Dwa tematycznie zbieżne artykuły, z kilku ostatnich, jakie pojawiły się na Woofli: "Jak czytać w języku, którego jeszcze dobrze nie znamy? (wstęp)" a zwłaszcza "Pierwsza książka w języku obcym" wzbudziły na tyle duże zainteresowanie, że idąc za ciosem, tym razem chciałbym wyprowadzić Czytelników z komentatorskich okopów spowitych mgłą suchego teoretyzowania, na namacalne pole bitwy, jakim jest konkretny tekst w języku obcym.
Trwały ślad, jaki chcemy zostawić po sobie…
W poniższym artykule zademonstruję jedną z metod opracowywania tekstów na potrzeby nie tylko własne, ale i również mających służyć ludzkości. Nie sztuką jest dokonanie czegoś 'nowego', prawdziwą zasługą jest przedstawienie tego w taki sposób, aby każdy, krocząc po naszych śladach, mógł osiągnąć ten sam rezultat w 10 – 100 razy krótszym czasie. To zapewnia rozwój cywilizacji – dzięki temu nie musimy za każdym razie zaczynać od Adama i Ewy. Jeśli przeznaczyliśmy swój czas na rozgryzienie jakiegoś tekstu w języku obcym, to czemu nie poświęcić chwili na edycję, aby i inni mogli z tego skorzystać? Może, gdy ktoś inny równolegle zrobi coś podobnego, skorzystamy i my.
Studium przypadku – "Pamiętnik szaleńca"
"Chińska literatura" to hasło, po którego usłyszeniu statystyczny uczestnik "Familiady" raczej nie sypie tytułami i autorami jak z rękawa. Poza "Sztuką Wojny" czy (o zgrozo) "Czerwoną książeczką" mało kto jest w stanie podać jakąkolwiek pozycję.
Jednym z kamieni milowych współczesnej chińskiej literatury jest opowiadanie Lu Xun'a pt.: 《狂人日記》 "Dziennik / pamiętnik szaleńca" z 1918 r. Każdy, kto chce zepsuć sobie przyjemność lektury, może wejść w powyższy link, by poznać zarys fabuły. Opowiadanie jest niemal w całości napisane w ówczesnym języku mandaryńskim. Poniżej przedstawię swoje opracowanie pierwszej części utworu, którą autor celowo (i zarazem symbolicznie) sporządził jednak w klasycznym języku chińskim. Jako że właściwie nigdy nie uczyłem się tego języka, nie było to szczególnie łatwe zadanie pomimo dostępności tłumaczeń w języku angielskim: 1 i 2. Dlaczego tak jest?
Parataksa versus hipotaksa
O problematyce tłumaczenia tekstów sporządzonych w języku klasycznym wspominałem już w dwóch wcześniejszych artykułach [MN25] oraz [MN26]. Poza wymienionymi tamże, jedna z głównych trudności wynika z różnic w składni pomiędzy językiem chińskim klasycznym a językami używanymi współcześnie (niezależnie czy jest to chiński, angielski czy polski). W pierwszym, zwłaszcza w jego starszych fazach, dominują ciągi formalnie niepowiązanych zdań prostych (struktury parataktyczne), natomiast w językach współczesnych jesteśmy przyzwyczajeni do zdań podrzędnie złożonych (struktur hipotaktycznych). Zatem, aby myśl wyrażona przez chińskich autorów kilkaset lat temu była, pod względem formy, dobrze odebrana przez współczesnego czytelnika, tłumacz musi dość silnie ingerować w strukturę tekstu.
Zobrazuję to, przykładem, nieco go przy okazji rozszerzając, przytoczonym przez Mieczysława Künsztlera (Künstler M.J. Języki chińskie. Warszawa: Wydawnictwo akademickie Dialog, 2000, str. 109) odnoszącym się do fragmentu tekstu autorstwa chińskiego filozofa – Mo Di 墨翟.
| Oryginał (archaiczny język chiński)
|
Tłumaczenie dosłowne
(M. Künsztler) |
Tłumaczenie literackie | ||
| (M. Künsztler) | (W. P. Mei) | współczesny standardowy język chiński | ||
| 今有一人， | "Otóż jest jeden człowiek | "Gdy kto, | 'Suppose a man | 現在假如有一個人， |
| 入人園圃， | Wchodzi do cudzego ogrodu.
|
wszedłszy do cudzego sadu, | enters the orchard of another | 進入別人的園圃， |
| 竊其桃李， | Kradnie cudzą brzoskwinię (i) lub śliwkę. | skradnie brzoskwinię lub śliwkę, | and steals the other's peaches and plums. | 偷竊他家的桃子、李子。 |
| 眾聞則非之， | Tłum słyszy (o tym), to go potępia. | a ludzie posłyszą o tym, to zostaje on potępiony, | Hearing of it the public will condemn it; | 眾人聽說后就指責他， |
| 上為政者得則罰之。 | Ci, którzy na górze sprawują władzę dowiadują się, to go karzą.
|
władze zaś, dowiedziawszy się o tym wymierzają mu karę. | laying hold of him the authorities will punish him. | 上邊執政的人抓到后就要處罰他。 |
| 此何也？ | Dlaczego tak jest? | Dlaczego tak jest? | Why? | 這是為什么呢？ |
| 以虧人自利也。 | Szkodę czyni ludziom dla korzyści. | Dzieje się tak dlatego, że dla własnej korzyści wyrządza on innym ludziom krzywdę." | Because he injures others to profit himself.'
|
因為他損人利己。 |
Na podstawie powyższej tabeli widać, że o ile tłumaczenia literackie są dosyć zgrabne, o tyle ich użyteczność w analizie chińskiego pierwowzoru jest mocno ograniczona. Konieczna jest zatem analiza oparta na tłumaczeniu słowa po słowie, podczas gdy wersja literacka może służyć wyłącznie asekuracji – sprawdzaniu, czy rozumiemy ogólny przekaz kolejnych wersetów.
Pamiętnik szaleńca – tłumaczenie bezosobowe à la metoda Mertnera w trzech odsłonach
Wróćmy jednak do zapowiadanego studium przypadku. Poniżej pokażę 3 bliźniacze (trojacze?) sposoby podejścia do tego samego zagadnienia.
#1 Analiza tekstu sporządzona przeze mnie
Przypomnę jeszcze raz, że moim głównym celem nie było zrozumienie tekstu – do tego wystarczy znajomość języka angielskiego, lecz rozpracowanie go w taki sposób, aby zaakceptować funkcję każdego z morfemów, jakie znalazły się w opracowywanym paragrafie. Asystował mi w tym mój ulubiony program parcjonujący teksty w języku mandaryńskim (Chinese text annotation – MandarinSpot działający na silniku słownika MDGB; więcej o możliwościach, blaskach i cieniach tego narzędzia w kolejnych artykułach).
Starałem się, aby sposób opracowania, z technicznego punktu widzenia, był tak wygodny dla Czytelnika, jak to tylko możliwe (proszę o sugestie w komentarzach, co zrobić, aby było jeszcze bardziej ergonomicznie). Poniżej kilka założeń:
- Adnotacja pojawia się przy każdym bez wyjątku słowie, które występuje w tekście po raz pierwszy. W razie kolejnego wystąpienia tego samego słowa w podobnym kontekście nie dublowałem odnośników. Wyjątkami są sytuacje, gdy ten sam morfem występuje w kilku różnych funkcjach i kontekstach, jak choćby w przypadku 所 [sło 3].
- Niekiedy przypisy nie dotyczą konkretnych słów, lecz są raczej komentarzami gramatycznymi (postaram się, aby w przyszłości analizowany poniżej tekst zostanie wzbogacony o kolejne).
- W przypisach stosowałem swoją romanizację (wykorzystującą litery polskiego alfabetu) języka mandaryńskiego – ze względu na to, że analizowany fragment napisano w języku klasycznym, a przeto czytany na głos jest praktycznie niezrozumiały dla odbiorcy niemającego przed oczyma wersji tekstu zapisanej pismem ideograficznym, podawanie transkrypcji w jakimkolwiek dialekcie jest tak samo 'dobre', jak i nie podawanie żadnej.
- Morfemy języka chińskiego bardzo często charakteryzują się polikategorialnością i wielofunkcyjnością. Uznałem, że nie ma sensu przepisywać słowników i ograniczyłem się do wyselekcjonowania tego znaczenia i tej funkcji, które wydają się najlepiej pasować w danym kontekście.
- Hiperłącza zostały przygotowane z myślą o Czytelniku. W wyniku kliknięcia na oznaczenie [numeryczne] jesteśmy automatycznie przenoszeni do objaśnienia, powtórne kliknięcie powoduje powrót do tekstu. Taka organizacja jeszcze lepiej sprawdza się w przypadku korzystania ze smartfona.
Opracowany fragment jest pewnego rodzaju doświadczeniem – tekstem pilotażowym. Będę wdzięczny za wszystkie uwagi dotyczące zarówno oceny przydatności podobnego typu opracowań (oczywiście również w przypadku innych języków) oraz techniczne wskazówki – co zrobić, aby opracowanie było jeszcze bardziej user-friendly.
| Pełna wersja tekstu | Tłumaczenie – Marxists Internet Archive |
| 狂人[1]日記[2] | A Madman's Diary |
| 某[3]君[4]昆仲[5]，今[6]隱[7]其[8]名[9]，皆[10]餘[11]昔日[12]在[13]中學[14]時[15]良友[16]；分隔[17]多[18]年[19]，消息[20]漸[21]闕[22]。 | Two brothers, whose names I need not mention here, were both good friends of mine in high school; but after a separation of many years we gradually lost touch. |
| 日前[23]偶[24]聞[25]其一[26]大病[27]；適[28]歸[29]故鄉[30]，迂[31]道[32]往[33]訪[34]，則[35]僅[36]晤[37]一[38] [39]人，言[40]病者[41]其[42]弟[43]也[44]。 | Some time ago I happened to hear that one of them was seriously ill, and since I was going back to my old home I broke my journey to call on them, I saw only one, however, who told me that the invalid was his younger brother. |
| 勞[45]君遠[46]道來[47]視[48]，然[49]已[50]早[51]愈[52]，赴[53]某地[54]候補[55]矣[56]。 | "I appreciate your coming such a long way to see us," he said, "but my brother recovered some time ago and has gone elsewhere to take up an official post." |
| 因[57]大笑[58]，出示[59]日記二[60]冊[61]，謂[62]可[63]見[64]當日[65]病狀[66]，不[67]妨[68]獻[69]諸[70]舊友[71]。 | Then, laughing, he produced two volumes of his brother's diary, saying that from these the nature of his past illness could be seen, and that there was no harm in showing them to an old friend. |
| 持[72]歸閱[73]一[74]過[75]，知[76]所[77]患[78]蓋[79]『迫害[80]狂』之[81]類[82]。 | I took the diary away, read it through, and found that he had suffered from a form of persecution complex. |
| 語[83]頗[84]錯雜[85]無[86]倫[87]次[88]，又[89]多荒唐[90]之[91]言[92]；亦[93]不著[94]月日[95]，惟[96]墨[97]色[98]字體[99]不一，知非[100]一時所[101]書[102]。 | The writing was most confused and incoherent, and he had made many wild statements; moreover he had omitted to give any dates, so that only by the colour of the ink and the differences in the writing could one tell that it was not written at one time. |
| 間[103]亦有[104]略[105]具[106]聯絡[107]者[108]，今撮[109]錄[110]一篇[111]，以[112]供[113]醫家[114]研究[115]。 | Certain sections, however, were not altogether disconnected, and I have copied out a part to serve as a subject for medical research. |
| 記[116]中[117]語誤[118]，一字不易[119]；惟人名雖[120]皆村[121]人，不為[122]世間[123]所[124]知，無關[125]大體[126]，然[127]亦悉[128]易去[129]。 | I have not altered a single illogicality in the diary and have changed only the names, even though the people referred to are all country folk, unknown to the world and of no consequence. |
| 至於[130]書名[131]，則[132]本人[133]愈後[134]所[135]題[136]，不復[137]改[138]也。 | As for the title, it was chosen by the diarist himself after his recovery, and I did not change it. |
| 七[139]年四月[140]二日識[141]。 | April 2, 7th year of the Republic (1918) |
[1] kłank 2 ren 2 | szalony / wściekły / dziki + człowiek / osoba = szaleniec
[2] ry 4 dzi 4 | dzień + wspomnienie = pamiętnik
[3] moł 3 | pewien, jakiś (niezdefiniowany)
[4] dźjun 1 | monarcha, władca; szlachetny (określenie o funkcji honoryfikatywnej)
[5] kun 1 dżung 4 | starszy brat + brat drugi pod względem starszeństwa = bracia
[6] dzin 1 | obecnie, teraz, dziś
[7] in 3 | chować, ukrywać
[8] ci 2 | jego, ich
[9] ming 2 | imię
[10] dzie 1 | wszyscy, każdy
[11] ju 2 | (po)zostawać
[12] si 1 ry 4 | przeszłość + dzień = dawne czasy
[13] dzaj 4 | (znajdować się) w
[14] dżung 1 śjłe 2 | środek + szkoła / nauka = szkoła średnia
[15] szy 4 | czas, okres
[16] liank 2 joł 3 | dobrzy przyjaciele / kompani
[17] fen 1 gy 2 | rozdzielać (się)
[18] dło 1 | dużo, wiele
[19] nien 2 | rok, lata
[20] siał 1 si 5 | wiadomości, informacje
[21] dzien 4 | stopniowo
[22] ćjłe 4 | brak, deficyt, niedobór
[23] ry 4 cien 2 | dzień + przed = kilka dni temu
[24] oł 3 | przypadkowo
[25] łen 2 | (u)słyszeć
[26] ci 2 i 1 | ten / jego / ich / + jeden = jeden z nich
[27] da 4 bing 4 | duży + choroba = poważna / ciężka choroba
[28] szy 4 | odpowiedni, pasujący, właściwy
[29] głej 1 | (po)wracać
[30] gu 4 siank 1 | dawny / stary + wieś = miasto rodzinne
[31] ju 1 | okrężny / rozwlekły
[32] dał 4 | droga
[33] łank 3 | (iść) w kierunku
[34] fank 3 | odwiedzać; wypytywać, badać
[35] dze 2 | ale, jednak, jednakże
[36] dzin 3 | tylko, jedynie
[37] łu 4 | spotykać
[38] i 1 | jeden
[39] we współczesnym języku chińskim potrzebny jest klasyfikator pomiędzy liczebnikiem a rzeczownikiem; 一 +個 (klasyfikator dla ludzi) +人
[40] jan 2 | rozmawiać, mówić
[41] bing 4 dże 3 | choroba / chorować + ten, który… = chory człowiek, pacjent
[42] ci 2 | jego
[43] di 4 | młodszy brat
[44] je 3 | to; jest; partykuła stawiana na końcu zdania – charakterystyczna dla klasycznego języka chińskiego; we współczesnym standardowym języku chińskim jej funkcję pełni spójka 是 |szy 4|, która zajmuje jednak inną pozycję w zdaniu
[45] lał 4 | pocieszać; | lał 2| harować, wysiłek, ciężka praca
[46] jłan 3 | daleko/i, odległy
[47] laj 2 | przyjechać
[48] szy 4 | patrzeć, nadzorować
[49] ran 2 | ale, jednak
[50] i 3 | już
[51] dzał 3 | wcześnie(j), dawno (temu)
[52] ju 4 | wyzdrowieć, powrócić do zdrowia
[53] fu 4 | pójść / pojechać (odwiedzić)
[54] di 4 | miejsce, teren
[55] choł 4 bu 3 | czekać + uzupełniać = być kandydatem na wolną posadę
[56] i 3 | part. finalna służąca podkreśleniu zaistniałej zmiany, stosowana w klasycznym języku chińskim; jej odpowiednikiem używanym w tej samej pozycji jest 了 |le 5|, której znaczenie w tym kontekście można przybliżyć polskim słowem ‘już’.
[57] in 1 | powodować
[58] da 4 siał 4 | duży + śmiać się = gromki śmiech
[59] czu 1 szy 4 | czasownik wyrażający ruch z środka na zewnątrz + okazywać = wyciągnąć / wyjąć i pokazać (innym)
[60] er 4 | dwa
[61] ce 4 | książka, broszura; klasyfikator dla książek ~ wolumin, tom; użycie bardziej charakterystyczne dla języka japońskiego (komentarz o kolejności)*
[62] łej 4 | powiedzieć, mówić
[63] ky 3 | móc (mieć pozwolenie)
[64] dzien 4 | widzieć, zobaczyć
[65] dank 4 ry 4 | odpowiedni / właściwy + dzień = tamten dzień
[66] bing 4 dżłank 4 | choroba + kształt = symptomy (choroby)
[67] bu 4 | nie
[68] fank 2 | szkodzić
[69] sien 4 | pokazywać, oferować, dawać
[70] dżu 1| wszystko
[71] dzioł 4 joł 3 | stary + przyjaciel
[72] czy 2 | trzymać, chwytać,
[73] jłe 4 | czytać, przeglądać, zapoznawać się (z czymś)
[74] i 1 | jeden; cały
[75] gło 4 | przechodzić, przekraczać, przeglądać
[76] dży 1 | wiedzieć, uświadamiać sobie
[77] sło 3 | tak właściwie
[78] chłan 4 | zachorować
[79] gaj 4 | okładka, wierzch, pokrywka
[80] pło 4 chaj 4 | prześladować; 迫害 (prześladować) + 狂 (szalony) = mania prześladowcza
[81] dży 1 | part. dzierżawcza np.: 迫害狂 (mania prześladowcza) + 之 + 類 (rodzaj) = rodzaj kogo? czego? manii prześladowczej; we współczesnym standardowym języku chińskim większość funkcji之 przejęła partykuła 的 |de 5|
[82] lej 4 | rodzaj, typ, kategoria
[83] ju 3 | język
[84] pło 1 | znacznie, dosyć
[85] cło 4 dza 2 | błędny / niepoprawny + pomieszany
[86] łu 2 | nie mieć, bez-, brakować
[87] lun 2 | związek, relacja, porządek
[88] cy 4 | raz (wydarzenie); klasyfikator jednostkowy używany w odniesieniu do wydarzeń; tu chodzi o miejsca w tekście, w których podmiot liryczny napotkał ‘nieścisłości’
[89] joł 4 | ponadto, również
[90] chłank 1 tank 2 | niedorzeczny, dziwaczny absurdalny
[91] dży 1 | partykuła do tworzenia zdań podrzędnie złożonych np.: 多 (wiele) + 荒唐 (niedorzeczne) + 之 + 言 (słowa) = wiele słów, które są niedorzeczne; podobnie jak wcześniej we współczesnym standardowym języku chińskim podobną funkcję pełni partykuła 的 |de 5|
[92] jan 2 | słowo/a
[93] i 4 | również
[94] dżu 4 | pisać
[95] jłe 4 ry 4 | miesiące (księżyce) + dni; tu chodzi o daty, w języku chińskim daty podaje się w kolejności od największej do najmniejsze jednostki czasu: rok – miesiąc – dzień
[96] łej 2 | tylko, jedynie
[97] mło 4 | atrament, tusz
[98] se 4 | kolor
[99] dzy 4 ti 3 | znak (chiński) + forma /styl = czcionka
[100] fej 1 | nie
[101] sło 3 | wszystko
[102] szu 1 | pisać; książka
[103] dzien 1 | pomiędzy
[104] joł 3 | mieć; być
[105] ljłe 4 | krótki, pobieżny
[106] dźju 4 | konkretny
[107] lien 2 lło 4 | kontaktować się; kontakt
[108]有略具聯絡者 = ten [fragment tekstu] który ma krótkie [ale] konkretne połączenie*
[109] cło 1 | zbierać, łączyć
[110] lu 4 | zapiski
[111] pien 1 | klasyfikator jednostkowy używany w odniesieniu do tekstów (utworów literackich)
[112] i 3 | używać do; aby, w celu; za pomocą
[113] gunk 1 | dostarczać
[114] i 1 dzia 1 | lekarz, doktor / medycyna + specjalista = doktor medycyny
[115] jen 2 dziu 1 | badać + badać = prowadzić badania; rozważania
[116] dzi 4 | notować
[117] dżung 1 |
[118] łu 4 | błąd, pomyłka
[119] i 4 | zmieniać
[120] słej 1 | chociaż
[121] cun 1 | wieś
[122] łej 4 | cały
[123] szy 4 dzien 1 | świat
[124] sło 3 | wszystko, ~ cały
[125] głan 1 | powiązane, mieć związek
[126] da 4 ti 3 | ogólnie
[127] ran 2 | ale, jednak
[128] si 1 | we wszystkich przypadkach
[129] ćju 4 | usuwać
[130] dży 4 ju 2 | co się tyczy…, co do…
[131] szu 1 ming 2 | książka + imię = tytuł (książki)
[132] dze 2 | podążać za
[133] ben 3 ren 2 | sam, samemu, osobiście
[134] choł 4 | po
[135] sło 3 | ten, który…
[136] ti 2 | przedstawiać, wyciągać; podpisywać
[137] bu 2 + fu 4 | nie + znów = już (więcej) nie
[138] gaj 3 | zmieniać
[139] ci 1 | siedem
[140] sy 4 jłe 4 | cztery + miesiąc = kwiecień
[141] szy 2 | zarejestrowano (spisano); sporządzić przypis dolny
Inne utwory Lu Xun'a dostępne są w ramach Projektu Gutenberg, natomiast przekłady na język angielski można znaleźć na stronie Reference Archive: Lu Xun.
#2 Analiza tekstu sporządzona automatycznie przy użyciu programu Chinese Annotation Tool
Opracowanie powyższego dość krótkiego tekstu w sposób, jaki zrobiłem to w punkcie #1 zajęło pół dnia. Sporządzanie podobnych opracowań na piechotę nie ma większego sensu, zwłaszcza jeśli mają służyć wyłącznie nam, skoro istnieją programy, które mogą zrobić większość za nas w ciągu paru sekund. Tutaj wpierw potrzebna jest jednak uprzednia konwersja znaków tradycyjnych na uproszczone. Akurat w tym celu można posłużyć się chociażby Google translatorem, który jednak w przypadku bardziej zaawansowanych zadań translatorskich związanych z językami chińskimi nie jest szczególnie dobrym narzędziem.
| znaki tradycyjne >> | >> znaki uproszczone |
| 狂人日記
某君昆仲。今隱其名，皆余昔日在中學校時良友；分隔多年，消息漸闕。日前偶聞其一大病；適歸故鄉，迂道往訪，則僅晤一人，言病者其弟也。勞君遠道來視，然已早愈，赴某地候補矣。因大笑，出示日記二冊，謂可見當日病狀，不妨獻諸舊友。持歸閱一過，知所患「迫害狂」之類。語頗錯雜無倫次，又多荒唐之言；亦不著月日，惟墨色字體不一，知非一時所書。間亦有略具聯絡者，今撮錄一篇，以供醫家研究。記中語誤，一字不易；惟人名雖皆村人，不為世間所知，無關大體，然亦悉易去。至於書名，則本人愈後所題，不復改也。七年四月二日識。 |
狂人日记
某君昆仲。今隐其名，皆余昔日在中学校时良友；分隔多年，消息渐阙。日前偶闻其一大病；适归故乡，迂道往访，则仅晤一人，言病者其弟也。劳君远道来视，然已早愈，赴某地候补矣。因大笑，出示日记二册，谓可见当日病状，不妨献诸旧友。持归阅一过，知所患「迫害狂」之类。语颇错杂无伦次，又多荒唐之言；亦不着月日，惟墨色字体不一，知非一时所书。间亦有略具联络者，今撮录一篇，以供医家研究。记中语误，一字不易；惟人名虽皆村人，不为世间所知，无关大体，然亦悉易去。至于书名，则本人愈后所题，不复改也。七年四月二日识。 |
Program Chinese Annotation Tool ma pewną nieoczywistą zaletę:
- w przypadku kolejnego wystąpienia danego słowa / morfemu (np.: 也44) adnotacja nie jest dublowana, co w momencie, gdy chcemy otrzymać wydruk komputerowy, pozwoli ocalić niejeden hektar lasu.
Jednak w niektórych wypadkach może być to jednak wadą:
- jak chociażby w zasygnalizowanym wcześniej przypadku morfemu 所, który występuje w różnych funkcjach i warto, żeby w związku z tym, za każdym razem otrzymał oddzielną adnotację. Niestety ten program nie daje nam takiej możliwości (więcej na ten temat w punkcie #3).
Program nie jest idealny również z innych powodów:
- niepotrzebnie przypisuje adnotacje znakom przestankowym, nawiasom oraz nie rozpoznaje np. niektórych cudzysłowów, co skutkuje irytującym efektem:
- i tak np. po wpisaniu tytułu w cudzysłowie “狂人日记” nie wiedzieć czemu otrzymamy coś takiego: �1 袢2 巳3 占4
- 1. � :
2. pàn : robe
3. sì : 6th earthly branch: 9-11 a.m., 4th solar month (5th May-5th June), year of the Snake
4. zhān/zhàn : to observe; to divine / to take possession of; to occupy; to take up
- program ma sporo dziur, wiele słów poprawnie wychwytuje, ale nie podaje ich znaczenia, a czasem nawet i wymowy w transkrypcji PinYin, częściowym, choć sztucznym remedium jest wstawienie nowego wiersza pomiędzy ideogramy tworzące takie niedopracowane złożenie – w ten sposób poznamy przynajmniej znaczenie elementów składowych.
- programy tego typu to tylko bezmyślne maszyny, dlatego często błędnie segmentują teksty zapisany po chińsku (czy japońsku). Wynika to z braku spacji, które w sztuczny sposób, na papierze, pozwalają wydzielić poszczególne słowa. W języku chińskim tego znaku się nie stosuje, stąd w przypadku kilku możliwych interpretacji program często wybiera pierwszą możliwą (ABC => AB C, zamiast A BC) lub statystycznie częściej występującą. Już kiedyś poruszałem ten problem w jednym z komentarzy:
Czy da się żyć bez spacji?
W chiński czy japońskim spacji się nie używa. „Nawet” na papierze trzeba się domyślać gdzie kończy się jedno słowo, a zaczyna drugie (cokolwiek termin „słowo” w tych językach oznacza).
Analogicznie jak w mowie, brak klarownego podziału na słowa prowadzi niekiedy do podwójnych interpretacji.
…分左手… = 分左＿手 czy 分＿左手 (rozłą-czyć dłonie (zerwać ze sobą) versus podzielić lewą dłoń)…有機會… =有＿機會 czy 有機＿會 (mieć szan-sę / okaz-ję versus orga-niczne spotkanie)
Podwójna interpretacja: …重要… waż-ny versus重＿要 ponadto / jeszcze musisz. Niektórzy, dla większej jasności stosują w tym wypadku homofoniczny znak (仲=重 ), 仲要 czyli仲＿要, który wyklucza pierwszą interpretację.
Niestety żądna znana mi sztuczna inteligencja jeszcze nie posiadła takich zdolności interpretacyjnych. W poniższym tekście występuje przynajmniej jeden tego typu przypadek – program błędnie zakwalifikował 之类 jako złożenie, podczas gdy w tym wypadku należy interpretować te ideogramy raczej w sposób rozłączny. Należy wziąć poprawkę na to, że jest to fragment w języku klasycznym – w którym dominuje słownictwo monosylabiczne, dlatego w tym przypadku zjawisko błędnej interpretacji jest mocno ograniczone naturą tekstu, we współczesnych językach chińskich problem ten pojawia się znacznie częściej.
2. rìjì : diary; CL:則 |则 [ze2],本 [ben3],篇 [pian1]
3. mǒu : some; a certain; sb or sth indefinite; such-and-such
4. jūn : monarch; lord; gentleman; ruler
5. kūn : descendant; elder brother; a style of Chinese poetry
6. zhòng : second month of a season; middle; intermediate; second amongst brothers
7. jīn : today; modern; present; current; this; now
8. yǐn/yìn : secret; hidden; concealed; (prefix) crypto- / to lean upon
9. qí : his; her; its; their; that; such; it (refers to sth preceding it)
10. míng : name; noun (part of speech); place (e.g. among winners); famous; classifier for people
11. jiē : all; each and every; in all cases
12. yú : extra; surplus; remaining; remainder after division; (following numerical value) or more; in excess of (some number); residue (math.); after; I; me
13. xīrì : formerly; in olden days
14. zài : (located) at; (to be) in; to exist; in the middle of doing sth; (indicating an action in progress)
15. zhōng/zhòng : within; among; in; middle; center; while (doing sth); during; (dialect) OK; all right / to hit (the mark); to be hit by; to suffer; to win (a prize, a lottery)
16. xuéxiào : school; CL:所 [suo3]
17. shí : o'clock; time; when; hour; season; period
18. liángyǒu : good friend; companion
19. fēngé : to divide; to separate; partition
20. duōnián : many years
21. xiāoxi : news; information; CL:條 |条 [tiao2]
22. jiān/jiàn : to imbue / gradual; gradually
23. quē/què : used in place of 缺 (old); mistake / Imperial city watchtower (old); fault; deficiency
24. rìqián : the other day; a few days ago
25. ǒu : accidental; image; pair; mate
26. wén : to hear; news; well-known; famous; reputation; fame; to smell; to sniff at
27. qíyī : one of the given (options etc); the first; firstly
28. dàbìng : serious illness
29. shì/kuò : to fit; suitable; proper; just (now); comfortable; well; to go; to follow or pursue / see 李 适 [Li3 Kuo4]
30. guī : to return; to go back to; to give back to; (of a responsibility) to be taken care of by; to belong to; to gather together; (used between two identical verbs) despite; to marry (of a woman) (old); division on the abacus with a one-digit divisor
31. gùxiāng : home; homeland; native place; CL:個 |个 [ge4]
32. yū : literal-minded; pedantic; doctrinaire; longwinded; circuitous
33. dào : direction; way; road; path; CL:條 |条 [tiao2],股 [gu3]; principle; truth; morality; reason; skill; method; Dao (of Daoism); to say; to speak; to talk; classifier for long thin things (rivers, cracks etc), barriers (walls, doors etc), questions (in an exam etc), commands, courses in a meal, steps in a process; province (of Korea or Japan)
34. wǎng/wàng : old variant of 往 [wang3] / to go (in a direction) ; to ; towards ; (of a train) bound for ; past ; previous
35. fǎng : to visit; to call on; to seek; to inquire; to investigate
36. zé : conjunction used to express contrast with a previous sentence or clause; standard; norm; rule; to imitate; to follow; then; principle; classifier for written items (such as an official statement)
37. jǐn : barely; only; merely
38. wù : to meet (socially)
39. yī : one; 1; single; a (article); as soon as; entire; whole; all; throughout; "one" radical in Chinese characters (Kangxi radical 1); also pr. [yao1] for greater clarity when spelling out numbers digit by digit
40. rén : man; person; people; CL:個 |个 [ge4],位 [wei4]
41. yán : words; speech; to say; to talk
42. bìngzhě : patient; sick person
43. dì/tì : younger brother; junior male; I (modest word in letter) / variant of 悌 [ti4]
44. yě : also; too; (in Classical Chinese) final particle implying affirmation
45. láo/lào : to toil; labor; laborer; to put sb to trouble (of doing sth); meritorious deed / to console
46. yuǎndào :
47. lái : to come; to arrive; to come round; ever since; next
48. shì : to look at; to regard; to inspect
49. rán : correct; right; so; thus; like this; -ly
50. yǐ : already; to stop; then; afterwards
51. zǎo : early; morning; Good morning!; long ago; prematurely
52. yù : variant of 愈 [yu4]; to heal
53. fù : to go; to visit (e.g. another country); to attend (a banquet etc)
54. mǒudì :
55. hòubǔ : to wait to fill a vacancy; reserve (candidate); alternate; substitute
56. yǐ : classical final particle, similar to modern 了 [le5]
57. yīn : cause; reason; because
58. dàxiào : to laugh heartily; a belly laugh
59. chūshì : to show; to take out and show to others; to display
60. èr : two; 2; (Beijing dialect) stupid
61. cè : book; booklet; classifier for books
62. wèi : to speak; to say; to name; to designate; meaning; sense
63. kějiàn : it can clearly be seen (that this is the case); it is (thus) clear; clear; visible
64. dàngrì/dāngrì : that very day; the same day / on that day
65. bìngzhuàng : symptom (of a disease)
66. bùfáng : there is no harm in; might as well
67. xiàn : to offer; to present; to dedicate; to donate; to show; to put on display; worthy person (old)
68. zhū : all; various
69. jiù : old; opposite: new 新 ; former; worn (with age)
70. yǒu : friend
71. chí : to hold; to grasp; to support; to maintain; to persevere; to manage; to run (i.e. administer); to control
72. yuè : to inspect; to review; to read; to peruse; to go through; to experience
73. guò : (experienced action marker); to cross; to go over; to pass (time); to celebrate (a holiday); to live; to get along; excessively; too-
74. zhī : to know; to be aware
75. suǒ : actually; place; classifier for houses, small buildings, institutions etc; that which; particle introducing a relative clause or passive; CL:個 |个 [ge4]
76. huàn : to suffer (from illness); to contract (a disease); misfortune; trouble; danger; worry
77. 「 :
78. pòhài : to persecute; persecution
79. kuáng : mad; wild; violent
80. 」 :
81. zhīlèi : and so on; and such
82. yǔ/yú/yù : dialect; language; speech / to tell to / to tell to
83. pō : rather; quite; considerably (Taiwan pr. [po3]); oblique; inclined; slanting
84. cuò : mistake; wrong; bad; interlocking; complex; to grind; to polish; to alternate; to stagger; to miss; to let slip; to evade; to inlay with gold or silver
85. zá : mixed; miscellaneous; various; to mix
86. wú : not to have; no; none; not; to lack; un-; -less
87. lún : human relationship; order; coherence
88. cì : next in sequence; second; the second (day, time etc); secondary; vice-; sub-; infra-; inferior quality; substandard; order; sequence; hypo- (chemistry); classifier for enumerated events: time
89. yòu : (once) again; also; both… and…; and yet; (used for emphasis) anyway
90. duō : many; much; often; a lot of; numerous; more; in excess; how (to what extent); multi-; Taiwan pr. [duo2] when it means "how"
91. huāngtáng : beyond belief; preposterous; absurd; intemperate; dissipated
92. zhī : (possessive particle, literary equivalent of 的 [de5]); him; her; it
93. yì : also
94. bù : (negative prefix); not; no
95. zhé/zháo/zhe/zhuó/zhāo : to wear (clothes) ; to contact ; to use ; to apply / to touch; to come in contact with; to feel; to be affected by; to catch fire; to burn; (coll.) to fall asleep; (after a verb) hitting the mark; succeeding in / aspect particle indicating action in progress / to wear (clothes); to contact; to use; to apply / (chess) move; trick; all right!; (dialect) to add
96. yuè : moon; month; monthly; CL:個 |个 [ge4],輪 |轮 [lun2]
97. rì : sun; day; date, day of the month
98. wéi : -ism; only
99. mòsè :
100. zìtǐ : calligraphic style; typeface; font
101. bùyī : to vary; to differ
102. fēi : to not be; not; wrong; incorrect; non-; un-; in-; to reproach or blame; (colloquial) to insist on; simply must
103. yīshí : a period of time; a while; for a short while; temporary; momentary; at the same time
104. shū : book; letter; document; CL:本 [ben3],冊 |册 [ce4],部 [bu4]; to write
105. jiān/jiàn : between; among; within a definite time or space; room; section of a room or lateral space between two pairs of pillars; classifier for rooms / gap; to separate; to thin out (seedlings); to sow discontent
106. yǒu : to have; there is; there are; to exist; to be
107. lüè : variant of 略 [lu:e4]
108. jù : tool; device; utensil; equipment; instrument; talent; ability; to possess; to have; to provide; to furnish; to state; classifier for devices, coffins, dead bodies
109. liánluò : to get in touch with; to contact; to stay in contact (with); liaison; (math.) connection
110. zhě : (after a verb or adjective) one who (is) …; (after a noun) person involved in …; -er; -ist; (used after a number or 後 |后 [hou4] or 前 [qian2] to refer to sth mentioned previously); (used after a term, to mark a pause before defining the term); (old) (used at the end of a command); (old) this
111. cuō/zuǒ : to pick up (a powder etc) with the fingertips; to scoop up; to collect together; to extract; to gather up; classifier: pinch / classifier for hair or grass: tuft
112. lù : diary; record; to hit; to copy
113. piān : sheet; piece of writing; bound set of bamboo slips used for record keeping (old); classifier for written items: chapter, article
114. yǐ : to use; by means of; according to; in order to; because of; at (a certain date or place)
115. gōng/gòng : to provide; to supply / sacrificial offering; to confess
116. yījiā : healer; physician; medical man; doctor (esp. of TCM)
117. yánjiū : research; a study; CL:項 |项 [xiang4]
118. jì : to record; to note; to remember; mark; sign; classifier for blows, kicks, shots
119. wù : mistake; error; to miss; to harm; to delay; to neglect; mistakenly
120. zì : letter; symbol; character; word; CL:個 |个 [ge4]; courtesy or style name traditionally given to males aged 20 in dynastic China
121. bùyì : not easy to do sth; difficult; unchanging
122. rénmíng : personal name
123. suī : although; even though
124. cūn : variant of 村 [cun1]
125. wèi/wéi : variant of 為 |为 [wei4], because of; for; to / variant of 為 |为 [wei2]; as (i.e. in the capacity of); to take sth as; to act as; to serve as; to behave as; to become; to be; to do
126. shìjiān : world; earth
127. suǒzhī : known; what one knows
128. wúguān : unrelated; having nothing to do (with sth else)
129. dàtǐ : in general; more or less; in rough terms; basically; on the whole
130. xī : in all cases; know
131. yì : easy; amiable; to change; to exchange
132. qù : to go; to go to (a place); to cause to go or send (sb); to remove; to get rid of; (when used either before or after a verb) to go in order to do sth; to be apart from in space or time; (after a verb of motion indicates movement away from the speaker); (used after certain verbs to indicate detachment or separation); (of a time or an event etc) just passed or elapsed
133. zhìyú : as for; as to; to go so far as to
134. shūmíng : name of a book; reputation as calligrapher
135. běnrén : the person himself; I (humble form used in speeches); oneself; myself; in person; personal
136. hòu : back; behind; rear; afterwards; after; later
137. tí : topic; problem for discussion; exam question; subject; to inscribe; to mention; CL:個 |个 [ge4],道 [dao4]
138. bùfù : no longer; no more
139. gǎi : to change; to alter; to transform; to correct
140. 七年 :
141. 四月二 :
142. shí/zhì : to know; knowledge; Taiwan pr. [shi4] / to record; to write a footnote
#3 Analiza tekstu sporządzona automatycznie przy użyciu innego programu o tej samej nazwie (Chinese Annotation Tool)
Podobnie jak w #2, program nie akceptuje znaków tradycyjnych, natomiast główna różnica polega na tym, iż adnotacje sporządzane są dla każdego kolejnego słowa, choćby pojawiło się po raz setny. Jest to na ogół niepotrzebne, chyba że występuje ono w różnych funkcjach. Wtedy, po wydrukowaniu można za pomocą zakreślacza oznaczyć prawidłowo zinterpretowaną przez siebie funkcję w każdej kolejnej adnotacji. Automatycznie generowane adnotacje są jednak wyraźnie uboższe – mniej znaczeń, brak tradycyjnych form znaków (może to być również zaletą – pozwala odsiać wiele zbędnych informacji). Niestety po skopiowaniu do panelu, który umożliwia autorom Woofli edycję tekstów, tracimy formatowanie (podobnie, gdy wkleimy bez formatowania do programów służących edycji tekstu), dlatego poniższe opracowanie wygląda nieszczególnie atrakcyjnie (powstaje przy tym konieczność sztucznego wstawienie spacji / znaków nowego wiersza, co też poniżej z benedyktyńska cierpliwością uczyniłem 174 razy).
Uwagi końcowe
Wszystkie omówione warianty ręczno-komputerowego opracowywania tekstów nawiązują do metody Mertnera (niem. „Methode Mertner Psychotechnischer Spracherwerb auf mechanischsuggestiver Grundlage"). Z założenia miała ona łączyć w sobie elementy sugestii, psychologii i mnemotechniki. Przy każdym słowie znajdował się numerek, a na dole strony tłumaczenie. Zdania należało przeczytać na głos tyle razy, by rozumieć je bez potrzeby korzystania z odnośników. Jeżeli jakieś słowo pojawiło się w następnych zdaniach czy tekstach po raz drugi, piąty, dziewiąty, to również miało numerek i tłumaczenie. Autorzy metody Mertnera uważali, że akurat po dziewięciokrotnym przetłumaczeniu danego słowa, uczący się, automatycznie zapamięta jego znaczenie.
Powtarzanie się słów niby pozwala na ich zapamiętanie, jednakże, wbrew pozorom, są one niejako oderwane, co nie ułatwia tworzenia własnych zdań, nie przygotowuje do aktywnego korzystania z nich w praktyce. Metoda ta może powodować uczucie niepewności, ze względu na wątpliwości odnośnie pisowni, jako że technika ta odznacza się w tej sferze całkowitą biernością. To, że coś rozpoznajemy, nie musi oznaczać, że potrafimy to 'słowo' zapisać z pamięci; szczególnie jaskrawo jest to widoczne w przypadku systemu pisma ideograficznego.
Niewątpliwą zaletą tej techniki tłumaczenia tekstów jest jej 'bezosobowość' – ingerencja tłumacza jest na tyle niewielka, że z opracowań mogą skorzystać również inni. Jednakże to, co jest teoretycznie przeznaczone dla wszystkich, często, w praktyce okazuje się być tak właściwie dla nikogo. Im silniej spersonalizowana metoda nauki, tym większa jej skuteczność. Pokażę to w kolejnych artykułach poświęconych aktywnej tym razem analizie fragmentu chińskiego tłumaczenia (chiński mandaryński; znaki uproszczone) angielskiej powieści J.D. Salingera pt.: „Buszujący w zbożu" / „The Catcher in the Rye", /《麦田里的守望者》.
O ile ręczne sporządzanie tłumaczeń każdego słowa pojawiającego się po raz pierwszy na własny użytek jest pozbawione sensu, o tyle sporządzanie komentarzy w postaci przypisów dolnych czy końcowych w przypadku sporadycznie pojawiających się nieznanych jednostek leksykalnych nie jest już takim złym pomysłem. Listę można wydrukować, a numerek pozwoli szybko zlokalizować otoczenie ∼ kontekst.
Zobacz również: