używa się form żeńskich ; ‘la docteure’ (pani doktor), ‘l’écrivaine’ (pisarka), ‘la première ministre’ (pani premier).

– słownictwo dotyczące informatyki – ciekawe jest to, że zupełnie inaczej nazywa się na przykład email czy spam. I wygląda to następująco : e-mail – ‘le courriel’, mail spam – ‘le pourriel’, chat – ‘le clavardage’.

kontrasty samogłoskowe – francuski kanadyjski zachował rozróżnienie pomiędzy samogłoską "a" tylnią i przednią. O ile we Francji zanika granica pomiędzy tylnym i przednim 'a', o tyle w Kanadzie wciąż można je usłyszeć. Przykładem słowa, które wymawiane było z tylnym "a" jest âne – osioł.

Na wielki finał zostawiłam sobie unikatowy akcent z Québecu – osobiście nie umiem naśladować Kanadyjczyków, dla Francuzów natomiast jest to nie lada gratka. Jednakże ktoś, kto zna francuski nawet na podstawowym poziomie i nie jest mu obca fonetyka, będzie miał naprawdę twardy orzech do zgryzienia, aby zrozumieć francuski z Kanady. Ten akcent jest bardzo specyficzny – nawet tłumacze przyznają, że dla niewprawionego ucha jest to naprawdę ciężkie zadanie. Oczywiście posłużę się tutaj filmem, żebyście mogli usłyszeć różnice w wymowie: na tym filmiku pani mówi z akcentem québecois  (są też angielskie napisy z tłumaczeniem) —>French vs. Quebecois
Ogólnie największe różnice fonetyczne polegają na przekształceniu głosek t i d na głoski ts i dz przed u,i ,ui – Cela veut dire (d przechodzi w wymowie w dz). Ponadto, inną kwestią jest wymowa t na końcu wyrazu, którego w standardowym francuskim nigdy się nie wymawia, i tak na przykład wyraz łóżko ‘le lit’ we Francji czytane jest jako ‘li’, natomiast w Québecu jako ‘le lit’, co może bardzo utrudniać odbiór języka.

I tutaj kolejny film o wymownym tytule "straszliwy akcent quebecois" – Canadian accent

 

Istnieje także odmiana języka francuskiego, który różni się od tego, jakim mówi się w Québecu. Język francuski akadiański jest używany w atlantyckich prowincjach Kanady – przede wszystkim w Nowym Brunszwiku, południu Nowej Szkocji, na Wyspach Księcia Edwarda i Wyspach Magdaleny. Język akadiański charakteryzuje się tym, że nie ma tam właściwego francuskiego "r". Słowa wymawiane są z takim samym dźwiękiem, jaki mamy w języku polskim. Ciąg w pisowni "re" zmienia się w wymowie w "er" – wyraz fredaine będzie więc czytany jako fɛrˈdɛn

Odmiana języka francuskiego z Québecu jest bardzo ciekawa i ubolewam nad faktem, że w Polsce nie jest w ogóle nauczana – podejrzewam, że trudno też znaleźć native’a, który by z nami poćwiczył ten akcent.

A co Wy myślicie na ten temat? Czy podoba Wam się akcent Kanadyjczyków? Czy uważacie, że warto się uczyć i warto znać różne odmiany jednego języka? Jestem ciekawa Waszych odczuć, więc śmiało komentujcie 😉

Już niebawem ukaże się kolejny artykuł, w którym dowiemy się, co znaczy kanadyjski „tabarnak”, kim są Metysi i jak wygląda język michif.