Podróż w głąb brudnego umysłu

Umysł pozostaje aktywny w trakcie nauki, jeśli poddawany jest nieustannej stymulacji. Mózg chłonie nowe informacje jak gąbka, pod warunkiem, że są one w jakiś sposób "zakazane, nielegalne, brutalne". Tylko nie myśl o kimś / o czymś! Kogo / co właśnie zobaczyliśmy oczyma wyobraźni? Człowiek to genetycznie obciążony podglądacz, podsłuchiwacz i plotkarz. Z premedytacją wykorzystajmy zatem te "słabości", tak, aby pomogły nam w sprawnym zapamiętywaniu.

Nauka języka od zaplecza

Wstyd się przyznać, ale po latach nauki niemieckiego moja wiedza jest dziurawa jak durszlak, ale w podręcznym arsenale pozostało kilka zdań pierwszej potrzeby np.:

Ich habe einen Durchfall.

tłumaczenie zapisane atramentem sympatycznym > Mam biegunkę. < フ

Przeczytałem kiedyś książeczkę do gramatyki języka francuskiego. Niewiele z tej przygody pamiętam, ale kilku zdań wręcz nie jestem w stanie wyrzucić ze swojej głowy np.:

Elle a les fesses molles.

tłumaczenie > Ona ma miękkie pośladki. < 囚

Rozwiązywanie problemów binarnych pisma (nie tylko) ideograficznego

Bazując na tych "obserwacjach", w trakcie samotnego zgłębiania hiragany i katakany, dokonałem pewnego ‘mini odkrycia', zauważyłem, jak łatwo można zapamiętać te abstrakcyjne znaki i ich wymowę zupełnie ignorując system kluczy, który i tak ledwie szczątkowo mógłby w tym wypadku pomóc (?). Wystarczyło odnaleźć w znakach kształty z otoczenia i w absurdalny, komiczny sposób połączyć je z wymową. Do dziś pamiętam minę kolegi, któremu radziłem, by znak wymawiany ‘fu’ フ skojarzył z "zapachem" – fu z podwieszanego sedesu , a widząc ‘ra’ ラ zastanowił się co by krzyczał, gdyby przytrzasnęła go deska klozetowa i nie mógłby się wydostać (ratunku!!!). Niemniej jednak te i kilka innych moich wskazówek okazało się na tyle skuteczne, że na kartkówce zaliczył właściwie tylko te przypadki, których sposób ‘interpretacji’ zasugerowałem.

fu フ >g> sedes

ra ラ >g> sedes + deska klozetowa

Różnicujący dynamizm

Największe kłopoty sprawiają jednak znaki katakany, których różnice trudno zdefiniować nawet po ustawieniu ich obok siebie.

si シ

cu ツ

Jedynie wprowadzenie dynamiki pozwoli przyswoić bardzo podobne znaki. W si dolna kreska jest zapisywana od lewej do prawej (złudzenie "wznoszenia się"), natomiast w cu wspomniana kreska zapisywana jest od prawej do lewej (z góry na dół).

Jeśli w znaku シ dostrzegę i wyobrażę sobie strażacką sikawkę z której leci silny strumień wody (opadające krople 丶丶), to bez problemu odróżnię ją od cukiernika (w białym kitlu) z dwiema strzykawkami do kremu 丶丶 za pazuchą, wpychającego za pas wałek do ciasta 丿.

sikawka <f< si シ >g> sikawka + krople wody

cukiernik<f< cu ツ >g> 2 strzykawki do kremu + wałek do ciasta

"Najważniejsza jest zaprawa…" i spostrzegawczość

W kolejnej parze wystarczy odróżnić (widzianego z profilu) ン narciarza szybującego na mamuciej skoczni, od ソ niedoszłego samobójcy skaczącego z betonowej wyprofilowanej tamy w Solinie. Trudno jest rozróżnić poniższe znaki dopóki nie wykorzystamy niuansów dynamicznych. Nartę narysowalibyśmy na tzw. piętce kończąc, profil tamy od góry do podstawy. Przebieg kresek na papierze jest zatem zgodny z intuicją polskiego rysownika.

Skojarzenia graficzne; 心 serce v ‘cieknący kran’

Mówiąc o ‘tradycyjnym’ sposobie nauki znaków, tj. rozkładaniu ich na klucze zapomina się o tym, że po pierwsze osoba zaczynająca naukę języka azjatyckiego musi wpierw je znać. Autorzy podręczników rozwiązują ten problem prostym zabiegiem – deus ex machina – wrzucają listę kluczy. Niestety jednak uczeń nie rodzi się z wiedzą, że 心 to serce, lecz musi to wpierw zapamiętać. Jest to kształt abstrakcyjny, w żaden sposób nieprzypominający rzeczywistego serca. Osoba ucząca się może przepisać ten znak 100 razy, lecz nie zmienia to faktu, że nadal nie kojarzy się on z sercem. Przepisywanie zamiast używania skojarzeń jest tak samo skuteczne, jak leczenie przeziębienia poprzez posmarowanie kolana maścią na obrzęki. Jeśli jednak uczeń potrafi wizualną formę znaku ‘serce’ przybliżyć, choćby zauważając, że 心 przypomina, odwrócony o 180°, cieknący kran i wyobrazi sobie, że z jego (tego ucznia) lewego płuca wystaje kran, z którego cieknie krew, to może powiązać znaczenie z jego formą graficzną. I tu ważna uwaga: nawet jeśli wiem, że 心 oznacza serce, to wcale mi ta wiedza tak dużo nie daje, a to dlatego, że widząc w ‘serce’ w nowym znaku, który chcę zapamiętać np.: 感 ‘czuć; emocje’ muszę:

przywołać – odtworzyć w myślach znaczenie fragmentu graficznego 心, czyli serce.
wyobrazić sobie ‘serce’, a to dlatego, że myślimy obrazami, a nie słowami.
w jakiś sposób powiązać ‘obraz’ serca z ‘obrazem’ innych elementów.

Jeśli jednak użyję tego, co widzę (a nie tego co sobie muszę wmówić, że widzę), tj. zobaczę 'cieknący kran', to krok nr 2 niemal nie jest mi potrzebny, bo przecież ten ‘kran’ jest już narysowany. Nie muszę zamieniać pojęcia na obraz, lecz obraz graficzny na obraz kranu w wyobraźni, to jest znacznie łatwiejsze i szybsze. Jeszcze raz podkreślam, że sam fakt, że będę wyobrażał sobie, że znak 心 to ‘cieknący kran’ wcale nie pozbawia mnie wiedzy, że oznacza on ‘serce’.

忙 v 忘

Zaletę skojarzeń graficznych pokazują już najprostsze przykłady: ‘zajęty, w pośpiechu’ 忙 v 忘 ’zapominać’. Te same elementy jeśli chodzi o semantykę (忄 to wariant znaku 心 występujący w lewym sektorze ideogramów), ale inne jeśli chodzi o grafię.

忙 ; 忄 por (skojarzenie graficzne) dobija się do zajętej toalety (skojarzenie semantyczne pojęcia ‘bycia zajętym’). Uderzam tym porem w garnek, przykryty pokrywką, tak mocno, że robię w nim dziurę亡.

忘 – zapomniałem zdjąć garnek z kranu (a nie z gazu – uwaga – świadomy absurd), w wyniku czego rozpuściła się jedna z jego ‘ścianek’ 亡, a wypływająca, gorąca zupa parzy mi stopy.

A jak w sposób logiczny / "naukowy" wyjaśnić usytuowanie tych elementów względem siebie i powiązać to ze znaczeniem? Nawet nie będę próbował. Wiedza, że 心 i 忄 to ‘serce’, 亡 ‘umierać’ pozwala, pewnie stworzyć wyjaśnienie tak logiczne, że aż nie do zapamiętania.

Może z 'wysiłku, pośpiechu', zaangażowania 忙 serce bije mi tak mocno, że za chwilę umrę (亡 oznacza 'śmierć')? Albo 忘 „na śmierć” zapomniałem o czymś, o czym przypomina mi bijące serce? Obydwie historyjki są zbyt logiczne w związku, z czym trudno je zapamiętać. To tylko pozorna sprzeczność. Co łatwiej zapamiętamy, to że pies ugryzł człowieka (to przecież logiczne), czy gdy człowiek ugryzie psa (choć to irracjonalne)? Chociaż… znając bogactwo kantońskiej kuchni, to może nie jest najlepszy przykład.

Metody pseudomnemotechniczne

Hiragana

Wydaje się, że metodom mnemotechnicznym wspomagającym naukę japońskiego poświęcono już tyle uwagi, że nie warto się nad nimi dłużej rozwodzić. Jednakże dość często autorzy materiałów dydaktycznych popełniają podstawowe błędy metodologiczne wynikające z niezrozumienia procesów rządzących pamięcią i brak edukacyjnej empatii – umiejętności postawienia się w pozycji ucznia.

W jaki sposób informacja, że od sylaby ne rozpoczyna się japońskie słowo neko [kot] ma ułatwić zapamiętanie czy powiązanie tej informacji z kształtem odpowiedniego znaku sylabariusza ね? Żeby możliwie ułatwić sobie zapamiętanie czegoś nieznanego musimy posłużyć się czymś doskonale nam, już wcześniej, znanym. Natomiast autorzy tej > "metody" wierzą w to, że za pomocą drewnianej protezy dłoni będziemy w stanie wymacać co jest w środku czarnego worka. Angażowanie czegoś nieznanego w celu przyswojenia innej niewiadomej jest nieskuteczne. Tylko użycie unerwionej dłoni nadaje temu zadaniu sens.

Kandzi

Jak już kiedyś wspomniałem, praktyczna metoda zapamiętywania znaków winna umożliwić sprawne zapamiętanie znaku potrzebnego ad hoc. Nie powinna wymagać uprzedniego stworzenia w głowie faktograficznej bazy danych złożonej z setek czy tysięcy informacji. Jeśli chcę, w tej właśnie chwili, zapamiętać, że 'urodzenie' zapisywanej jest po japońsku (i chińsku) ideogramem #1568 誕 , to nie powinno się ode mnie wymagać, żebym znał znaczenie bazgrołu 延 'przełożyć, opóźnić' 延, bo informacja ta zupełnie mnie w tym momencie nie interesuje. Oczekiwałbym ogólnych, acz praktycznych wskazówek umożliwiających mi sprawne przyswojenie znaku 誕 bez konieczności wertowania słowników. Brzegowe przykłady z książki "A Guide To Remembering Japanese Characters" tylko w niektórych przypadkach odwołują się do graficznego kształtu elementów tworzących bardziej złożony ideogram. Częściej wymagana jest znajomość znaczenia elementów składowych. Tego typu synestezja (semantyka > grafia) wydaje mi się mniej skuteczna, niż bardziej bezpośrednie, ścisłe trzymanie się płaszczyzny (orto)graficznej. Niestety wiele fragmentów budujących skojarzenia jest tak abstrakcyjnych, że nie sposób sobie ich wyobrazić, a to, czego nie da się zobaczyć oczyma wyobraźni, jest po prostu bardzo trudne do zapamiętania, dlatego też uważam, że metoda oparta na alternatywnym postrzeganiu rzeczywistości jest lepsza. Wydaje mi się, że wcześniej przytoczone dwa podejścia do zapamiętywania znaków 忙 i 忘 wystarczająco dobrze ilustrują to zagadnienie.

Kanji	Number	Mnemonic
一	1	one一 finger
右	2	right hand to the mouth口
雨	3	rain from heavenly clouds
円	4	round coins from bank-teller's window
王	5	king with ax rules heaven, earth土 and man
音	6	sound of rising立 sun日
下	7	t-bar with droopy lower handle
火	8	flames of fire
花	9	flowers appear when plant艹 undergo change化
学	10	child子 learning under ornate丷 roof宀
…	…	…
装	1524	samurai士 wears clothes衣 in bed丬
束	1535	manage to put box口-like bundle in tree木
誕	1568	use stretched延 words言 to deceive about birth
笛	1624	there's a reason由 for making flute from bamboo⺮
豆	1640	one miniature box口 on stand, full of beans
梅	1689	every每 tree木 should be a plum tree
箱	1703	bamboo⺮ sides mutually相 opposed in box
並	1775	line up in two二 rows of eight丷
暮	1789	live to see sun日 set among big大 plants艹 at end of day日
夢	1844	cover冖 eyes罒 at night夕 and dream of grass艹

W powyższej tabeli 'surowe' opisy mnemotechniczne wzbogaciłem o podkreślenia informujące o tym, które słowo / pojęcie jest znaczeniem zapamiętywanego ideogramu. Do odpowiednich słów dokleiłem fragmenty graficzne, do których obecności autor 'pije'.

Mam duże wątpliwości, czy kurczowe trzymanie się rzeczywistych (choć, z punktu widzenia (braku) podobieństwa graficznego, nieoczywistych) znaczeń elementów składowych jest tak dobrą metodą. Nieodparta skłonność do poszukiwania logicznego wyjaśnienia obecności poszczególnych fragmentów graficznych w chińskim ideogramie jest raczej ograniczająca. Wyobraźmy sobie, że musimy zbiec z 10-ego piętra z kulą dowiązaną do nogi (informacja uzupełniająca dla cwaniaczków – winda jest zepsuta). Możemy wpół zgięci ciągnąć ją za sobą, w bólu pokonywać kolejne stopnie, albo poświęcić chwilę na znalezienie narzędzia, przecięcie łańcucha, wyrzucenie kuli przez okno, zbiegnięcie na dół i przyspawanie jej z powrotem do nogi, dla zachowania pozorów, że ciągle tam była. W zapamiętywaniu znaków chińskiego i japońskiego liczy się efekt końcowy, a nie powaga i elegancja metody. Pismo chińskie, z punktu widzenia osoby żyjącej w XXI wieku, jest tylko zbiorem bazgrołów, ciągoty do przyoblekania go w szatę powagi i uczoności lepiej czasem pozostawić w garderobie.

Zobacz również:

Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

Jak ‚nauczyć się’ hiragany… w godzinę?

Lepsza własna wędka, niż cudza ryba, czyli jak nie dać się złowić w sieć „edukacyjnych uzależniaczy”

Ortograficzny chaos

Zagadki pisma ideograficznego, czyli o wróżeniu z kuli żuka gnojarza

Wróżenia z fusów chińskiej herbaty ciąg dalszy

Taniec smoka; grafia versus fonia

O alternatywnym postrzeganiu rzeczywistości – percepcja informacji graficznej (wstęp)

O aktywnym korzystaniu z pamięci