język chiński

[MN34] O tym jak buszowałem w zbożu z… czarownicą o zimnych sutkach

buszujacy2Uwaga! Ze względu na obecność wulgaryzmów oraz treści o charakterze erotycznym i satanistycznym zaleca się, aby Minister Gliński, Ojciec Natanek oraz czytelnicy, którzy nie ukończyli 18 roku życia, powstrzymali się od lektury.

Poniższy tekst jest pierwszym, aczkolwiek dość wybiórczym, sprawozdaniem z realizacji planu, którego zarys przedstawiłem w artykule: [MN33] Buszujący w mandaryńskim – długofalowy projekt samodzielnej nauki języka chińskiego. W pierwszej części wygłaszałem pochwalne peany na cześć wyboru chińskiego przekładu amerykańskiej powieści pt.: "Buszujący w zbożu" autorstwa J.D. Salingera, jako korpusu tekstów współczesnego języka mandaryńskiego. Tym razem skupię się m.in. na drobnych niedoskonałościach pomysłu wykorzystania właśnie tego materiału w celach związanych stricte z edukacją językową.


Problematyka przekładu

Woofla gościła już jeden, budzący, dyplomatycznie mówiąc, duże zainteresowanie, artykuł, poświęcony sztuce przekładu; jest nim tekst zatytułowany: Wszechobecne wulgaryzmy. Wbrew pozorom analizowanie rozmaicie pojmowanej "poprawności" tłumaczenia, to rozrywka dostępna dla każdego, nie tylko dla osób z akademickim przygotowaniem. Wystarczy zaopatrzyć się w oryginał dowolnej pozycji literackiej oraz jej przekład(y), by z czytelniczą zajadłością tropić niezgodności obydwu (lub większej liczby) wersji. W zależności od wrodzonej czepliwości znajdziemy mniej lub więcej nieścisłości, które na ogół nie mają absolutnie żadnego znaczenia, jeśli chodzi o odczuwaną przyjemność z lektury. Ale po co w ogóle o tym wspominam?

Jeden z moich pierwszych pomysłów dotyczący sposobu sprawdzania swoich postępów w przyswajaniu języka mandaryńskiego miał być oparty na sprawdzaniu identyczności własnego mandaryńskiego przekładu z wersją chińskiego tłumacza. Idea była prosta – w zamierzeniu wystarczyłoby sięgnąć po angielskie (amerykańskie) wydanie powieści i tłumacząc ją zdanie po zdaniu na kartce zapisywać własną chińską wersję, a następnie porównując ją z profesjonalnym przekładem, zaznaczać miejsca, w których nastąpiły niezgodności, które, po pewnym czasie, miałbym z pamięci naprostować. W zamierzeniu chciałem dążyć do stanu, w którym byłbym w stanie przekładać całe ustępy tekstu w identyczny sposób, w jaki zrobił to chiński tłumacz. Pomysł prosty, ale jak to często bywa – diabeł tkwi w szczegółach. O ile w przypadku języków bardzo do siebie zbliżonych (zarówno pod względem gramatycznym, leksykalnym, składniowym, jak i kulturowym) zarysowany wyżej koncept jest wart uwagi, o tyle w przypadku angielskiego i chińskiego okazał się nieco chybionym pomysłem.

Dalszą część artykułu podzielę na dwie połowy. W pierwszej pokażę na przykładach, dlaczego moje próby odtworzenia wersji zbliżonej do przekładu autorstwa chińskiego tłumacza momentami okazały się bezskuteczne. W drugiej natomiast wręcz przeciwnie – uczciwie przyznam, że niektóre fragmenty były zbyt "proste" w przekładzie, niż de facto powinny być.



Zbyt trudno?

Wystarczy sięgnąć po pierwsze słowa powieści, aby poczuć chłód czubka góry lodowej:

"If you really want to hear about it…"

"Jeśli rzeczywiście gotowi jesteście posłuchać tej historii…"

"如果的确想听我讲…"

"Amerykański" podmiot liryczny zwraca się do czytelnika/ów (?) per "you". Pole semantyczne tego angielskiego zaimka jest sumą pól odpowiednich polskich / chińskich zaimków: "ty + wy" oraz " + 你们". Przypadek sprawił, że autorka polskiego przekładu wybrała akurat drugą osobę liczby mnogiej, a chiński tłumacz drugą osobę liczby pojedynczej. Nie ma to absolutnie żadnego znaczenia, gdy czytamy książkę dla przyjemności. Jeśli jednak chcemy osiągnąć pełną zgodność swojego tłumaczenia z tym profesjonalnym to "musimy" pamiętać, aby użyć właśnie 你 a nie 你们. Gdyby był to przekład (w znakach tradycyjnych) książki, po którą żaden szanujący się mężczyzna nigdy by z własnej woli nie sięgnął (~ "Ania z Zielonego Wzgórza"), to można by rozważyć użycie typowo żeńskiej formy zaimka 你 – 妳 (女 oznacza kobietę). Wracając do omawianego przypadku, jeśli użyjemy innej formy – 你们 intuicyjnie czujemy, że nie popełniamy żadnego błędu. Sytuacja jednak nie zawsze jest tak klarowna.

W jednym z kolejnych rozdziałów napotykamy zdanie:

"That's all right. We can smoke till they start screaming at us"

"Nie szkodzi (…). Możemy palić, póki ktoś nie zacznie [na nas] krzyczeć"

“没关系,我们可以抽到他们开始向咱们嚷起来,

W języku chińskim nie występuje zjawisko deklinacji w związku z czym np. formy "my" i "nas" są nierozróżnialne i w języku standardowym tłumaczone jako 我们. Jednak w języku mandaryńskim występuje dodatkowy wariant tego zaimka – 咱们 używany w celu (szczególnego) zaznaczenia, że chodzi zarówno o nadawcę komunikatu, jak i odbiorcę. Dziwi mnie niekonsekwencja użycia tego zaimka w przytoczonym wyżej zdaniu, skoro w wagonie siedzi wyłącznie główny bohater powieści (podmiot liryczny) oraz pasażerka, z którą rozmawia. Dlaczego autor przekładu konsekwentnie nie użył w obydwu przypadkach 我们? Skoro w wagonie są tylko dwie osoby oraz potencjalne "osoby krzyczące" to czy użycie  咱们 znajduje jakieś uzasadnienie? Gdyby obok nich siedziała trzecia osoba paląca, wtedy użycie 咱们 służyłoby podkreśleniu, że skrzyczani zostaną wszyscy troje bez wyjątku. (Celowe zastosowanie 我们 mogłoby sugerować, że pasażerce, do której zwraca się bohater, się "upiecze").

Opisane przypadki to drobiazgi, które z literackiego punktu widzenia nie mają żadnego znaczenia, ale powodują niezawinione różnice w przekładach – własnym oraz chińskiego tłumacza.


Synonimiczność synonimów

Drugi bardzo często napotykany "problem" związany jest z niepewnością tego, czy użyty przeze mnie synonim, który "wydaje mi się" (kluczowe słowo) poprawny w tym kontekście, tak samo dobrze pasuje, jak inny ekwiwalent (?) użyty przez profesjonalnego tłumacza.

W jakich okolicznościach widząc angielskie "if", powinienem użyć 如果a kiedy 要是? Czy jest jakaś zasadnicza różnica? W którym przypadku użycie jednego zamiast drugiego jest błędne? Tego typu pytania powracają za każdym razem, kiedy pojawia się angielskie słowo, które w języku mandaryńskim mogę wyrazić na kilka sposobów.

"If you really want to hear about it…"

"Jeśli rzeczywiście gotowi jesteście posłuchać tej historii…"

"你如果的确想听我讲…" (Przekład 1)

"你要是想听我讲…" (Przekład 2)

Tylko niektóre z wątpliwości można rozstrzygnąć poprzez porównanie tych samych fragmentów dwóch dostępnych chińskich przekładów powieści.

Opisany problem w różnym stopniu dotyczy również niżej wymienionych przykładów słów o różnym "poziomie synonimiczności":

'ale': 可/但(是)/不过
'w': 在。。。里/中/内
'chcieć': 想/要/肯
'przynajmniej': 至少/最少
'powodować': 让/叫/令
'prawie': 几乎/将近/差不多/差点儿
'zwłaszcza': 特別/尤其(是)
'rzeczywiście': 真/老实/的确/其实
'prawdopodobnie': 也许/大概
'obecnie': 现在/目前
'dziecko': 小孩/孩子
'czuć': 觉得/感觉
'po': 。。。以后/之后
'po': 然后/后来。。。
'przypominać sobie': 想起/记起
‘ekstremalnie’:极了/要命/了不起/不得了
‘nawet jeśli’:哪怕/甚至
‘nauczyciel’:老师/教师
‘nikt’:无人/没有人
‘tylko’:只/只有/只是
'wspinać się na górę': 上山/爬山/登山
'itd.': 等等/什么的


Tłumaczenie (prawie) wierne

Tłumaczy nie raz kusi, aby dodać coś od siebie, choćby w celu wzmocnienia siły przekazu:

"I never even once saw a horse anywhere near the place."

"A ja tam przez cały czas nawet szkapy z bliska nie widziałem".

"其实我在学校附近连一匹马的影儿也没见过。"

Polskie wcielenie podmiotu lirycznego nie widziało nie tylko (pełnowartościowego) konia, ale nawet szkapy, natomiast chińskie choćby końskiego () cienia (影儿) .

Niekiedy, co wydaje się już mniej zrozumiałe, tłumacz zmienił wydźwięk użytych w oryginale słów:

"Well. . . they'll be pretty irritated about it,"

"No… zdenerwują się bardzo"

"呃,⋯⋯他们听了会觉得烦恼,"

Odczucie (觉得) zmartwienia (烦恼) to jednak trochę coś innego niż irytacja / rozdrażnienie / zdenerwowanie.


Błędy w tłumaczeniu

Zadziwiające jest również to, że można przetłumaczyć coś zupełnie na odwrót i nie ma to żadnego wpływu na fabułę.

"Hardly anybody laughed out loud,"

"Nikt prawie nie roześmiał się głośno,"

"大家都哄笑起来," (Przekład 1)

"可以说几乎没一个人笑出声来," (Przekład 2)

Autor tłumaczenia, z którego korzystam zupełnie zmienił wersję wydarzeń. Jego zdaniem  wszyscy (大家) i to bez wyjątku () zaczęli się śmiać. Drugi z dostępnych przekładów jest bardziej zgodny z oryginałem.


Zaskakujące tłumaczenia

Wydawałoby się, że niezależnie od różnic kulturowych ciało Amerykanina, Polaka oraz Chińczyka powinno reagować podobnie na te same bodźce zewnętrzne.

"He was always yelling, outside class. It got on your nerves sometimes."

"Poza lekcjami zawsze wrzeszczał. Czasem to było nawet dość denerwujące."

"除了在教室里,他总是大声嚷嚷。有时候声音高得令人皮疙瘩。" (Przekład 1)

"除了在教室里,他总是大声嚷嚷。有时候你听了真会皮疙瘩。" (Przekład 2)

Nieco zaskakujące jest to (a jeszcze bardziej zdumiewa zgodność dwóch chińskich przekładów, która budzi wątpliwość odnośnie tego, czy powstawały niezależnie od siebie), że głośny i zarazem denerwujący krzyk nauczyciela prokurował w chińskiej wersji podmiotu lirycznego reakcję pilomotoryczną. Wyrastanie () guzków (疙瘩) kurzej () skóry () to zgodnie z encyklopedyczną definicją skurcz mięśni przywłosowych położonych u podstaw mieszków włosowych na znacznym obszarze skóry, powodujący wyprostowanie włosów. My Polacy mówimy, że "dostaliśmy gęsiej skórki" w sytuacji, gdy jest nam zimno, albo się boimy, ale osobiście trudno mi wiązać tego rodzaju objawy ze zdenerwowaniem (które nie jest spowodowane akurat odczuciem strachu) / graniem na (moich) nerwach czy poczuciem wkurzenia.



Za łatwo?

Przytoczone wyżej przykłady miały na celu ukazanie reprezentatywnych sytuacji, w których tłumaczenie sporządzone przeze mnie, choćby w myślach, nie było (bo w wielu przypadkach po prostu nie mogło być) identyczne z tym uzyskanym przez chińskiego tłumacza. Poniżej, z kolei, pokażę kilka przykładów sformułowań o charakterze idiomatycznym, które zgodnie z moim odczuciem zostały przetłumaczone zbyt dosłownie. Względnie łatwo tłumaczy się sformułowania, w których pod kolejne słowa wystarczy podstawić ich słownikowe ekwiwalenty z innego języka, znacznie trudniej oddać myśl w sposób kongenialny.

Tłumaczenie dosłowne v kongenialne

Co rusz, w chińskim tłumaczeniu natrafiam na sformułowania, co do których mam wrażenie, że są przesadnie dokładną kalką z angielskiego.

"(…) and it was cold as a witch's teat," (zainteresowanych genezą tego powiedzenia odsyłam tutaj: 1, 2, 3.)

"(…) a zimno było (…), jak wszyscy diabli,"

"天气得像巫婆奶头"

Kongenialne tłumaczenie zimno jak diabli wydaje się lepiej oddawać sens niż dość osobliwa "mało chińska" wersja: pogoda (天气) była zimna ) tak (得) jak  (像) sutki (奶头) czarownicy (巫婆 + 的).

Bardzo podobny przykład wydaje się świadczyć o niewielkiej świadomości dotyczącej fundamentów (a właściwie piwnic) europejskiego chrześcijaństwa.

 "It was icy as hell"

"Gołoledź była diabelna"

"天得像在地狱里一样"

Autor chińskiego przekładu tłumacząc zbyt dosłownie powyższe zdanie otrzymał bezsensowny, na gruncie logiki, twór o charakterze oksymoronu:

Dzień 天 był zimny 冷 tak (得)  samo (一样)  jak (像) w (在…里) piekle (地狱).

A wystarczyło przetłumaczyć hell nie jako okolicznik miejsca, lecz chiński odpowiednik przysłówka stopnia: cholernie czy diabelnie.


Wulgaryzmy nie tylko u Szekspira

Dosyć groteskowo wygląda opisowy sposób przedstawienia pojęcia, którego nie sposób oddać innym słowem niż "sukinsyn" czy wręcz "skurwysyn":

"I can't stand that sonuvabitch"

"Nie znoszę tego sukinsyna"

我受不了那婊子养的"

婊子养的 to opisowa konstrukcja z [pustym / domyślnym dopełnieniem]; [ktoś / człowiek] którego () wychowała (prostytytka (婊子) . Czyż nie lepiej byłoby wyrazić tę specyficzną "rodzinną relację" choćby złożeniem 混账 ?



Co z tego wynika?

Mogłoby się wydawać, że w obliczu powyższych uwag plan nauki mandaryńskiego oparty na chińskim przekładzie "Buszujacego w zbożu" wziął w łeb. Podchodzę jednak do tego w sposób pragmatyczny – podobnie jak Pułkownik Stukółka  przywódca szykującego zasadzkę oddziału partyzantów:

"- Słuchajcie chłopcy, tutaj nieopodal, niebawem trasą na Radom będzie przejeżdżał niemiecki dygnitarz Hermann Ampler. (…) Spójrzmy na mapę…

– Po co? Przecież to mapa Chile.

– Nie mamy innej mapy. To jest wojna. Musimy walczyć tym, co mamy!

– Chociaż trzeba przyznać, że ta mapa kilka razy nieźle nas zmyliła.

– Tak. Na przykład, gdy próbowaliśmy się przebić przez płaskowyż El Paso Domingo.

– Albo jak chcieliśmy sforsować Orinoko. Mało krokodyle nas nie zjadły."

Kabaret Moralnego Niepokoju – "Partyzanci"

Jestem zdania, że przerabiany materiał (chiński przekład powieści) można dobrze wykorzystać łącząc czujność ustrojową z tworzonymi przez siebie naprędce tłumaczeniami roboczymi, które rozwiązują wiele (choć niestety nie wszystkie) z poruszonych w tym artykule problemów. Więcej o tym, już w kolejnej depeszy z mandaryńskiego frontu.


Zobacz również:

[MN33] Buszujący w mandaryńskim – długofalowy projekt samodzielnej nauki języka chińskiego

[MN33] Buszujący w mandaryńskim – długofalowy projekt samodzielnej nauki języka chińskiego

buszujacy1Chcesz rozśmieszyć Boga, opowiedz mu o swoich planach…[1]

Mawia się, że prawdziwy mężczyzna powinien zbudować dom, zasadzić drzewo oraz spłodzić syna. Z racji tego, że Woofla nie jest portalem o tematyce architektonicznej, dendrologicznej czy, ku ubolewaniu wielu, seksualnej, żadne z tych trzech zadań nie będzie tematem doświadczenia, którego zarys zamierzam przedstawić w poniższym artykule. Nie wiem, czy anonimowy autor powyższej mądrości ludowej na dalszych pozycjach swojej listy wspominał o napisaniu książki oraz nauczeniu się języka chińskiego, a tym bardziej, czy wyznaczył ramy czasowe, w których należy się zmieścić, realizując wspomniane zadania. Z racji nieubłaganie zbliżającej się 30-stki zdecydowałem się podjąć realizacji projektu będącego połączeniem właśnie tych dwóch, z mojej długiej listy trzeciorzędnych marzeń, o marginalnym znaczeniu praktycznym – a, prawdę mówiąc, będących wyłącznie czystą fanaberią. Publiczne zobowiązanie ma na celu zwiększenie prawdopodobieństwa zakończenia projektu sukcesem. Niedotrzymanie słowa danego sobie, to coś, co zdarza mi się niemal codziennie, w chwili gdy ustawiam budzik w telefonie na szóstą rano. Realizacja tego heroicznego w moim przypadku zadania, jakim jest wstanie o tak bezbożnej godzinie, w sytuacji, gdy podyktowane jest jedynie chęcią sprawdzenia tego, czy Ów wspomniany w tytule wstępu rzeczywiście, zgodnie z innym ludowym porzekadłem, daje, zwykle kończy się porażką. Inaczej byłoby, gdybym umówił się z kimś, choćby na wspólny poranny jogging. Niedotrzymanie słowa człowiekowi, który nie jest prekursorem naszego odbicia w lustrze, to coś, nad czym znacznie trudniej przejść do porządku dziennego.

Z podobnego powodu zdecydowałem się na publiczne zobowiązanie, z którego, bez utraty twarzy, nie sposób będzie się wycofać. Czasem motywacji trzeba dopomóc i niczym Cortez(ar) puścić z dymem okręty, na których przypłynęło się, aby palić, gwałcić i mordować, a to, by uniemożliwić odwrót z raz obranej ścieżki.


Buszujący w mandaryńskim, czyli długofalowy projekt samodzielnej nauki języka chińskiego

Mój eksperyment oparty będzie na metodologii opisanej w cyklu sześciu artykułów:

[MN6] Zaczynając naukę języka, wpierw określ sobie cel i ‚obszar’ działania*

[MN7] Jak, z głową, wybierać materiały do nauki tak, aby nie męczyć się … bez potrzeby?

[MN8] Patrz z własnej perspektywy; szyj metodę na miarę własnych potrzeb i możliwości

[MN9] Jak sporządzić tłumaczenie robocze będące namiastką myślenia w języku obcym?

[MN10] Dlaczego warto sporządzać tłumaczenia robocze obcojęzycznych tekstów?

[MN11] Jak uczyć się w oparciu o tłumaczenie robocze?


#1 Cel

Przed ukończeniem 30 roku życia chcę napisać powieść psychologiczną w języku chińskim – mandaryńskim (w znakach uproszczonych).

Jednak, wbrew zapowiedziom, będzie nieco o dendrologii. Mając za zadanie ścięcie grubego drzewa, możemy chwycić za zardzewiałą, tępą piłę i czym prędzej, "by nie tracić czasu", przystąpić do wycinki. Jeśli nawet uda się nam powalić wyznacznik "prawdziwego mężczyzny", umęczymy się jak diabli. Im grubsze drzewo (~ trudniejsze zadanie), tym lepiej poświęcić większą część czasu na dobre naostrzenie piły (~ przygotowanie solidnego warsztatu literackiego).

Czas, jaki daję sobie na realizację zadania to niemal 3 lata. To dużo (w tym czasie można przeczytać kilkanaście czy wręcz kilkadziesiąt książek w języku obcym) i mało (po 6,5 roku szkolnej "nauki" niemieckiego potrafię powiedzieć, że mam biegunkę i niewiele więcej, a na mój dorobek literacki składa się kilka opisów pokoju i symulowanych listów do wyimaginowanych Brieffreund'ów). Nie sposób nie zgodzić się z Peterlinem, że kluczową rolę w nauce odgrywa intensywność, im większe natężenie, tym lepiej, z drugiej jednak strony warto zachować zdrowy umiar, aby ślepe realizowanie planu nie okazało się destrukcyjne jeśli chodzi o inne, znacznie ważniejsze, sfery życia.

#2 Materiały do nauki

Budowanie warsztatu literackiego oparte będzie na dwóch niezależnych działaniach:

Spodziewając się zastrzeżeń co do wyboru tej właśnie pozycji, spieszę z wyjaśnieniem. "Buszującego w zbożu" dostałem, w tajemnicy przed rodzicami, od mojej Cioci, z pół mojego życia temu i od tego czasu przeczytałem ją ze trzy razy po polsku i nie czuję się tym faktem w żaden sposób, skrzywdzony, pomimo przytyków najbardziej radykalnych wooflowych komentatorów twierdzących, że wartość ma wyłącznie czytanie oryginałów książek (czyli, w domyśle, przekłady są dla lamusów). Skoro, m.in. ze względu na ostrość i zadziorność języka podmiotu lirycznego, spodobała mi się wersja książki w języku ojczystym, to czemu nauka mandaryńskiego, oparta na chińskim przekładzie tej samej historii, miałaby być dla mnie szkodliwa? (O pewnych cieniach takiego działania jednak wspomnę w kolejnych artykułach z cyklu "Buszujący w mandaryńskim"). Zależy mi na opanowaniu właśnie tego stylu i języka, którym, za sprawą chińskiego tłumacza, posługuje się nie tyle Holden Caulfield, ile jego chińskie alter ego – 霍尔顿·考尔菲德 (gł. bohater powieści).

Najbardziej rozsądne byłoby uczenie się z oryginału jakiejś mandaryńskiej powieści, ale z racji tego, że chińska literatura współczesna nie cieszy się w Polsce dużą popularnością, dotychczas nie spotkałem się z przekładem, który zaintrygowałby mnie na tyle, abym miał ochotę sięgnąć po oryginał. A trudno samemu po omacku szukać czegoś wartościowego, skoro, tak właściwie, nie wie się nawet tego, co chce się znaleźć. Żeby uznać, że książka jest warta tak intensywnego zaangażowania, musiałbym mieć wpierw mocne przesłanki.

Z drugiej strony nauka oparta na przekładzie angielskiej powieści nie jest wcale taka zła, zważając na to, że moim celem jest napisanie książki opisującej realia europejskie (a nie azjatyckie). W momencie, gdybym usiłował oddać chińskie realia, wtedy rzeczywiście byłoby lepiej, gdyby oryginalna wersja powieści była napisana po chińsku.

Nie ukrywam, że duże znaczenie ma dostępność "Buszującego w zbożu" w trzech wersjach językowych – polskiej (w postaci papierowego egzemplarza), angielskiej oraz chińskiej, co biorąc pod uwagę to, że wydanie mandaryńskojęzyczne zamierzam analizować słowo po słowie, nie jest bez znaczenia. Asekurowanie się wersjami w językach, które znam lepiej, powinno ograniczyć liczbę niejasności do akceptowalnego minimum.  Nie chodzi tylko o zrozumienie ogólnego sensu (do tego wystarczy znajomość języka ojczystego), lecz rozgryzienie i przyswojenie składni, semantyki oraz stylistyki, którą posługuje się autor chińskiego przekładu. Między biernym rozumieniem tekstu a umiejętnością wyprodukowania czegoś własnego na podobnym poziomie jest przepaść, którą postaram się przeskoczyć. Istotną zaletą wybranej pozycji książkowej jest jej dość współczesna tematyka, realizm postaci i opisywanych wydarzeń, co zwiększa odsetek słów, które przydadzą się w przyszłości w budowaniu własnych tekstów. Liczne przemyślenia podmiotu lirycznego powinny być dobrym wzorcem do tworzenia chińskiej wersji powieści psychologicznej opartej na polskim (europejskim) sposobie postrzegania świata.

#3 Spojrzenie z własnej perspektywy, uwzględnienie własnych potrzeb i możliwości

Zarówno przekład, jak i oryginał powieści liczą 26 rozdziałów, dlatego też pierwszą część zadania rozłożę właśnie na (aż?) 26 miesięcy (nie chodzi o to, żeby się umęczyć). I tak w n-tym miesiącu trwania projektu zamierzam wpierw sporządzić tłumaczenie robocze rozdziału n-tego, 'przerobić' go po raz pierwszy oraz powtarzać, zgodnie z cyklem kalendarzowym, poprzednie partie materiału, których czas powtórki wypada właśnie w n-tym miesiącu. Standardową porcją przerabianego materiału będzie 1 strona (w zaokrągleniu do 'najbliższego' akapitu) chińskiego wydania; w sumie jest ich 205. Kolejne 10 miesięcy poświęcę na pisanie swojej powieści, jednocześnie tylko już powtarzając przerobione rozdziały książki. Tak, w największym skrócie, wygląda plan działania na najbliższe 36 miesięcy.

Ze względu na literacki charakter doświadczenia zakres eksperymentu zawęziłem "jedynie" do graficznej warstwy języka mandaryńskiego. Współczesne smartfony umożliwiają bardzo szybkie (a przy pewnej wprawie – wręcz błyskawiczne) wprowadzanie tekstu – wystarczy wodzić palcem wskazującym po ekranie, zgodnie z kolejnością stawiana kresek w ideogramach. Nie jest do tego potrzebna znajomość wymowy znaków, a tym bardziej tonów. Rezygnacja z warstwy fonetycznej jest podyktowana nie tylko koniecznością poświęcenia na nią dodatkowego czasu, ale również osobistymi antypatiami, które były jednym z powodów, dla których zdecydowanie więcej uwagi poświęciłem nie językowi mandaryńskiemu, lecz zdecydowanie mniej popularnemu kantońskiemu.

Zresztą język kantoński stanowił dla mnie zagwozdkę, od kiedy tylko zauważyłem, że wiele chińskich piosenek ma dwie wersje. O ile te w lekcji mandaryńskiej nie brzmiały źle, o tyle kantońskie wykonanie było zawsze 10 razy lepsze, chociaż nie rozumiałem z niego ani słowa. Jedną z rzeczy, która budziła we mnie lekką niechęć za każdym razem, gdy słyszałem mężczyzn mówiących po mandaryńsku lub gdy sam reprodukowałem dźwięki tego języka, było odczucie, że brzmi to odrobinę… niepoważnie, niemęsko, czy, żeby nie powiedzieć dosadniej, zniewieściale. Kantoński natomiast zdawał mi się językiem bardzo mocnym, wyrazistym, pełnym dynamiki i siły. Takie, bardzo subiektywne, odczucie wynika z licznych różnic fonetycznych. W języku mandaryńskim pewnie z 80% sylab zaczyna się od dźwięków ‘szeleszcząco – świszczących’: ć, c, cz, ś, sz, dzi, często występują przydechy, podobnie jak w polskich słowach: tchawica, pchła, a głoski d, g, , dz nie są w pełni dźwięczne. W kantońskim dominuje, niemal, dźwięczne ‘g’, tam gdzie w mandaryńskim występuje nie w pełni dźwięczne ‘’, a ‘ch’ często pojawia w miejscu ‘ś’, ponadto wiele sylab zakończonych jest specyficznym wariantem spółgłosek t, k, p wpływających na poczucie dynamiki. Dźwięki występujące w mandaryńskim przywodzą mi na myśl wiele dziecinnych słów: misio, Stasio, Madzia, kizi mizi, koci koci łapci itd., stąd właśnie moja niechęć do posługiwania się tym językiem w mowie. Polskim reprezentantem fonetyki języka kantońskiego jest dla mnie słowo giga, a mandaryńskiegodzidzia. Przyznaję, że patrzenie na język poprzez jego brzmienie jest może mało profesjonalne, ale po prostu nie wyobrażam sobie siebie mówiącego na forum publicznym językiem, który w moim odczuciu brzmi aż tak nieatrakcyjnie. To oczywiście jedynie moja subiektywna opinia, ale uważam, że w ustach polskiego mężczyzny znacznie lepiej brzmi kantoński, natomiast kobiety właśnie mandaryńskiPoniżej przedstawiłem sposób wymowy tych samych słów w języku mandaryńskim i kantońskim (abstrahując od różnic w tonach). Ocenie Czytelnika pozostawiam, czy coś jest na rzeczy:

 chiński mandaryński kantoński
希望 ćśi łank hej mąk
再見 dzaj dzien dzoj gin
siank sełnk
請問 ćsink łen csenk man
sin sam
世界 szy dzie saj gAj
bu bat
dzin gan
一下 i sia jat cha
時間 szy dzien s-i gAn
啤酒 pchi dzioł be dzał
教學 dział śłe gAł hok
覺得 dźłe de gok dak
喜歡 si chłan hej fun
關係 głan si głAn chaj
介紹 dzie szał gAj s-iu
地下鐵路 di sia tchie lu dej ha tchit loł
多謝 dło sie do dze

#4 Metoda opracowywania tekstu do nauki

Zarówno ideę, jak i sposób przygotowywania materiału do nauki opisałem już wcześniej, przedstawiając koncepcję tłumaczeń roboczych. W wyniku pilotażowych doświadczeń konieczne okazało się jednak wprowadzenie pewnych uproszczeń wynikających ze skali przedsięwzięcia oraz chęci zamieszczenia (pierwotnie) wszystkich opracowanych rozdziałów w postaci cyfrowej, co wiąże się niestety z licznymi ograniczeniami natury edytorskiej. Ze względu na to, że jest to zagadnienie strategiczne, swoje liczne refleksje z tym związane zbiorę w postaci oddzielnego artykułu. Zainteresowani tym Czytelnicy mogą już teraz prześledzić ewolucję (czy raczej uwstecznienie) w sposobie opracowywania tekstu powieści, choćby pobieżnie przeglądając dotychczas opracow(yw)ane rozdziały, którym nadałem prowokujące do lektury nazwy:

[MN33] R1; O tym jak buszowałem w mandaryńskim z… czarownicą o zimnych sutkach
[MN33] R2; O tym jak buszując w mandaryńskim, dostałem… kurzej skórki [opracowanie niedokończone]
[MN33] R3; O tym jak buszując w mandaryńskim wrzucałem do rzeki worki z… ludzkimi zwłokami
[MN33] R4;

[MN33]R26;

#5 Sposób uczenia się i sprawdzania swoich postępów

został opisany w artykule podsumowującym cykl tekstów poświęconych samodzielnej nauce języka w oparciu o tłumaczenie robocze. Ogólny zarys w sposobie nauki składni, gramatyki oraz semantyki (z wyłączeniem jej fonetycznej sfery) pozostaje bez zmian. Podobnie jak i moje podejście do zapamiętywania znaków języka chińskiego, które zostało przedstawione w licznych artykułach:

[MN14] Lepsza własna wędka, niż cudza ryba, czyli jak nie dać się złowić w sieć „edukacyjnych uzależniaczy"
[MN15] Ortograficzny chaos
[MN16] Zagadki pisma ideograficznego, czyli o wróżeniu z kuli żuka gnojarza
[MN17] Wróżenia z fusów chińskiej herbaty ciąg dalszy
[MN18] Taniec smoka; grafia versus fonia
[MN19] O alternatywnym postrzeganiu rzeczywistości – percepcja informacji graficznej (wstęp)
[MN20] O aktywnym korzystaniu z pamięci
[MN21] Arkana pamięci graficznej
[MN22] Jak patrzeć, żeby zobaczyć – 10 praktycznych wskazówek
[MN23] Brudne czyny
[MN24] Ideograficzno – chemiczne reminiscencje

#6"Dał nam przykład Karol, 

Jak relacjonować projekty mamy"…

Eksperyment językowy nauki języka afrikaans w przeciągu trzech miesięcy (ideę, przebieg i wnioski autor opisał w podlinkowanych artykułach) był drugim, po Czeski w miesiąc?, projektem opartym na relacjonowaniu przebiegu samodzielnej nauki języka obcego. Zachęcam również do lektury sprawozdań Karoliny – Szwedzie porozmawiaj ze mną. Ja również będę starał się co jakiś czas zdawać relacje z chińskiego frontu. Na bieżąco będę dodawał kolejne opracowane do nauki rozdziały oraz uzupełniał pozycje w tabeli powtórek. Czy uda się zrealizować wszystkie założenia projektu? Czas pokaże.

將來係點樣,冇人可以預知。

"Nikt nie jest w stanie przewidzieć tego, co przyniesie przyszłość."

Wszystkich Czytelników zachęcam do podejmowania własnych lingwistycznych wyzwań oraz dzielenia się, w komentarzach, przebiegiem swoich językowych projektów!



[1] "If you want to ma­ke God laugh, tell him about your plans."

Woody Allen

Odnośnik dedykuję Autorce komentarza, który niegdyś rozbawił mnie bardziej niż powyższy cytat.


Zobacz również:

Eksperyment językowy
Czeski w miesiąc
Szwedzie porozmawiaj ze mną

[MN32] 狂人日記 Pamiętnik szaleńca – przykład tłumaczenia bezosobowego opartego na metodzie Mertnera

Dwa tematycznie zbieżne artykuły, z kilku ostatnich, jakie pojawiły się na Woofli: "Jak czytać w języku, którego jeszcze dobrze nie znamy? (wstęp)" a zwłaszcza "Pierwsza książka w języku obcym" wzbudziły na tyle duże zainteresowanie, że idąc za ciosem, tym razem chciałbym wyprowadzić Czytelników z komentatorskich okopów spowitych mgłą suchego teoretyzowania, na namacalne pole bitwy, jakim jest konkretny tekst w języku obcym.

Trwały ślad, jaki chcemy zostawić po sobie…

W poniższym artykule zademonstruję jedną z metod opracowywania tekstów na potrzeby nie tylko własne, ale i również mających służyć ludzkości. Nie sztuką jest dokonanie czegoś 'nowego', prawdziwą zasługą jest przedstawienie tego w taki sposób, aby każdy, krocząc po naszych śladach, mógł osiągnąć ten sam rezultat w 10 – 100 razy krótszym czasie. To zapewnia rozwój cywilizacji – dzięki temu nie musimy za każdym razie zaczynać od Adama i Ewy. Jeśli przeznaczyliśmy swój czas na rozgryzienie jakiegoś tekstu w języku obcym, to czemu nie poświęcić chwili na edycję, aby i inni mogli z tego skorzystać? Może, gdy ktoś inny równolegle zrobi coś podobnego, skorzystamy i my.

Studium przypadku – "Pamiętnik szaleńca"

Spowiedź szaleńca"Chińska literatura" to hasło, po którego usłyszeniu statystyczny uczestnik "Familiady" raczej nie sypie tytułami i autorami jak z rękawa. Poza "Sztuką Wojny" czy (o zgrozo) "Czerwoną książeczką" mało kto jest w stanie podać jakąkolwiek pozycję.

Jednym z kamieni milowych współczesnej chińskiej literatury jest opowiadanie Lu Xun'a  pt.: 《狂人日記》 "Dziennik / pamiętnik szaleńca" z 1918 r. Każdy, kto chce zepsuć sobie przyjemność lektury, może wejść w powyższy link, by poznać zarys fabuły. Opowiadanie jest niemal w całości napisane w ówczesnym języku mandaryńskim. Poniżej przedstawię swoje opracowanie pierwszej części utworu, którą autor celowo (i zarazem symbolicznie) sporządził jednak w klasycznym języku chińskim. Jako że właściwie nigdy nie uczyłem się tego języka, nie było to szczególnie łatwe zadanie pomimo dostępności tłumaczeń w języku angielskim: 1 i 2. Dlaczego tak jest?

Parataksa versus hipotaksa

O problematyce tłumaczenia tekstów sporządzonych w języku klasycznym wspominałem już w dwóch wcześniejszych artykułach [MN25] oraz [MN26]. Poza wymienionymi tamże, jedna z głównych trudności wynika z różnic w składni pomiędzy językiem chińskim klasycznym a językami używanymi współcześnie (niezależnie czy jest to chiński, angielski czy polski). W pierwszym, zwłaszcza w jego starszych fazach, dominują ciągi formalnie niepowiązanych zdań prostych (struktury parataktyczne), natomiast w językach współczesnych jesteśmy przyzwyczajeni do zdań podrzędnie złożonych (struktur hipotaktycznych). Zatem, aby myśl wyrażona przez chińskich autorów kilkaset lat temu była, pod względem formy, dobrze odebrana przez współczesnego czytelnika, tłumacz musi dość silnie ingerować w strukturę tekstu.

Zobrazuję to, przykładem, nieco go przy okazji rozszerzając, przytoczonym przez Mieczysława Künsztlera (Künstler M.J. Języki chińskie. Warszawa: Wydawnictwo akademickie Dialog, 2000, str. 109) odnoszącym się do fragmentu tekstu autorstwa chińskiego filozofa – Mo Di 墨翟.

 

Oryginał (archaiczny język chiński)

 

Tłumaczenie dosłowne

(M. Künsztler)

Tłumaczenie literackie
 (M. Künsztler) (W. P. Mei) współczesny standardowy język chiński
今有一人, "Otóż jest jeden człowiek "Gdy kto, 'Suppose a man 現在假如有一個人,
入人園圃, Wchodzi do cudzego ogrodu.

 

wszedłszy do cudzego sadu, enters the orchard of another 進入別人的園圃,
竊其桃李, Kradnie cudzą brzoskwinię (i) lub śliwkę. skradnie brzoskwinię lub śliwkę, and steals the other's peaches and plums. 偷竊他家的桃子、李子。
眾聞則非之, Tłum słyszy (o tym), to go potępia. a ludzie posłyszą o tym, to zostaje on potępiony, Hearing of it the public will condemn it; 眾人聽說后就指責他,
上為政者得則罰之。 Ci, którzy na górze sprawują władzę dowiadują się, to go karzą.

 

władze zaś, dowiedziawszy się o tym wymierzają mu karę. laying hold of him the authorities will punish him. 上邊執政的人抓到后就要處罰他。
此何也? Dlaczego tak jest? Dlaczego tak jest? Why? 這是為什么呢?
以虧人自利也。 Szkodę czyni ludziom dla korzyści. Dzieje się tak dlatego, że dla własnej korzyści wyrządza on innym ludziom krzywdę." Because he injures others to profit himself.'

 

因為他損人利己。

Na podstawie powyższej tabeli widać, że o ile tłumaczenia literackie są dosyć zgrabne, o tyle ich użyteczność w analizie chińskiego pierwowzoru jest mocno ograniczona. Konieczna jest zatem analiza oparta na tłumaczeniu słowa po słowie, podczas gdy wersja literacka może służyć wyłącznie asekuracji – sprawdzaniu, czy rozumiemy ogólny przekaz kolejnych wersetów.


Pamiętnik szaleńca – tłumaczenie bezosobowe à la metoda Mertnera w trzech odsłonach

Wróćmy jednak do zapowiadanego studium przypadku. Poniżej pokażę 3 bliźniacze (trojacze?) sposoby podejścia do tego samego zagadnienia.

#1 Analiza tekstu sporządzona przeze mnie

Przypomnę jeszcze raz, że moim głównym celem nie było zrozumienie tekstu – do tego wystarczy znajomość języka angielskiego, lecz rozpracowanie go w taki sposób, aby zaakceptować funkcję każdego z morfemów, jakie znalazły się w opracowywanym paragrafie. Asystował mi w tym mój ulubiony program parcjonujący teksty w języku mandaryńskim (Chinese text annotation – MandarinSpot działający na silniku słownika MDGB; więcej o możliwościach, blaskach i cieniach tego narzędzia w kolejnych artykułach).

Starałem się, aby sposób opracowania, z technicznego punktu widzenia, był tak wygodny dla Czytelnika, jak to tylko możliwe (proszę o sugestie w komentarzach, co zrobić, aby było jeszcze bardziej ergonomicznie). Poniżej kilka założeń:

  1. Adnotacja pojawia się przy każdym bez wyjątku słowie, które występuje w tekście po raz pierwszy. W razie kolejnego wystąpienia tego samego słowa w podobnym kontekście nie dublowałem odnośników. Wyjątkami są sytuacje, gdy ten sam morfem występuje w kilku różnych funkcjach i kontekstach, jak choćby w przypadku 所 [sło 3].
  2. Niekiedy przypisy nie dotyczą konkretnych słów, lecz są raczej komentarzami gramatycznymi (postaram się, aby w przyszłości analizowany poniżej tekst zostanie wzbogacony o kolejne).
  3. W przypisach stosowałem swoją romanizację (wykorzystującą litery polskiego alfabetu) języka mandaryńskiego – ze względu na to, że analizowany fragment napisano w języku klasycznym, a przeto czytany na głos jest praktycznie niezrozumiały dla odbiorcy niemającego przed oczyma wersji tekstu zapisanej pismem ideograficznym, podawanie transkrypcji w jakimkolwiek dialekcie jest tak samo 'dobre', jak i nie podawanie żadnej.
  4. Morfemy języka chińskiego bardzo często charakteryzują się polikategorialnością i wielofunkcyjnością. Uznałem, że nie ma sensu przepisywać słowników i ograniczyłem się do wyselekcjonowania tego znaczenia i tej funkcji, które wydają się najlepiej pasować w danym kontekście.
  5. Hiperłącza zostały przygotowane z myślą o Czytelniku. W wyniku kliknięcia na oznaczenie [numeryczne] jesteśmy automatycznie przenoszeni do objaśnienia, powtórne kliknięcie powoduje powrót do tekstu. Taka organizacja jeszcze lepiej sprawdza się w przypadku korzystania ze smartfona.

Opracowany fragment jest pewnego rodzaju doświadczeniem – tekstem pilotażowym. Będę wdzięczny za wszystkie uwagi dotyczące zarówno oceny przydatności podobnego typu opracowań (oczywiście również w przypadku innych języków) oraz techniczne wskazówki – co zrobić, aby opracowanie było jeszcze bardziej user-friendly.

Pełna wersja tekstu Tłumaczenie – Marxists Internet Archive
狂人[1]日記[2] A Madman's Diary
[3][4]昆仲[5],今[6][7][8][9],皆[10][11]昔日[12][13]中學[14][15]良友[16];分隔[17][18][19],消息[20][21][22] Two brothers, whose names I need not mention here, were both good friends of mine in high school; but after a separation of many years we gradually lost touch.
日前[23][24][25]其一[26]大病[27];適[28][29]故鄉[30],迂[31][32][33][34],則[35][36][37][38] [39]人,言[40]病者[41][42][43][44] Some time ago I happened to hear that one of them was seriously ill, and since I was going back to my old home I broke my journey to call on them, I saw only one, however, who told me that the invalid was his younger brother.
[45]君遠[46]道來[47][48],然[49][50][51][52],赴[53]某地[54]候補[55][56] "I appreciate your coming such a long way to see us," he said, "but my brother recovered some time ago and has gone elsewhere to take up an official post."
[57]大笑[58],出示[59]日記二[60][61],謂[62][63][64]當日[65]病狀[66],不[67][68][69][70]舊友[71] Then, laughing, he produced two volumes of his brother's diary, saying that from these the nature of his past illness could be seen, and that there was no harm in showing them to an old friend.
[72]歸閱[73][74][75],知[76][77][78][79]『迫害[80]狂』之[81][82] I took the diary away, read it through, and found that he had suffered from a form of persecution complex.
[83][84]錯雜[85][86][87][88],又[89]多荒唐[90][91][92];亦[93]不著[94]月日[95],惟[96][97][98]字體[99]不一,知非[100]一時所[101][102] The writing was most confused and incoherent, and he had made many wild statements; moreover he had omitted to give any dates, so that only by the colour of the ink and the differences in the writing could one tell that it was not written at one time.
[103]亦有[104][105][106]聯絡[107][108],今撮[109][110]一篇[111],以[112][113]醫家[114]研究[115] Certain sections, however, were not altogether disconnected, and I have copied out a part to serve as a subject for medical research.
[116][117]語誤[118],一字不易[119];惟人名雖[120]皆村[121]人,不為[122]世間[123][124]知,無關[125]大體[126],然[127]亦悉[128]易去[129] I have not altered a single illogicality in the diary and have changed only the names, even though the people referred to are all country folk, unknown to the world and of no consequence.
至於[130]書名[131],則[132]本人[133]愈後[134][135][136],不復[137][138]也。 As for the title, it was chosen by the diarist himself after his recovery, and I did not change it.
[139]年四月[140]二日識[141] April 2, 7th year of the Republic (1918)

[1] kłank 2 ren 2 | szalony / wściekły / dziki + człowiek / osoba = szaleniec

[2] ry 4 dzi 4 | dzień + wspomnienie = pamiętnik

[3] moł 3 | pewien, jakiś (niezdefiniowany)

[4] dźjun 1 | monarcha, władca; szlachetny (określenie o funkcji honoryfikatywnej)

[5] kun 1 dżung 4 | starszy brat + brat drugi pod względem starszeństwa = bracia

[6] dzin 1 | obecnie, teraz, dziś

[7] in 3 | chować, ukrywać

[8] ci 2 | jego, ich

[9] ming 2 | imię

[10] dzie 1 | wszyscy, każdy

[11] ju 2 | (po)zostawać

[12] si 1 ry 4 | przeszłość + dzień = dawne czasy

[13] dzaj 4 | (znajdować się) w

[14] dżung 1 śjłe 2 | środek + szkoła / nauka = szkoła średnia

[15] szy 4 | czas, okres

[16] liank 2 joł 3 | dobrzy przyjaciele / kompani

[17] fen 1 gy 2 | rozdzielać (się)

[18] dło 1 | dużo, wiele

[19] nien 2 | rok, lata

[20] siał 1 si 5 | wiadomości, informacje

[21] dzien 4 | stopniowo

[22] ćjłe 4 | brak, deficyt, niedobór

[23] ry 4 cien 2 | dzień + przed = kilka dni temu

[24] oł 3 | przypadkowo

[25] łen 2 | (u)słyszeć

[26] ci 2 i 1 | ten / jego / ich / + jeden = jeden z nich

[27] da 4 bing 4 | duży +  choroba = poważna / ciężka choroba

[28] szy 4 | odpowiedni, pasujący, właściwy

[29] głej 1 | (po)wracać

[30] gu 4 siank 1 | dawny / stary + wieś = miasto rodzinne

[31] ju 1 | okrężny / rozwlekły

[32] dał 4 | droga

[33] łank 3 | (iść) w kierunku

[34] fank 3 | odwiedzać; wypytywać, badać

[35] dze 2 | ale, jednak, jednakże

[36] dzin 3 | tylko, jedynie

[37] łu 4 | spotykać

[38] i 1 | jeden

[39] we współczesnym języku chińskim potrzebny jest klasyfikator pomiędzy liczebnikiem a rzeczownikiem; 一 +個 (klasyfikator dla ludzi) +人

[40] jan 2 | rozmawiać, mówić

[41] bing 4 dże 3 | choroba / chorować + ten, który… = chory człowiek, pacjent

[42] ci 2 | jego

[43] di 4 | młodszy brat

[44] je 3 | to; jest; partykuła stawiana na końcu zdania – charakterystyczna dla klasycznego języka chińskiego; we współczesnym standardowym języku chińskim jej funkcję pełni spójka 是 |szy 4|, która zajmuje jednak inną pozycję w zdaniu

[45] lał 4 | pocieszać; | lał 2| harować, wysiłek, ciężka praca

[46] jłan 3 | daleko/i, odległy

[47] laj 2 | przyjechać

[48] szy 4 | patrzeć, nadzorować

[49] ran 2 | ale, jednak

[50] i 3 | już

[51] dzał 3 | wcześnie(j), dawno (temu)

[52] ju 4 | wyzdrowieć, powrócić do zdrowia

[53] fu 4 | pójść / pojechać (odwiedzić)

[54] di 4 | miejsce, teren

[55] choł 4 bu 3 | czekać  + uzupełniać = być kandydatem na wolną posadę

[56] i 3 | part. finalna służąca podkreśleniu zaistniałej zmiany, stosowana w klasycznym języku chińskim; jej odpowiednikiem używanym w tej samej pozycji jest 了 |le 5|, której znaczenie w tym kontekście można przybliżyć polskim słowem ‘już’.

[57] in 1 | powodować

[58] da 4 siał 4 | duży + śmiać się = gromki śmiech

[59] czu 1 szy 4 | czasownik wyrażający ruch z środka na zewnątrz + okazywać = wyciągnąć / wyjąć i pokazać (innym)

[60] er 4 | dwa

[61] ce 4 | książka, broszura; klasyfikator dla książek ~ wolumin, tom; użycie bardziej charakterystyczne dla języka japońskiego (komentarz o kolejności)*

[62] łej 4 | powiedzieć, mówić

[63] ky 3 | móc (mieć pozwolenie)

[64] dzien 4 | widzieć, zobaczyć

[65] dank 4 ry 4 | odpowiedni / właściwy + dzień = tamten dzień

[66] bing 4 dżłank 4 | choroba + kształt = symptomy (choroby)

[67] bu 4 | nie

[68] fank 2 | szkodzić

[69] sien 4 | pokazywać, oferować, dawać

[70] dżu 1|  wszystko

[71] dzioł 4 joł 3 | stary + przyjaciel

[72] czy 2 | trzymać, chwytać,

[73] jłe 4 | czytać, przeglądać, zapoznawać się (z czymś)

[74] i 1 | jeden; cały

[75] gło 4 | przechodzić, przekraczać, przeglądać

[76] dży 1 | wiedzieć, uświadamiać sobie

[77] sło 3 | tak właściwie

[78] chłan 4 | zachorować

[79] gaj 4 | okładka, wierzch, pokrywka

[80] pło 4 chaj 4 | prześladować; 迫害 (prześladować) + 狂 (szalony) = mania prześladowcza

[81] dży 1 | part. dzierżawcza np.: 迫害狂 (mania prześladowcza) + 之 + 類 (rodzaj) = rodzaj kogo? czego? manii prześladowczej; we współczesnym standardowym języku chińskim większość funkcji之 przejęła partykuła 的 |de 5|

[82] lej 4 | rodzaj, typ, kategoria

[83] ju 3 | język

[84] pło 1 | znacznie, dosyć

[85] cło 4 dza 2 | błędny / niepoprawny + pomieszany

[86] łu 2 | nie mieć, bez-, brakować

[87] lun 2 | związek, relacja, porządek

[88] cy 4 | raz (wydarzenie); klasyfikator jednostkowy używany w odniesieniu do wydarzeń; tu chodzi o miejsca w tekście, w których podmiot liryczny napotkał ‘nieścisłości’

[89] joł 4 | ponadto, również

[90]  chłank 1 tank 2 | niedorzeczny, dziwaczny absurdalny

[91] dży 1 | partykuła do tworzenia zdań podrzędnie złożonych np.: 多 (wiele) + 荒唐 (niedorzeczne) + 之 + 言 (słowa) = wiele słów, które są niedorzeczne; podobnie jak wcześniej we współczesnym standardowym języku chińskim podobną funkcję pełni partykuła 的 |de 5|

[92] jan 2 | słowo/a

[93] i 4 | również

[94] dżu 4 | pisać

[95] jłe 4 ry 4 | miesiące (księżyce) + dni; tu chodzi o daty, w języku chińskim daty podaje się w kolejności od największej do najmniejsze jednostki czasu: rok – miesiąc – dzień

[96] łej 2 | tylko, jedynie

[97] mło 4 | atrament, tusz

[98] se 4 | kolor

[99] dzy 4 ti 3 | znak (chiński) + forma /styl = czcionka

[100] fej 1 | nie

[101] sło 3 | wszystko

[102] szu 1 | pisać; książka

[103] dzien 1 | pomiędzy

[104] joł 3 | mieć; być

[105] ljłe 4 | krótki, pobieżny

[106] dźju 4 | konkretny

[107] lien 2 lło 4 | kontaktować się; kontakt

[108]有略具聯絡者 = ten [fragment tekstu] który ma krótkie [ale] konkretne połączenie*

[109] cło 1 | zbierać, łączyć

[110] lu 4 | zapiski

[111] pien 1 | klasyfikator jednostkowy używany w odniesieniu do tekstów (utworów literackich)

[112] i 3 | używać do; aby, w celu; za pomocą

[113] gunk 1 | dostarczać

[114] i 1 dzia 1 | lekarz, doktor / medycyna + specjalista = doktor medycyny

[115] jen 2 dziu 1 | badać + badać = prowadzić badania; rozważania

[116] dzi 4 | notować

[117] dżung 1 |

[118] łu 4 | błąd, pomyłka

[119] i 4 | zmieniać

[120] słej 1 | chociaż

[121] cun 1 | wieś

[122] łej 4 | cały

[123] szy 4 dzien 1 | świat

[124] sło 3 | wszystko, ~ cały

[125] głan 1 | powiązane, mieć związek

[126] da 4 ti 3 | ogólnie

[127] ran 2 | ale, jednak

[128] si 1 | we wszystkich przypadkach

[129] ćju 4 | usuwać

[130] dży 4 ju 2 | co się tyczy…, co do…

[131] szu 1 ming 2 | książka + imię = tytuł (książki)

[132] dze 2 | podążać za

[133] ben 3 ren 2 | sam, samemu, osobiście

[134] choł 4 | po

[135] sło 3 | ten, który…

[136] ti 2 | przedstawiać, wyciągać; podpisywać

[137] bu 2 + fu 4 | nie + znów = już (więcej) nie

[138] gaj 3 | zmieniać

[139]  ci 1 | siedem

[140] sy 4 jłe 4 | cztery + miesiąc = kwiecień

[141] szy 2 | zarejestrowano (spisano); sporządzić przypis dolny


Inne utwory Lu Xun'a dostępne są w ramach Projektu Gutenberg, natomiast przekłady na język angielski można znaleźć na stronie Reference Archive: Lu Xun.


#2 Analiza tekstu sporządzona automatycznie przy użyciu programu Chinese Annotation Tool

Opracowanie powyższego dość krótkiego tekstu w sposób, jaki zrobiłem to w punkcie #1 zajęło pół dnia. Sporządzanie podobnych opracowań na piechotę nie ma większego sensu, zwłaszcza jeśli mają służyć wyłącznie nam, skoro istnieją programy, które mogą zrobić większość za nas w ciągu paru sekund. Tutaj wpierw potrzebna jest jednak uprzednia konwersja znaków tradycyjnych na uproszczone. Akurat w tym celu można posłużyć się chociażby Google translatorem, który jednak w przypadku bardziej zaawansowanych zadań translatorskich związanych z językami chińskimi nie jest szczególnie dobrym narzędziem.

znaki tradycyjne >> >> znaki uproszczone
狂人日記

某君昆仲。今隱其名,皆余昔日在中學校時良友;分隔多年,消息漸闕。日前偶聞其一大病;適歸故鄉,迂道往訪,則僅晤一人,言病者其弟也。勞君遠道來視,然已早愈,赴某地候補矣。因大笑,出示日記二冊,謂可見當日病狀,不妨獻諸舊友。持歸閱一過,知所患「迫害狂」之類。語頗錯雜無倫次,又多荒唐之言;亦不著月日,惟墨色字體不一,知非一時所書。間亦有略具聯絡者,今撮錄一篇,以供醫家研究。記中語誤,一字不易;惟人名雖皆村人,不為世間所知,無關大體,然亦悉易去。至於書名,則本人愈後所題,不復改也。七年四月二日識。

狂人日记

某君昆仲。今隐其名,皆余昔日在中学校时良友;分隔多年,消息渐阙。日前偶闻其一大病;适归故乡,迂道往访,则仅晤一人,言病者其弟也。劳君远道来视,然已早愈,赴某地候补矣。因大笑,出示日记二册,谓可见当日病状,不妨献诸旧友。持归阅一过,知所患「迫害狂」之类。语颇错杂无伦次,又多荒唐之言;亦不着月日,惟墨色字体不一,知非一时所书。间亦有略具联络者,今撮录一篇,以供医家研究。记中语误,一字不易;惟人名虽皆村人,不为世间所知,无关大体,然亦悉易去。至于书名,则本人愈后所题,不复改也。七年四月二日识。

Program Chinese Annotation Tool ma pewną nieoczywistą zaletę:

  • w przypadku kolejnego wystąpienia danego słowa / morfemu (np.: 也44) adnotacja nie jest dublowana, co w momencie, gdy chcemy otrzymać wydruk komputerowy, pozwoli ocalić niejeden hektar lasu.

Jednak w niektórych wypadkach może być to jednak wadą:

  • jak chociażby w zasygnalizowanym wcześniej przypadku morfemu 所, który występuje w różnych funkcjach i warto, żeby w związku z tym, za każdym razem otrzymał oddzielną adnotację. Niestety ten program nie daje nam takiej możliwości (więcej na ten temat w punkcie #3).

Program nie jest idealny również z innych powodów:

  • niepotrzebnie przypisuje adnotacje znakom przestankowym, nawiasom oraz nie rozpoznaje np. niektórych cudzysłowów, co skutkuje irytującym efektem:
    • i tak np. po wpisaniu tytułu w cudzysłowie “狂人日记” nie wiedzieć czemu otrzymamy coś takiego: �1234
    • 1. :
      2. pàn : robe
      3. : 6th earthly branch: 9-11 a.m., 4th solar month (5th May-5th June), year of the Snake
      4. zhān/zhàn : to observe; to divine / to take possession of; to occupy; to take up
  • program ma sporo dziur, wiele słów poprawnie wychwytuje, ale nie podaje ich znaczenia, a czasem nawet i wymowy w transkrypcji PinYin, częściowym, choć sztucznym remedium jest wstawienie nowego wiersza pomiędzy ideogramy tworzące takie niedopracowane złożenie –  w ten sposób poznamy przynajmniej znaczenie elementów składowych.
  • programy tego typu to tylko bezmyślne maszyny, dlatego często błędnie segmentują teksty zapisany po chińsku (czy japońsku). Wynika to z braku spacji, które w sztuczny sposób, na papierze, pozwalają wydzielić poszczególne słowa. W języku chińskim tego znaku się nie stosuje, stąd w przypadku kilku możliwych interpretacji program często wybiera pierwszą możliwą (ABC => AB C, zamiast A BC) lub statystycznie częściej występującą. Już kiedyś poruszałem ten problem w jednym z komentarzy:

    Czy da się żyć bez spacji?

    W chiński czy japońskim spacji się nie używa. „Nawet” na papierze trzeba się domyślać gdzie kończy się jedno słowo, a zaczyna drugie (cokolwiek termin „słowo” w tych językach oznacza).

    Analogicznie jak w mowie, brak klarownego podziału na słowa prowadzi niekiedy do podwójnych interpretacji.

    …分左手… = 分左_手 czy 分_左手 (rozłą-czyć dłonie (zerwać ze sobą) versus podzielić lewą dłoń)…有機會… =有_機會 czy 有機_會 (mieć szan-sę / okaz-ję versus orga-niczne spotkanie)

    Podwójna interpretacja: …重要… waż-ny versus重_要 ponadto / jeszcze musisz. Niektórzy, dla większej jasności stosują w tym wypadku homofoniczny znak (仲=重 ), 仲要 czyli仲_要, który wyklucza pierwszą interpretację.

    Niestety żądna znana mi sztuczna inteligencja jeszcze nie posiadła takich zdolności interpretacyjnych. W poniższym tekście występuje przynajmniej jeden tego typu przypadek – program błędnie zakwalifikował 之类 jako złożenie, podczas gdy w tym wypadku należy interpretować te ideogramy raczej w sposób rozłączny. Należy wziąć poprawkę na to, że jest to fragment w języku klasycznym –  w którym dominuje słownictwo monosylabiczne, dlatego w tym przypadku zjawisko błędnej interpretacji jest mocno ograniczone naturą tekstu, we współczesnych językach chińskich problem ten pojawia się znacznie częściej.

狂人1 日记2
3456 。今789 10 ,皆1112 昔日131415 学校1617 良友18;分隔19 多年20 ,消息212223 。日前242526 其一27 大病28 ;适2930 故乡31 ,迂323334 访35 ,则3637383940 ,言41 病者42 943 44 。劳454 远道464748 ,然49505152 ,赴53 某地54 候补5556 。因57 大笑58 ,出示59 日记26061 ,谓62 可见63 当日64 病状65 ,不妨6667686970 。持7130723973 ,知74 757677 迫害787980 之类81 。语82838485868788 ,又8990 荒唐919241 ;亦9394959697 ,惟98 墨色99 字体100 不一101 ,知74102 一时103 75104 。间10593106107108 联络109110 ,今711111239113 ,以114115 医家116研究117 。记1181582119 ,一39120 不易121 ;惟98 人名1221231112440 ,不94125 世间126 127 ,无关128 大体129 ,然4993130131132 。至于133 书名134 ,则36 本人13552136 75137 ,不复138139 44七年140 四月二14197142

1. kuángrén : madman
2. rìjì : diary; CL:則 |则 [ze2],本 [ben3],篇 [pian1]
3. mǒu : some; a certain; sb or sth indefinite; such-and-such
4. jūn : monarch; lord; gentleman; ruler
5. kūn : descendant; elder brother; a style of Chinese poetry
6. zhòng : second month of a season; middle; intermediate; second amongst brothers
7. jīn : today; modern; present; current; this; now
8. yǐn/yìn : secret; hidden; concealed; (prefix) crypto- / to lean upon
9. : his; her; its; their; that; such; it (refers to sth preceding it)
10. míng : name; noun (part of speech); place (e.g. among winners); famous; classifier for people
11. jiē : all; each and every; in all cases
12. : extra; surplus; remaining; remainder after division; (following numerical value) or more; in excess of (some number); residue (math.); after; I; me
13. xīrì : formerly; in olden days
14. zài : (located) at; (to be) in; to exist; in the middle of doing sth; (indicating an action in progress)
15. zhōng/zhòng : within; among; in; middle; center; while (doing sth); during; (dialect) OK; all right / to hit (the mark); to be hit by; to suffer; to win (a prize, a lottery)
16. xuéxiào : school; CL:所 [suo3]
17. shí : o'clock; time; when; hour; season; period
18. liángyǒu : good friend; companion
19. fēngé : to divide; to separate; partition
20. duōnián : many years
21. xiāoxi : news; information; CL:條 |条 [tiao2]
22. jiān/jiàn : to imbue / gradual; gradually
23. quē/què : used in place of 缺 (old); mistake / Imperial city watchtower (old); fault; deficiency
24. rìqián : the other day; a few days ago
25. ǒu : accidental; image; pair; mate
26. wén : to hear; news; well-known; famous; reputation; fame; to smell; to sniff at
27. qíyī : one of the given (options etc); the first; firstly
28. dàbìng : serious illness
29. shì/kuò : to fit; suitable; proper; just (now); comfortable; well; to go; to follow or pursue / see 李 适 [Li3 Kuo4]
30. guī : to return; to go back to; to give back to; (of a responsibility) to be taken care of by; to belong to; to gather together; (used between two identical verbs) despite; to marry (of a woman) (old); division on the abacus with a one-digit divisor
31. gùxiāng : home; homeland; native place; CL:個 |个 [ge4]
32. : literal-minded; pedantic; doctrinaire; longwinded; circuitous
33. dào : direction; way; road; path; CL:條 |条 [tiao2],股 [gu3]; principle; truth; morality; reason; skill; method; Dao (of Daoism); to say; to speak; to talk; classifier for long thin things (rivers, cracks etc), barriers (walls, doors etc), questions (in an exam etc), commands, courses in a meal, steps in a process; province (of Korea or Japan)
34. wǎng/wàng : old variant of 往 [wang3] / to go (in a direction) ; to ; towards ; (of a train) bound for ; past ; previous
35. fǎng : to visit; to call on; to seek; to inquire; to investigate
36. : conjunction used to express contrast with a previous sentence or clause; standard; norm; rule; to imitate; to follow; then; principle; classifier for written items (such as an official statement)
37. jǐn : barely; only; merely
38. : to meet (socially)
39. : one; 1; single; a (article); as soon as; entire; whole; all; throughout; "one" radical in Chinese characters (Kangxi radical 1); also pr. [yao1] for greater clarity when spelling out numbers digit by digit
40. rén : man; person; people; CL:個 |个 [ge4],位 [wei4]
41. yán : words; speech; to say; to talk
42. bìngzhě : patient; sick person
43. dì/tì : younger brother; junior male; I (modest word in letter) / variant of 悌 [ti4]
44. : also; too; (in Classical Chinese) final particle implying affirmation
45. láo/lào : to toil; labor; laborer; to put sb to trouble (of doing sth); meritorious deed / to console
46. yuǎndào :
47. lái : to come; to arrive; to come round; ever since; next
48. shì : to look at; to regard; to inspect
49. rán : correct; right; so; thus; like this; -ly
50. : already; to stop; then; afterwards
51. zǎo : early; morning; Good morning!; long ago; prematurely
52. : variant of 愈 [yu4]; to heal
53. : to go; to visit (e.g. another country); to attend (a banquet etc)
54. mǒudì :
55. hòubǔ : to wait to fill a vacancy; reserve (candidate); alternate; substitute
56. : classical final particle, similar to modern 了 [le5]
57. yīn : cause; reason; because
58. dàxiào : to laugh heartily; a belly laugh
59. chūshì : to show; to take out and show to others; to display
60. èr : two; 2; (Beijing dialect) stupid
61. : book; booklet; classifier for books
62. wèi : to speak; to say; to name; to designate; meaning; sense
63. kějiàn : it can clearly be seen (that this is the case); it is (thus) clear; clear; visible
64. dàngrì/dāngrì : that very day; the same day / on that day
65. bìngzhuàng : symptom (of a disease)
66. bùfáng : there is no harm in; might as well
67. xiàn : to offer; to present; to dedicate; to donate; to show; to put on display; worthy person (old)
68. zhū : all; various
69. jiù : old; opposite: new 新 ; former; worn (with age)
70. yǒu : friend
71. chí : to hold; to grasp; to support; to maintain; to persevere; to manage; to run (i.e. administer); to control
72. yuè : to inspect; to review; to read; to peruse; to go through; to experience
73. guò : (experienced action marker); to cross; to go over; to pass (time); to celebrate (a holiday); to live; to get along; excessively; too-
74. zhī : to know; to be aware
75. suǒ : actually; place; classifier for houses, small buildings, institutions etc; that which; particle introducing a relative clause or passive; CL:個 |个 [ge4]
76. huàn : to suffer (from illness); to contract (a disease); misfortune; trouble; danger; worry
77. :
78. pòhài : to persecute; persecution
79. kuáng : mad; wild; violent
80. :
81. zhīlèi : and so on; and such
82. yǔ/yú/yù : dialect; language; speech / to tell to / to tell to
83. : rather; quite; considerably (Taiwan pr. [po3]); oblique; inclined; slanting
84. cuò : mistake; wrong; bad; interlocking; complex; to grind; to polish; to alternate; to stagger; to miss; to let slip; to evade; to inlay with gold or silver
85. : mixed; miscellaneous; various; to mix
86. : not to have; no; none; not; to lack; un-; -less
87. lún : human relationship; order; coherence
88. : next in sequence; second; the second (day, time etc); secondary; vice-; sub-; infra-; inferior quality; substandard; order; sequence; hypo- (chemistry); classifier for enumerated events: time
89. yòu : (once) again; also; both… and…; and yet; (used for emphasis) anyway
90. duō : many; much; often; a lot of; numerous; more; in excess; how (to what extent); multi-; Taiwan pr. [duo2] when it means "how"
91. huāngtáng : beyond belief; preposterous; absurd; intemperate; dissipated
92. zhī : (possessive particle, literary equivalent of 的 [de5]); him; her; it
93. : also
94. : (negative prefix); not; no
95. zhé/zháo/zhe/zhuó/zhāo : to wear (clothes) ; to contact ; to use ; to apply / to touch; to come in contact with; to feel; to be affected by; to catch fire; to burn; (coll.) to fall asleep; (after a verb) hitting the mark; succeeding in / aspect particle indicating action in progress / to wear (clothes); to contact; to use; to apply / (chess) move; trick; all right!; (dialect) to add
96. yuè : moon; month; monthly; CL:個 |个 [ge4],輪 |轮 [lun2]
97. : sun; day; date, day of the month
98. wéi : -ism; only
99. mòsè :
100. zìtǐ : calligraphic style; typeface; font
101. bùyī : to vary; to differ
102. fēi : to not be; not; wrong; incorrect; non-; un-; in-; to reproach or blame; (colloquial) to insist on; simply must
103. yīshí : a period of time; a while; for a short while; temporary; momentary; at the same time
104. shū : book; letter; document; CL:本 [ben3],冊 |册 [ce4],部 [bu4]; to write
105. jiān/jiàn : between; among; within a definite time or space; room; section of a room or lateral space between two pairs of pillars; classifier for rooms / gap; to separate; to thin out (seedlings); to sow discontent
106. yǒu : to have; there is; there are; to exist; to be
107. lüè : variant of 略 [lu:e4]
108. : tool; device; utensil; equipment; instrument; talent; ability; to possess; to have; to provide; to furnish; to state; classifier for devices, coffins, dead bodies
109. liánluò : to get in touch with; to contact; to stay in contact (with); liaison; (math.) connection
110. zhě : (after a verb or adjective) one who (is) …; (after a noun) person involved in …; -er; -ist; (used after a number or 後 |后 [hou4] or 前 [qian2] to refer to sth mentioned previously); (used after a term, to mark a pause before defining the term); (old) (used at the end of a command); (old) this
111. cuō/zuǒ : to pick up (a powder etc) with the fingertips; to scoop up; to collect together; to extract; to gather up; classifier: pinch / classifier for hair or grass: tuft
112. : diary; record; to hit; to copy
113. piān : sheet; piece of writing; bound set of bamboo slips used for record keeping (old); classifier for written items: chapter, article
114. : to use; by means of; according to; in order to; because of; at (a certain date or place)
115. gōng/gòng : to provide; to supply / sacrificial offering; to confess
116. yījiā : healer; physician; medical man; doctor (esp. of TCM)
117. yánjiū : research; a study; CL:項 |项 [xiang4]
118. : to record; to note; to remember; mark; sign; classifier for blows, kicks, shots
119. : mistake; error; to miss; to harm; to delay; to neglect; mistakenly
120. : letter; symbol; character; word; CL:個 |个 [ge4]; courtesy or style name traditionally given to males aged 20 in dynastic China
121. bùyì : not easy to do sth; difficult; unchanging
122. rénmíng : personal name
123. suī : although; even though
124. cūn : variant of 村 [cun1]
125. wèi/wéi : variant of 為 |为 [wei4], because of; for; to / variant of 為 |为 [wei2]; as (i.e. in the capacity of); to take sth as; to act as; to serve as; to behave as; to become; to be; to do
126. shìjiān : world; earth
127. suǒzhī : known; what one knows
128. wúguān : unrelated; having nothing to do (with sth else)
129. dàtǐ : in general; more or less; in rough terms; basically; on the whole
130. : in all cases; know
131. : easy; amiable; to change; to exchange
132. : to go; to go to (a place); to cause to go or send (sb); to remove; to get rid of; (when used either before or after a verb) to go in order to do sth; to be apart from in space or time; (after a verb of motion indicates movement away from the speaker); (used after certain verbs to indicate detachment or separation); (of a time or an event etc) just passed or elapsed
133. zhìyú : as for; as to; to go so far as to
134. shūmíng : name of a book; reputation as calligrapher
135. běnrén : the person himself; I (humble form used in speeches); oneself; myself; in person; personal
136. hòu : back; behind; rear; afterwards; after; later
137. : topic; problem for discussion; exam question; subject; to inscribe; to mention; CL:個 |个 [ge4],道 [dao4]
138. bùfù : no longer; no more
139. gǎi : to change; to alter; to transform; to correct
140. 七年 :
141. 四月二 :
142. shí/zhì : to know; knowledge; Taiwan pr. [shi4] / to record; to write a footnote

#3 Analiza tekstu sporządzona automatycznie przy użyciu innego programu o tej samej nazwie (Chinese Annotation Tool

Podobnie jak w #2, program nie akceptuje znaków tradycyjnych, natomiast główna różnica polega na tym, iż adnotacje sporządzane są dla każdego kolejnego słowa, choćby pojawiło się po raz setny. Jest to na ogół niepotrzebne, chyba że występuje ono w różnych funkcjach. Wtedy, po wydrukowaniu można za pomocą zakreślacza oznaczyć prawidłowo zinterpretowaną przez siebie funkcję w każdej kolejnej adnotacji. Automatycznie generowane adnotacje są jednak wyraźnie uboższe – mniej znaczeń, brak tradycyjnych form znaków (może to być również zaletą – pozwala odsiać wiele zbędnych informacji). Niestety po skopiowaniu do panelu, który umożliwia autorom Woofli edycję tekstów, tracimy formatowanie (podobnie, gdy wkleimy bez formatowania do programów służących edycji tekstu), dlatego poniższe opracowanie wygląda nieszczególnie atrakcyjnie  (powstaje przy tym konieczność sztucznego wstawienie spacji / znaków nowego wiersza, co też poniżej z benedyktyńska cierpliwością uczyniłem 174 razy).


狂人1日记2
3456789101112昔日1314中学151617良友181920多年21消息222324日前252627282930313233故乡34迂道3536访37383940414243444546474849505152535455565758596061候补6263646566出示67日记68697071可见727374病状75不妨767778旧友798081828384858687迫害8889之类90919293949596979899荒唐100101102103104105106107108109110字体111不一112知非113一时114115116117118119120121联络122123124125126一篇127128129医家130研究131132133134135136137不易138139140141142143村人144145146世间147148149无关150大体151152153154155156至于157158159160本人161162163164165166167168169170171四月172173174175

1.狂人 kuáng rén madman
2.日记 rì jì diary
3. mǒu (used before measure word and noun) some / (a) certain / so and so
4. jūn monarch / lord / gentleman / ruler
5. kūn Kunlun mountainskūn descendant / elder brother
6. zhòng 2nd in seniority
7. jīn today / modern / present / current / this / now
8. yǐn secret / hidden / concealed
9. his / her / its / theirs / that / such / it (refers to sth preceding it)
10. míng name / (measure word for persons) / place (e.g. among winners)
11. jiē all / each and every / in all cases
12. extra / surplus / remaining / after / I / me
13.昔日 xī rì formerly / in olden days
14.zài (located) at / in / exist
15.中学 zhōng xué middle school16. jiào proofread / to check / to comparexiào school
17.shí O'clock / time / when / hour / season / period
18.良友 liáng yǒu good companion
19. fèn partfēn to divide / minute / (a measure word) / (a unit of length = 0.33 centimeter)
20. to separate / to stand or lie between / to divide / to cut off
21.多年duō nián many years
22.消息 xiāo xi news / information
23. jiàn gradual / graduallyjiān imbue
24. quē deficiencyquè(surname) / imperial city
25.日前 rì qián the other day / a few days ago
26. ǒu accidental / image / pair / mate
27. wén (surname) / hear / sniff at
28. his / her / its / theirs / that / such / it (refers to sth preceding it)
29. one / single / a
30.dài doctorbig / huge / large / major / great / wide / deep / oldest / eldest
31. bìng ailment / sickness / illness / disease / fall ill / sick / defect
32. shì to fit / to suit
33. guī to go back / to return
34.故乡 gù xiàng home / homeland / native place
35.迂道 yū dào by roundabout path
36. wàng toward / (of a train) bound forwǎng to go (in a direction) / past / previous / towards
37.访 fǎng inquire / seek / visit
38. (expresses contrast with a previous sentence or clause) / standard / norm / rule / to imitate / to follow / then / principle
39. jǐn barely / only / merely
40. meet (socially)
41. one / single / a
42. rén man / person / peoplerén shì a densely populated place
43. yán to speak / to say / talk / word
44. bìngailment / sickness / illness / disease / fall ill / sick / defect
45. zhě -ist, -er (person) / person (who does sth)
46. his / her / its / theirs / that / such / it (refers to sth preceding it)
47. younger brother
48. also / too49. láo toil
50. jūnmonarch / lord / gentleman / ruler
51. yuǎn far / distant / remote
52. dào direction / way / method / road / path / principle / truth / reason / skill / method / Tao (of Taoism) / a measure word / to say / to speak / to talk
53. lái to come
54. shì to look at / to regard / to inspect
55. rán correct / right / so / thus / like this / -ly
56. already / to stop / then / afterwards
57. zǎoearly / morning
58. heal / the more…the more / to recover / betterheal
59. go towards / go to / attend (a banquet, etc.) / to go
60. mǒu (used before measure word and noun) some / (a) certain / so and so
61. earth / ground / field / place / landde (subor. part. adverbial) / -lydì méi sù terramycin
62.候补 hòu bǔ a canidate for a vacancy; an alternate
63.矣 final part.
64. yīn cause / reason / because
65. dài doctorbig / huge / large / major / great / wide / deep / oldest / eldest
66. xiào laugh / smile
67.出示 chū shì 1. to post notice 2. to show or exhibit for inspection (a particular article)
68.日记 rì jì diary
69. èr two
70. book / a measure word for books / booklet
71. wèi speak of
72.可见 kě jiàn it can clearly be seen (that this is the case) / it is (thus) clear / clear / visible
73. dāng to be / to act as / manage / withstand / when / during / ought / should / match equally / equal / same / obstruct / just at (a time or place) / on the spot / right / just atdàng at or in the very same… / to pawn / suitable / adequate / fitting / proper / replace / represent
74. Japan / day / sun / date / day of the month
75.病状 bìng zhuàng symptom (of a disease)
76.不妨 bù fāng there is no harm in / might as well
77. xiàn to offer
78. zhū (surname) / all / many / various
79.旧友 jiù yǒu a friend of long standing, former associates
80. chí to grasp / to hold / support / manage / direct / maintain
81. guī to go back / to return
82. yuè examineyuè peruse / review / to read
83. one / single / a
84. guò (experienced action marker) / to cross / to go over / to pass (time) / to celebrate (a holiday) / to live / to get along / (surname) / excessively / too-
85. zhī to know / to be aware
86. suǒ actually / place
87.huàn misfortune / suffer (from illness) / trouble / danger / worry / to contract (a disease)
88.迫害 pò hài persecute
89. kuáng conceited / mad
90.之类 zhī lèi and so on / and such
91. dialect / language / speechtell to
92. quite / rather / uneven / sloping
93. cuò mistake / error / blunder / fault / cross / uneven / wrong
94. mixed / miscellaneous / various / to mix
95. -less / not to have / no / none / not / to lack / un-
96. lún human relationship
97. nth / number (of times) / order / sequence / next / second(ary) / (measure word)
98. yòu (once) again / also / both… and… / again
99. duō many / much / a lot of / numerous / multi-
100.荒唐 huāng táng beyond belief; preposterous / absurd / intemperate / dissipated
101.zhī (literary equivalent of 的) / (subor. part.) / him / her / it
102. yán to speak / to say / talk / word
103. also
104. bù (negative prefix) / not / no (when directly preceding a tone 4) / not / no
105. zhù to make known / to show / to prove / to write / book / outstandingzhāo catch / receive / sufferzhe -ing part. (indicates an action in progress) / part. coverb-forming after some verbszháo part. indicates the successful result of a verb / to touch / to come in contact with / to feel / to be affected by / to catch fire / to fall asleep / to burnzhuó to wear (clothes) / to contact / to use / to apply
106. yuè moon / month
107. rì Japan / day / sun / date / day of the month
108. wéi -ism / only
109. China ink / ink stickmò hú ink bottle
110. shǎicolor / dicecolor / look / appearance
111.字体 zì tǐ (printing) types
112.不一 bù yī vary / differ
113.知非 zhī fēi to know one's mistakes
114.一时 yì shí temporary / momentary
115. suǒ actually / place
116. shū book / letter
117. jiàn interstice / separatejiān between / among / space / (measure word)
118. also
119. yǒu to have / there is / there are / to exist / to be
120. lüè plan / strategy / outline / summary / slightly / rather / to rob / to plunder / to summarize
121. tool / device / utensil / equipment / instrument
122.联络 lián luò communication / get in touch with / contact / connection (math.)
123.zhě -ist, -er (person) / person (who does sth)
124. jīn today / modern / present / current / this / now
125. cuō bring together / little bit / shovel / gather up / bring together / pick126. copyto record / to hit / to copy
127.一篇 yì piān one-sided
128. to use / according to / so as to / in order to / by / with / because / Israel (abbrev.)
129. gòng offer / sacrificial offering / trial statement / confessiongōng offer (information etc.) / supply
130.医家 yī jiā a physician
131.研究 yán jiūresearch
132. to remember / to note / mark / sign / to record
133. zhōng within / among / in / middle / center / while (doing sth) / during / China / Chinesezhòng hit (the mark)
134. dialect / language / speechtell to
135. mistake / error / to miss / to harm / to delay / to neglect
136. one / single / a
137. letter / symbol / character / word
138.不易 bú yìnot easy to do sth. / difficult
139. wéi -ism / only
140. rén man / person / peoplerén shì a densely populated place
141. míng name / (measure word for persons) / place (e.g. among winners)
142. suī although / even though
143. jiē all / each and every / in all cases
144.村人 cūn rén a villager, a country bumpkin
145. (negative prefix) / not / no(when directly preceding a tone 4) / not / no
146. wéi act as / take…to be / to be / to do / to serve as / to becomewéi do, handle, govern, act; bewèi because of / for / towèi
147.世间 shì jiān the world, the present life
148. suǒ actually / place
149.zhī to know / to be aware
150.无关 wú guān unrelated / having nothing to do (with something else)
151.大体 dà tǐ in general / on the whole
152. rán correct / right / so / thus / like this / -ly
153. also
154. in all cases / know
155. (surname) / change / easy / simple
156. to go / to leave / to remove
157.至于 zhì yú go so far as to / as for / as to
158.书 shū book / letter
159. míng name / (measure word for persons) / place (e.g. among winners)
160. (expresses contrast with a previous sentence or clause) / standard / norm / rule / to imitate / to follow / then / principle
161.本人 běn rén I (me|myself) / oneself / in person / personal
162. heal / the more…the more / to recover / betterheal
163. hòu 1. wife of a king or emperor 2. sovereign 3. a surname hòu 1. (space) back / behind / rear 2. (time) afterwards / after / later 3. last hòu offspring
164. suǒ actually / place
165. topic / subject / to inscribe / to superscribe
166. (negative prefix) / not / no(when directly preceding a tone 4) / not / no
167. 1. compound, complex, opp. simple 2. repeated, doubleagain1. to recover 2. to reply to a letter 3. to repeat; to duplicate168. gǎi to change / to alter / to transform / to correct169. also / too170. seven / 7
171. nián year nián jiàn yearbook, almanac
172.四月 sì yuè April / fourth month
173. èr two
174. Japan / day / sun / date / day of the month
175. shí to know / knowledge zhì to record / write a footnote

Uwagi końcowe

Wszystkie omówione warianty ręczno-komputerowego opracowywania tekstów nawiązują do metody Mertnera (niem.Methode Mertner Psychotechnischer Spracherwerb auf mechanischsuggestiver Grundlage"). Z założenia miała ona łączyć w sobie elementy sugestii, psychologii i mnemotechniki. Przy każdym słowie znajdował się numerek, a na dole strony tłumaczenie. Zdania należało przeczytać na głos tyle razy, by rozumieć je bez potrzeby korzystania z odnośników. Jeżeli jakieś słowo pojawiło się w następnych zdaniach czy tekstach po raz drugi, piąty, dziewiąty, to również miało numerek i tłumaczenie. Autorzy metody Mertnera uważali, że akurat po dziewięciokrotnym przetłumaczeniu danego słowa, uczący się, automatycznie zapamięta jego znaczenie.

Powtarzanie się słów niby pozwala na ich zapamiętanie, jednakże, wbrew pozorom, są one niejako oderwane, co nie ułatwia tworzenia własnych zdań, nie przygotowuje do aktywnego korzystania z nich w praktyce. Metoda ta może powodować uczucie niepewności, ze względu na wątpliwości odnośnie pisowni, jako że technika ta odznacza się w tej sferze całkowitą biernością. To, że coś rozpoznajemy, nie musi oznaczać, że potrafimy to 'słowo' zapisać z pamięci; szczególnie jaskrawo jest to widoczne w przypadku systemu pisma ideograficznego.

Niewątpliwą zaletą tej techniki tłumaczenia tekstów jest jej 'bezosobowość' – ingerencja tłumacza jest na tyle niewielka, że z opracowań mogą skorzystać również inni. Jednakże to, co jest teoretycznie przeznaczone dla wszystkich, często, w praktyce okazuje się być tak właściwie dla nikogo. Im silniej spersonalizowana metoda nauki, tym większa jej skuteczność. Pokażę to w kolejnych artykułach poświęconych aktywnej tym razem analizie fragmentu chińskiego tłumaczenia (chiński mandaryński; znaki uproszczone) angielskiej powieści J.D. Salingera pt.: „Buszujący w zbożu„The Catcher in the Rye", /《麦田里的守望者》.

O ile ręczne sporządzanie tłumaczeń każdego słowa pojawiającego się po raz pierwszy na własny użytek jest pozbawione sensu, o tyle sporządzanie komentarzy w postaci przypisów dolnych czy końcowych w przypadku sporadycznie pojawiających się nieznanych jednostek leksykalnych nie jest już takim złym pomysłem. Listę można wydrukować, a numerek pozwoli szybko zlokalizować otoczenie  ∼ kontekst.


Zobacz również:

 

[MN29] Rejestry języka chińskiego – zasada odpowiedniości stylu

Godło Hong Kongu - specjalnego regionu administracyjnegoMandaryński – jako oficjalny język Chin właściwie do dziś jest normą językową, która nadal – dopiero się ustala. Według Mieczysława Künstlera, Chiny jako kraj choćby oficjalnie mówiący jednym językiem to raczej mrzonka niż realna perspektywa (1). Mandaryński jest formalnym pisemnym standardem dla całego chińskojęzycznego świata, jednak sam złożony jest z całej gamy rejestrów. W poniższej tabeli, na kilku przykładach, pokazano, że w zależności od sytuacji należy użyć innego wariantu leksemu, które różnią się między sobą nie tylko grafią i wymową, ale niekiedy również umiejscowieniem w składni, tworzonymi kolokacjami oraz np.: bardziej dynamicznym lub statycznym charakterem (2).

. .

(przyimek) do…, w kierunku…

(przyimek)

z… (jakiegoś miejsca), od… (jakiegoś czasu)

(spójnik)

_ i _,

z…

. wariant . . północny ogólnonarodowy południowy
rejestry

standardowego

języka

mandaryńskiego

dialektyczny .

. . .
slang

. . . .
kolokwialny

.

nieformalny

.
.
.
.
neutralny

.

.
formalny

.

.
klasyczny

.

.
. przestarzały

. . . .

Obserwowany ping-pong pomiędzy mandaryńskim a językiem standardowym w sposób nieunikniony prowadzi do pytania – a co z kantońskim?  Jaki obraz całości otrzymamy nałożywszy rejestry języka standardowego z tymi kolokwialnego kantońskiego

#1 Słowa typu "all purpose" tj. oralnopisemne 

Niektóre słowa choć mają typowo nieformalne – kolokwialne odpowiedniki, to jednak występują również w wariantach bardziej formalnych, które można z równym powodzeniem stosować zarówno w mowie jak i oficjalnym piśmiennictwie. Z polskiego punktu widzenia nie ma w tym nic szokującego, wręcz przeciwnie – to typowa sytuacja. Słowem 'ruszać się' możemy posłużyć się zarówno w mowie, jak i piśmie, podobnie jak chińskim 動. W języku polskim w jednym z kontekstów moglibyśmy użyć czasownika 'sprężać się', jednakże jego forma ortograficzna, pod względem stosowności, wymyka się rejestrowi neutralnemu, podobnie, lecz nie tak samo (喐 ≠ 'sprężać się') jest w przypadku kantońskiego .

rejestr > kolokwialny neutralny formalny
leksem

‘ruszać się’

wariant

używany w … ?

juk1

dunk6

dunk6

standardowym

chińskim

nie tak

tak

mówionym /

pisemnym

kantońskim

tak

tak

tak

#2 Klarowny podział między rejestrami: mówionym(i) a pisemnym(i).

Coverb (czyli ni to czasownik, ni to przyimek) ‘w, znajdować się w…’ funkcjonuje głównie w dwóch wartych uwagi wariantach używanym w mowie i 在 w piśmie. Por. [MN28].

rejestr >

kolokwialny

neutralny

formalny

leksem

‘w, znajdować się w…’

Wariant

używany w … ?

chełnk2

chaj2

dzoj6

standardowym

chińskim

nie

nie

tak

mówionym /

pisemnym

kantońskim

tak

tak

nie

#3 "Teleportacja rejestralna"

Powyższy termin nie jest stosowany przez językoznawców, istnieje jedynie w moim etnolekcie. Aby wyjaśnić, co się pod nim kryje posłużę się robiącym furorę w ostatnich latach słowem 'festiwal'. Niegdyś było to pojęcie odnoszące się m.in. do cieszących się największym prestiżem wydarzeń muzycznych, czy ogólnie kulturalnych (np. "Festiwal w Sopocie", "Festiwal filmowy w Cannes"), natomiast wszystkie mniej ważne imprezy tego typu nosiły miano koncertów, konkursów, przeglądów, pokazów, prezentacji. Obecnie jednak schodząc coraz niżej z poczuciem prestiżu wydarzenia, w pewnym momencie znów natrafiamy na 'festiwal', lecz tym razem 'serów, kiełbasy, jogurtów itp'. Innymi słowy 'festiwal' okupuje dwa otwory tunelu teleportacyjnego, pomiędzy którymi jest luka złożona z kilku rejestrów.

Podobną sytuację można zaobserwować w przypadku wielu słów występujących zarówno w kolokwialnym kantońskim jak i języku standardowym –  w wyniku nałożenia zakresów użycia otrzymujemy przykład "teleportacji rejestralnej". Jednym ze złożeń tego typu jest kantońskie 'wczoraj' 昨日.

Język kantoński, w porównaniu do innych chińskich 'dialektów' uchodzi za dość archaiczny m.in. ze względu na dużą liczbę semantycznych zabytków, jakie się w nim zachowały, pochodzących z minionych etapów rozwoju języka chińskiego. Jednym z takich słów jest czasownik 'patrzeć; czytać' 睇 taj2  (≡  hon3 kan4) występujący w najstarszych, archaicznych zabytkach z obszaru ówczesnego południa domeny chińskiej – terenów państwa Chu (1).  Wspomniane w poprzednim rozdziale przywiązanie Kantończyków do dziedzictwa dynastii Tang znajduje swoje odzwierciedlenie również w sferze językowej. Pobieżna znajomość języka japońskiego pozwala na dostrzeżenie licznych podobieństw semantycznych względem kantońskiego, zarówno jeśli chodzi o fonetykę (aczkolwiek akurat nie w prezentowanych poniżej przykładach), jak i ortografię. W obydwu językach znajdziemy chociażby morfem 食 (czasownik 'jeść' – przykład omawiany w jednym z poprzednich artykułów) czy wspomniane wcześniej złożenie 昨日 (dzok6 jad6; kinO). Zarówno w przypadku kantońskiego, jak i japońskiego, do którego zostało zaimportowane przez misjonarzy z Kraju Kwitnącej Wiśni w okresie (przed)tangowskim, 昨日 jest 'normalnym' słowem z rejestru neutralnego, którego mandaryński odpowiednik to 昨天. Jak wspomniano w kilku z ostatnich artykułów współczesny język standardowy jest oparty na dialekcie z okolic Pekinu, w którym w powszechnym użyciu funkcjonowało złożenie 昨天.  'Nowy' – standardowy język, jak pokazano w pierwszej tabeli, nadal czerpie z leksyki klasycznego języka – a to, co klasyczne uważane jest za bardziej godne, poważne, formalne, podobnie jest ze słowem 昨日.  Kuriozum opisanej sytuacji powstające, gdy spojrzymy na język kantoński całościowo ukazuje poniższa tabela. To samo pochodzenie złożenia 昨日 powoduje, że w kantońskim mówionym jest 'normalnym' – kolokwialnym słowem, a w standardowym chińskim kantońskim należy do rejestru formalnego. Mam nadzieję, że koślawa analogia do polskiego 'festiwalu' jest zauważalna (?).

rejestr > kolokwialny neutralny formalny

jeszcze bardziej

formalny ∼ klasyczny

leksem

‘wczoraj’

Wariant

używany w … ?

琴日

kam4 jad6 

昨日

dzok6 jad6

昨天

dzok6 tin1

dzok6 jad6

standardowym

chińskim

nie nie* tak tak
mówionym /

pisemnym

kantońskim

tak tak nie tak*

 


Jak widać postawienie ścisłej granicy między kantońskim pisemnym a standardowym pisemnym chińskim jest nie jest łatwe, czy wręcz możliwe. Kolokwialny kantoński używany jest w niezobowiązującej, spontanicznej rozmowie i bliższej relacji pomiędzy interlokutorami, im bardziej nieformalny kontekst, tym bardziej nieformalna staje się używana przez Kantończyków leksyka. To oznacza, że wzrost nieformalności pokrywa się ze wzrostem udziału kantońskich słów pojawiających się w mowie, które (po dokonaniu jej transkrypcji graficznej) czynią ją mniej podobną do leksyki standardowej chińszczyzny. Z drugiej strony formalny rejestr kantońskiego bardzo przypomina pod względem składni i słownictwa język standardowy chiński pisemny. Wzrost formalności społecznego kontekstu powoduje odpowiedni wzrost w liczbie leksykalnych jednostek chińskiego standardowego pojawiających się w wypowiedzi (ale oczywiście wymawianych po kantońsku). Innymi słowy kantoński w mowie, wraz ze wzrostem formalności, zbliża się do standardowego chińskiego, ale często nie jest w stanie tej granicy osiągnąć. (3)

Dlatego też, analizując chociażby przykłady z powyższych tabelek, widać, że mimo wszystko przepaść między językiem mówionym, a standardowy chińskim pisemny jest bardzo duża. Pisemny kantoński będący zapisem żywego języka używany jest w komunikatach skierowanych do ogółu społeczeństwa przygotowanych przez urzędy, organizacje handlowe oraz przez zwykłych ludzi w anonsach rządowych, komercyjnych reklamach, graffiti, gazetach, artykułach w czasopismach oraz w rysunkach satyrycznych. Jest preferowany przez osoby prywatne w ich osobistej korespondencji, protokołach sporządzanych przez policjantów przytaczających oświadczenia świadków. Przekazem może być historia w gazecie, odręcznie graffiti na ścianie budynku, znak reklamowy w wyraźnie widocznym miejscu. (3)

Uzyskane efekty (3) związany z użyciem jednego z dwóch języków pisemnych zebrano w poniższej tabeli:

kolokwialny kantoński chiński standardowy
konotacja

bezpośredniość

szybkość przekazu

nieformalność

pozytywny odbiór adresata

autentyczność w mowie zależnej

humor

duma z przynależności do społeczności kantońskojęzycznej

deprecjonowany przez dobrze wykształconych chińczyków

formalność

dystans

wyższy prestiż

możliwość zrozumienia komunikatu przez niemal wszystkich Chińczyków (przy ewentualnej konieczności konwersji między systemami znaków: tradycyjnym <-> uproszczonym)

Poniżej zebrano sytuacje (3), w których w piśmie używa się raczej kantońskiego / chińskiego standardowego (zgodnie z grotem strzałki).

kolokwialny

kantoński

< wiadomości (np.: mailowe) do kantońskojęzycznych przyjaciół

zajęcia szkolne z literatury i historii Chin >

< podpisy do rysunków satyrycznych >

artykuły dotyczące spraw lokalnych, międzynarodowych, politycznych, ekonomicznych >

< artykuły o aktorach, piosenkarzach, modzie

beletrystyka w odcinkach >

< powieści detektywistyczne

< listy czytelników >

< reklamy

komiksy o tematyce kung fu >

< przytaczane cytaty, wypowiedzi >

<narracja, opisy >>

podręczniki >

utwory muzyczne:

pop >

< rap

chiński standardowy

Niemniej jednak należy mieć świadomość, że w jednym artykule, a nawet zdaniu można znaleźć konstrukcje hybrydowe – współistnienie morfemów należących do obydwu tych języków. Przykłady takiej sytuacji można znaleźć w artykułach: [MN17] i [MN26].

Warto zwrócić uwagę, że praktycznie w każdej sytuacji, w której w piśmie używa się zwykle kolokwialnego kantońskiego, można zastosować chiński standardowy, gdy tylko autor chce, aby przekaz był zrozumiałym dla chińskojęzycznych czytelników nieznających kantońskiego. Czynią tak m.in. pisarze lub autorzy artykułów w celu dotarcia do większej liczby odbiorców. Kantończyk, tworząc powieść, może napisać ją na 4 sposoby:

a) w całości w standardowym języku chińskim. Jeśli zrobi to, używając znaków tradycyjnych, to treść bez większego problemu zrozumieją również obywatele Tajwanu, choć większość z nich mówi zupełnie innym językiem (dialektem Min), którego forma pisemna jest hybrydą chińskich znaków i sylab zapisywanych literami łacińskimi.
Jeśli napisze ją, używając znaków uproszczonych, to treść stanie otworem dla Chińczyków z Singapuru i Chin kontynentalnych (o ile cenzura dopuści taką książkę do obiegu).

b) w całości w kolokwialnym kantońskim. Jeśli zrobi to, używając znaków tradycyjnych, to treść będzie w stanie zrozumieć ledwie kilka (-naście) milionów Kantończyków z Hong Kongu i emigrantów stamtąd pochodzących.
Jeśli napisze / wyda ją w piśmie uproszczonym – otworem staje Kanton (kilkadziesiąt milionów kantońsko-języcznych mieszkańców Chin kontynentalnych).

Choć w tym momencie 'zasięg' powieści – jeśli chodzi o potencjalną liczbę odbiorców – jest mniejszy, to jednak czytelnicy bardziej identyfikują się z autorem (chętniej po nią sięgną z pobudek (lokalno-) patriotycznych, a pisarz zyskuje swoisty literacki „szacun na dzielni”).

c) dialogi napisać w kolokwialnym kantoński (w tym języku się przecież w rzeczywistości mówi), natomiast część narracyjną w bardziej odpowiednim do tego celu standardowym języku chińskim. Zasięg pozostaje taki sam jak w „b”. Po taką powieść sięgną jedynie osoby kantońskojęzyczne – siłą rzeczy znające obydwa języki. Tu też jest oczywiście możliwość zapisania tekstu znakami uproszczonymi lub tradycyjnymi.

d) nie dbając o to, czy słowa pochodzą z kolokwialnego kantońskiego czy standardowego chińskiego. Powstaje wtedy twór, który purystów językowych razi pod względem „estetyki”, ale taki tekst można napisać w krótszym czasie – mając wprawę w pisaniu metodami graficznymi, wystarczy intuicyjnie wybierać znaki / słowa, które szybciej wprowadza się na komputerze (albo te, które w pierwszej kolejności przyjdą do głowy).

Ostatnie z podejść, podobnie jak w przypadku 'polskiej' korpomowy generuje lingwistyczny śmietnik  – obrzydliwy zlepek słów z różnych języków / rejestrów w jednym zdaniu.


Zasada odpowiedniości stylu – nietypowe przypadki

#1 Prywatne zapiski Bruce'a Lee dotyczące opisywanej przezeń sztuki walki "Jeet Kune Do" zostały sporządzone w języku standardowym.(4)


#2 List pożegnalny największej – po Brusie Lee – ikony hongkońskiej pop-kultury – Leslie Cheung'a  został napisany w stylu mieszanym. (Leczący się na depresję piosenkarz i aktor, po jego sporządzeniu, wyskoczył z okna wieżowca).

Poniżej oryginalna treść wiadomości wraz z angielskim tłumaczeniem:

「 Depression。多謝各位朋友,多謝麥列菲菲教授。一年來很辛苦,能再忍受,多謝唐先生,多謝家人,多謝肥姐。我一生做壞事,為何這樣?」

Leslie

"Depression! Many thanks to all my friends. Many thanks to Professor Felice Lieh-Mak (Cheung's last psychiatrist). This year has been so tough. I can't stand it anymore. Many thanks to Mr. Tong. Many thanks to my family. Many thanks to Sister Fei. In my life I have done nothing bad. Why does it have to be like this?"

Na kantońskiej wikipedii (znaki tradycyjne) znajdujemy nieco inną wersję tej samej wiadomości:

「Depression,多謝各位朋友,多謝麥列菲菲教授。一年嚟好辛苦,再忍受唔到,多謝唐,多謝屋企人,多謝肥肥。我一世冇做壞事,噉㗎?」

a jeszcze inną na mandaryńskiej (znaki uproszczone):

"Depression! 多谢各位朋友,多谢麦列菲菲教授。一年来很辛苦,能再忍受,多谢唐先生,多谢家人,多谢肥姐。我做坏事,为何这样?"

Są to prawdopodobnie tłumaczenia oryginału będącego hybrydą języka standardowego i kolokwialnego kantońskiego.


#3 高雄 autor kolumn o charakterze satyrycznym m.in.: 《石狗公日記》(ang. "The diary of a pseudo-boss") oraz 《三蘇怪論》 (ang. "Sam Su's cynical talks"), choć artykuły pisał w kolokwialnym języku kantońskim, to w prywatnej korespondencji ze swoimi córkami posługiwał się jednak chińskim standardowym. (5)


Szczególnie nietypowa – pod względem lingwistycznym – sytuacja dotyczy kantońskojęzycznej sceny muzycznej, to już jednak temat na osobny artykuł.


Literatura uzupełniająca:

  1. Künstler M.J. Języki chińskie. Warszawa: Wydawnictwo akademickie Dialog,  2000.
  2. Yip P.C., Don R. Chinese: A Comprehensive Grammar. London: Routledge, 2004.
  3. Bauer R.S. Written Cantonese of Hong Kong; Cahiers de linguistique – Asie orientale, 1988, Tom 17.
  4. Lee B. Tao of Jeet Kune Do – Expanded Edition; USA: Black Belt Books, 2014.
  5. Yau S.C. Cahiers de Linguistique – Asie Orientale, 2004, tom 33.

Zobacz również:

[MN1] Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

[MN2] Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

[MN3] Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

[MN15] Ortograficzny chaos

[MN25] Geneza powstania standardowego języka chińskiego

[MN26] O współistnieniu mandaryńskiego, kantońskiego i klasycznego języka chińskiego; 三及第

[MN27] Czy mandaryński i kantoński są swoimi dialektami? O nietypowej lingwistycznej relacji (Część 1)

[MN28] Czy mandaryński i kantoński są swoimi dialektami? O nietypowej lingwistycznej relacji (Część 2)

[MN28] Czy mandaryński i kantoński są swoimi dialektami? O nietypowej lingwistycznej relacji (Część 2)

mandaryński v kantoński 2Pierwszą część artykułu zamknęła pesymistyczna wzmianka dotycząca, w mojej ocenie, jedynie teoretycznej możliwości (na)uczenia się chińskiego w taki sposób, aby pisać w języku standardowym i wymawiać słowa go tworzące traktując je jak formalne odpowiedniki kolokwialnych słów, w tym przypadku, kantońskich. 

Jednak na przekór przedstawionej powyżej tezie, wyszedł Profesor Richard VanNess Simmons, który w swojej, przybliżającej turystom odwiedzającym Szanghaj lokalny język, książce – „Shanghainese – Dictionary & Phrasebook" (1), zastosował właśnie taką – uproszczoną (?) – metodologię. Autor w taki oto sposób przedstawia motywy i uzasadnia celowość swojego zabiegu:

"(…) When Shanghainese people write, they write in Standard Chinese, which uses Mandarin vocabulary and grammar. The purely colloquial nature of Shanghainese and its various differences from Mandarin mean that there are many words that are not found in Mandarin or Standard Chinese. Because Shanghainese is rarely written, there is no common conventional way to write the great majority of these exclusively Shanghainese words in Chinese characters".

Jest to jednak częściowo w opozycji z tym, co pisze dr Lance Eccles w znacznie ciekawszej publikacji (2) zbierającej 20 tekstów zapisanych zgodnie z ortografią języka szanghajskiego.

"Although Shanghai is seldom written down, there are traditional characters for many specifically Shanghai words, and we have tried to follow this tradition. However, for some words there is no character, and we have to improvise with a homonym".

Richard Simmons podważa jednak sens takiego działania, ze względu na zastałą sytuację obecną:

"While appriopriate and often etymologically correct characters can be identified to write such words, only a few expert linguist know them*. Most speakers of Shanghainese do not know them and would not recognize the meaning and pronunciation of such characters on the printed or written page".

Ignorancja rodowitych Szanghajczyków, objawiająca się zupełnym brakiem zainteresowania historią swojego języka, wydaje się wręcz szokująca, a potwierdzają to liczne filmiki, na których Chińczycy z jednej strony niby zachęcają do uczenia się ich lokalnej mowy, a z drugiej  bezradnie rozkładają ręce -"takim mnie Panie Boże stworzyłeś, takim mnie masz" – twierdząc, że języka szanghajskiego NIE DA SIĘ zapisać.

Nie powinno zatem dziwić, że Richard Simmons pisze co następuje:

"It is thus of no practical use to write Shanghainese with Chinese characters. And we do not do so in this volume instead we give Standard Mandarin Chinese glosses of the Shanghainese using [standard] Chinese characters".

Nawet jeśli umiejętność pisania w kolokwialnym języku szanghajskim nie jest czymś szczególnie praktycznym, to ze względu na to, że jest język przejściowy (ani północny, ani południowy) dostarcza wielu lingwistycznych podniet, które wynikają z tego, że to nie tylko "coś" pomiędzy mandaryńskim a kantońskim, lecz  'dialekt' pełen własnych "wynalazków" (więcej na ten temat napiszę w artykule "[MN34>] Porównanie wybranych aspektów języków: mandaryńskiego, kantońskiego, szanghajskiego i japońskiego").


Pisać jednym, mówić drugim

Jak wygląda takie"utylitarne" podejście do nauki języka szanghajskiego prezentowane przez Richard Simmonsa? Poniżej przykład:

"Nie spotkaliśmy się nigdy wcześniej". (1)

我们见过面。 [1]

ak33 lak44 m33 mak44 dzi33 gu44 mi22[2]

Nie trzeba być wcale lingwistycznym ekspertem* – wystarczy odrobina zainteresowania tematem, aby stwierdzić, że korelacja między grafią a fonią występuje jedynie w przypadku drugiej części zdania. Dwa pierwsze słowa, biorąc pod uwagę, jeśli nie etymologię, to przynajmniej zbieżność fonii, zapisalibyśmy w postaci zupełnie innych (lub dodatkowych) ideogramów:

"my"  我们 = ak33 lak44 ≡ 阿拉

"nie" (forma zaprzeczenia stosowana z partykułą  aspektową 过)    m33 mak44 ≡ 

Takie uproszczone podejście do nauki dialektów w praktyce zupełnie jednak zawodzi, poza wyjątkowymi sytuacjami, gdy szyk zdania (kolejność wyrazów) jest identyczny zarówno w przypadku kolokwialnego języka kantońskiego, jak i języka chińskiego standardowego (zdania z pierwszej części artykułu) czy szanghajskiego  i standardowego (powyższe zdanie).

Niezależne od tego czy kantoński i szanghajski nazwiemy dialektami czy językami ich relacja względem języka standardowego nie jest identyczna. O ile zdanie zapisane w języku standardowym można przeczytać po kantońsku (patrz [MN]27), o tyle umiejętność wokalnej reprodukcji słów zgodnie z lekcją  języka szanghajskiego występujących jedynie w języku standardowym, a nieużywanych w kolokwialnym (np.: 我们), u Szanghajczyków jest w fazie zaniku.


Czy mandaryński i kantoński są dialektami? – akt 1 – semantyka

Dla obywateli Chińskiej Republiki Ludowej oraz Tajwanu posługujących się w mowie standardowym chińskim (a nie dialektami mandaryńskiego, czy innymi językami chińskimi) sprawa jest oczywista. Jeśli osoba taka wypowiedziała właśnie w rejestrze neutralnym (więcej o rejestrach w kolejnym artykule – [MN29]) zdanie, w którym pojawił się czasownik / spójka 是 szy51 ‘być’*, to zapisując to 'słowo' na papierze użyje standardowego ideogramu . Jednak, jeśli analogiczne pod względem treści zdanie wypowie Kantończyk, to w mowie użyje słowa  chaj22, ale często zapisze (czytane na głos jako s-i22) i to jest różnica fundamentalna. Dla dziesięciu statystycznie najczęściej morfemów występujących w standardowym języku chińskim[3], które, ze względu na swoją uniwersalność, mogą być używane niemalże w całej rozciągłości rejestrów, przez rodzimego użytkownika Putonghua (standardowego języka mandaryńskiego) wszystkie mogą być użyte zarówno w mowie, jak i piśmie. Jednak Kantończyk w mowie (lub jej dosłownej transkrypcji w pisemnym kantońskim) w wielu wypadkach użyje innych „odpowiedników”.  Przypomnijmy, że Kantończyk poproszony o dosłowne przeczytanie na głos znaków / słów, które na papierze wyglądają tak samo zarówno w kantońskim, jak i mandaryńskim wymówi je zgodnie z lekcją swojego języka oraz w systemie tonalnym, który jest różny od tego, z jakim mamy do czynienia w standardowym chińskim mówionym powszechnie utożsamianym z mandaryńskim.

typowe/a znaczenie / funkcja

standardowy chiński

 

lekcja języka… kolokwialny kantoński lekcja języka kantońskiego
mandaryńskiego kantońskiego
partykuła do tworzenia dopełniacza / przydawek

de3 dik55

ge33
jeden

i55 jat55

jat55
być*

szy51 s-i22

chaj22
nie

bu51 bat55

m21
partykuła aspektu dokonanego/zmiany

le3 liu13

 +(//)

dzo35
człowiek

r(z)en35 jan21

jan21
ja

ło214 nko13

nko13
znajdować się w / part. aspektu progresywnego

dzaj51 dzoj22

+()

chaj35
mieć

joł214 jał13

jał13
on (ona, ono)

+

(/)

tcha55 tcha53

kchełj13

Podobne tabelki można stworzyć również dla innych 'dialektów'. Jeśli dysponujemy tekstem w chińskim standardowym, to aby otrzymać jego odpowiednik zapisany zgodnie z ortografią kolokwialnego kantońskiego nie wystarczy jednak prosta procedura"znajdź": > "zamień na" (lub vice versa). Nim wyjaśnię dlaczego tak jest, wpierw kilka informacji uzupełniających.

  1. O znakach w drugiej i piątej kolumnie, pozostawionych domyślnie w kolorze czarnym, (一,人,我,有) można powiedzieć, że ich zakres użycia co najmniej w 90% w języku standardowym lub mandaryńskim pokrywa się z tym w języku kantońskim.
  2. Znaczenie ideogramów z drugiej kolumny zapisanych kolorem fioletowym )orientacyjnie w co najmniej 90% (ale akurat w żadnym z tych przykładów nie w 100%!)  nie pokrywa się z tym w kolokwialnym języku kantońskim. Innymi słowy ich funkcję pełnią zamienniki w kolorze zielonym z kolumny piątej.  Dlaczego  nie w 100%? Albowiem również w kolokwialnym kantońskim występują słowa zbudowane z tych ideogramów (poniżej podaję jedynie po jednym przykładzie – jest ich znacznie więcej). Morfemy celowo pozostawiam zapisane czarną czcionką, ze względu na to, że tworzą one słowa, które należą do wspólnej puli słów używanych zarówno w języku standardowym, jak i kolokwialnym
    1. ale 目的 'cel'
    2. ale 尤其是 'zwłaszcza'
    3. ale 不過 'jednakże'
    4. ale 了解 'wyjaśniać'
    5. ale 實在 'w rzeczywistości, tak naprawdę'
    6. ale 其他 'inne'
    7. Warto wspomnieć, że istnieją również liczne kantońskie słowa niewystępujące w języku standardowym, lecz złożone z morfemów, które wcześniej zakwalifikowaliśmy do typowych znaków standardowych np.  是:
      1. 是但 'swobodnie, na luzie', któremu odpowiada złożenie należące do zbioru słownictwa wspólnego zarówno dla języka standardowego, jak i kolokwialnego – 隨便,
      2. jednakże, gdy morfemy ustawimy w odwrotnej kolejności, tj. 但otrzymamy standardowy spójnik 'ale', któremu, tym razem, zgodnie z tabelką, odpowiada kolokwialne .
  3. Sytuacja nie jest jednak w pełni symetryczna, albowiem ze znaków z piątej kolumny te cztery:   嘅 nie występują w żadnym słowie ze standardowego języka chińskiego, innymi słowy, ich użycie jest w 100% charakterystyczne dla kolokwialnego języka kantońskiego.
  4. Jednakże dwa pozostałe spotykane są, choć względnie rzadko (< 90% przypadków użycia) również w języku standardowym:
    1. np. w słowie 關係 'związek, powiązanie'
    2. służy wyrażeniu zdziwienia podobnie jak nasze 'hmm….' 唔...
  5. Na podstawie powyższych uwag można stwierdzić, że często morfemy z kolumny drugiej nie są 100%-owymi równoważnikami (i vice versa) tych z kolumny piątej, gdyż często jednemu morfemowi języka standardowego odpowiada kilka różnych w kolokwialnym kantońskim (i na odwrót), i tak:
    1. w standardowym pełni funkcję  partykuły aspektu dokonanego i zarazem (czasem jednocześnie) partykuły finalnej – stawianej na końcu zdania – podkreślającej zmianę. W kantońskim w pierwszym przypadku użyjemy ideogramu , a w drugim jedną z bogatego zestawu partykuł:  lub  lub 嚹 
    2. Odwrotną sytuację reprezentuje uniseksualny, pod względem użycia, morfem , któremu w języku standardowym odpowiadają trzy różne ideogramy:  'on',   'ona' i  'ono, to'.
    3. Najciekawszą sytuację mamy do czynienia jednak z morfemem 在,który w języku standardowym pełni dwie różne funkcje:
      1. przyimka / czasownika (ang. coverb) 'w, znajdować się w'  在_,użyciu temu odpowiada kantońskie 喺_.
      2. (prepozycyjne!)在_ jest jednocześnie partykułą aspektu progresywnego lub, według odmiennej interpretacji, oznacza, że czasownik, który za nią stoi wyraża czynność, która jest niedokonana np.: 流血 'wypływa / leci krew = krwawi'. Analogiczną funkcję pełni (występujący w języku standardowym przymiotnik o znaczeniu 'ciasny') ideogram _緊, który okupuje jednak pozycję tuż za czasownikiem ('lecieć, płynąć; postpozycja!), i jednocześnie przed dopełnieniem ('krew'), tj. 流血.

W ostatnim z przykładów zasygnalizowaliśmy bardzo istotne zagadnienie, jakim są różnice w szyku i składni pomiędzy językiem standardowym a kolokwialnym. Warto poświęcić temu 'zjawisku' nieco więcej miejsca.


Czy mandaryński i kantoński są dialektami? – akt 2 – składnia

Weźmy pod lupę proste zdanie w sposób reprezentatywny ukazujące różnice pomiędzy kolokwialnym językiem (dialektem?) kantońskim a standardowym chińskim pisemnym.

"On dał mi książkę".

佢俾咗本書我。

     ____[4]

kchełj13 bej35 dzo35 bun33 sju53 nko13.

     (chełj13)                            (szju53) (o13).[5]

dosł.: on da-ł 'wolumin' książki mi.

他給了我一本書。

_____书。

tcha53 kchap55 liu13 nko13 jad55 bun33 sju53.

tcha55 gej21 le4 ło21 i51 ben21 szu55.

dosł.: on da-ł mi jeden 'wolumin' książki.

Porównując obie wersje, można dostrzec pewne „odpowiedniki”,  Niemniej jednak różnice między nimi są znaczne.

  1. Kantońskie 佢, jak wspomniano już wcześniej, można tłumaczyć jako ‘on, ona, ono’, a więc cechuje się szerszym polem semantycznym, niż standardowe 他 ‘on’.
  2. Z kolei czasownik (coverb) ‘dawać”, choć pozornie jest analogiem , to jednak inaczej zachowuje się w składni, jako że wprowadza szyk: dopełnienie bliższe (co? > ‘książkę’) + dopełnienie dalsze (komu? > ‘mi’). Z kolei wymaga kolejności odwrotnego usytuowania dopełnień (‘mi książkę’). Ponadto obydwa morfemy różnią się polem semantycznym, oznacza również ‘płacić’ (zapożyczenie fonetyczne od angielskiego słowa "pay", ze względu na podobieństwo wymowy bej35 v [pej]); nie pełni ostatniej z wymienionych funkcji. Skoro pociągnęliśmy za tę nitkę, to już do końca rozprujmy utkany nicią pozornego podobieństwa sweter pisma ideograficznego, jednocześnie drutem zadając po raz kolejny kłam tezie, że 'dialekty' różnią się jedynie fonetyką. W zdaniu: "Ktoś ukradł mi samochód" (3) może (zamiast ogólnochińskiego' 被) pełnić funkcję  partykuły służącej do wprowadzenia strony biernej*.
    1. 我被*(人)偷了車子

      nko13 bej22 (jan21) tchał53 liu13 csie55 dz-i35.

      ło21 bej51 (ren35) tchoł55 le2 czsze55 dzy2.

    2. 俾*人偷咗架車。

      nko13 bej35 jan21 tchał53 dzo35 ga33 csie55.

    3. Obydwa zdania różnią się pewnymi detalami, jeśli chodzi o dopełnienie bliższe:
      1. w standardowym, słowo 'samochód' występuje w dłuższej formie (z przyrostkiem 子) jako 車子,
      2. w języku kolokwialnym, przed 'samochodem' stoi dodatkowo klasyfikator jednostkowy  架 ga33 (w standardowym, jeśli już, należałoby użyć innego klasyfikatora: 部  boł22 lub lełnk22, choć akurat w tym wypadku jest on zbędny),
      3. najciekawszy niuans dotyczy jednak koniecznej obecności  人 'człowieka' –  agensa (sprawcy działania) w zdaniu zapisanym / wypowiedzianym w języku kolokwialnym, o ile tożsamość tego "ktosia" jest nieznana. W języku mandaryńskim i standardowym można ten fragment pominąć otrzymując zarazem wersję, "ktoś ukradł mi samochód""ukradziono mi samochód". Różnica subtelna, ale to tylko jeden z bardzo wielu szczegółów, który różni omawiane dwa 'dialekty'.
  3. W obydwu wziętych pod lupę parach zdań  i można potraktować jako równoważniki transformujące poprzedzony czasownik w formę dokonaną (dawać > dać; kraść  > ukraść).
  4. Wracając jeszcze do pierwszej pary; marginalną różnicą jest konieczność umieszczenia liczebnika ‘jeden’ 一 przed klasyfikatorem 本w chińskim standardowym, podczas gdy w kantońskim się go zwykle pomija.



 Suplement

Jedyną znaną mi pozycją wydaną w języku polskim, w której można znaleźć jakiekolwiek informacje o języku kantońskim (poza tym, że taki tępiony przez radykalnych mandarynistów (po)twór istnieje) jest książka śp. Mieczysława Künstlera "Języki chińskie" (5). Choć publikacja liczy ponad 300 stron, w tekście nie znajdziemy choćby jednego ideogramu, albowiem jak pisze sam autor:

"[…] w pracy tej przyjęto zasadę programowego nieużywania notacji przykładów znakami pisma chińskiego. Wynika to przede wszystkim z chęci pokazania, że język i pismo to dwie zupełnie  różne sprawy niepotrzebnie ściśle ze sobą wiązane. […] Skoro jednak tak jest, staje się oczywiste, że jakoś trzeba podawane przykłady notować i to bez odwoływania się do tradycyjnej notacji pismem chińskim, które daje ten luksus, że w żadnym stopniu nie odnosi się do fonetyki. […] Jest oczywiste, że w pracy tak pomyślanej nie da się zastosować jednej tylko transkrypcji, chyba że chciałoby się wszystko z absolutną konsekwencją podawać w Międzynarodowej Transkrypcji Fonetycznej (IPA). […] trzeba też wziąć pod uwagę, że przerabianie wszystkich transkrypcji fonetycznych na jakąś jedną (co w końcu jest przecież wykonalne) ma tę wadę, że utrudnia wnikliwemu Czytelnikowi odwołanie się do dzieł  cytowanych. W tej sytuacji trzeba się było zdecydować na pewien świadomy chaos transkrypcyjny, mając jedynie nadzieję, że Czytelnik zechce uwierzyć, iż w tym szaleństwie jest metoda*. 

 

Moim zdaniem, to właśnie pismo jest najciekawszym elementem języków chińskich, a porównywanie zdań z różnych dialektów bez odwoływania się do ortograficznego zapisu w postaci ideogramów , pozbawia przykłady wielu smaczków.

Prof. Künstler poświęcił językowi kantońskiemu jedynie krótki rozdział (liczący 6 stron) i oraz kilkukrotnie wspomniał o nim w innych rozdziałach książce. Niestety ta "szaleńcza metoda*" powoduje, że łatwo o nieścisłości, które są następnie bezrefleksyjnie powielane, jak choćby w jednej z prac doktorskich, której fragment ze strony 173 przytaczam poniżej:

"Warto dodać, że Chińczycy często odwołują się do wizualizacji znaczenia dzięki zunifikowanemu pismu, które zazwyczaj ratuje komunikacyjny impas. Gdy rozmówcy nie są w stanie zrozumieć swojej mowy, bo używają odmiennych dialektów bądź rozmówcą jest obcokrajowiec, kreślą palcami w powietrzu odpowiednie znaki, których odczytanie również stanowi swoistą umiejętność wzrokowo-ruchową. Jednak nie zawsze jest to pomocne – zdanie:

„Jesteśmy Chińczykami” brzmi w ogólnonarodowym języku chińskim:

Women shi zhongguoren,

po kantońsku natomiast:

Ngutei hai tongjan.

Zdania te mają tylko jeden wspólny znak pisma [podkreślenie moje, w rzeczywistości mają "aż" dwa znaki wspólne 我 i 人 ]– jest nim ostatnia sylaba o znaczeniu „człowiek”. Chyba że autor miał na myśli zaimek osobowy 吾 'ja; my', który jednak ze względu na swoje stricte literackie użycie raczej nie jest zestawiany z typowo kolokwialnym sufiksem , chociaż internet zna przykłady tekstów, w których użyto właśnie ten, bardzo rzadko spotykany wariant  吾zaimka osobowego 'my'.

(Künstler 2000: 54)".

Wydaje mi się jednak, że ciekawym uzupełnieniem podręcznika byłoby pokazanie Czytelnikom ortograficznej wersji tego i kilku ciekawszych przykładów podanych przez Prof. Künstlera oraz ukazanie ich w transkrypcji fonetycznej wzbogaconej o oznaczenia tonów, co poniżej czynię (ograniczając się do zapisu w znakach tradycyjnych). 


"Jesteśmy Chińczykami"

我/吾哋係唐人。

nko13 / nk21 dej22 chaj22 tonk21 jan21.

們是中國

ło21 men4 szy51 dżung55 gło55 ren35.

'ja' 我+ sufiks do tworzenia zaimków osobowym w liczbie mnogiej > 'my' 我/吾哋   

'być; to…'   ≡ 

唐人 ≈ 中國人

*唐人 'Tongijczycy' – Chińczycy (głównie z południa, w tym obszarów kantońskojęzycznych) utożsamiający się z dziedzictwem kulturowym dynastii Tang

中國人 'Chińczycy' z Chin Kontynentalnych


"Wczoraj udałem się do Kantonu"

琴日去廣州。

nko13  kcham21 jad22 chełj33 głonk35 dzał53.

昨天上廣州

ło21 dzło35 tchien55 szank51 głank21 dżoł55 ćśju51.

'ja' 我 = 我

'wczoraj' 琴日 ≡ 昨天

'iść-do' 去 ≡ 上_去 do… iść

'Kanton' (miasto) 廣州 =  廣州


"Rób (na drutach) dalej swój sweter".

你織/嘅冷衫喇

nej13 dz-ik55 fAn53 nej13 ge33 lAnk55 sAm55 la55.

還是織你毛衣

ni21 chaj35 szy51 dży55 ni21 de4 mał35 i55 ba2.

'ty' 你 = 你

'robić na drutach' 織 =  織

sufiks 'z powrotem, wróć do…"  _返 /_ 番[6] ≈  還是 'nadal, ciągle, dalej'

你 'ty' + partykuła dzierżawcza > 'twój' 你 ≡ 你

'sweter' 冷衫 ≡ 毛衣

partykuła wyrażająca zachętę 'no, dalej'  喇 ≡ 


"Tamto małe dziecko jak tylko się uderzy, zaraz płacze".

細佬哥

go35 go33 saj33 loł35 go55 pchunk33 csan55 dzał22 chAm33.

小孩一碰就哭

na53 ge51 siał21 chaj35 i35 pąk53 dzioł51 kchu55.

'tamto' 個 ≡ 

'dziecko' 細佬哥 ≡ 小孩

一 'gdy tylko'

'uderzy się' 碰 = 碰

'partykuła stawiana za czasownikiem służąca wyrażeniu zranienia, kontuzji' 

'wtedy' 就 = 就

'płakać' 喊 ≡ 哭


"Ja pójdę wpierw…"

行先...

nko13 hAnk21 s-in53

先走...

ło21 sien55 dzoł214

'ja' 我  =  我

'iść, maszerować'  ≡ 

'wpierw' _先 ≡ 先_


"On prawie nie ma pieniędzy".

佢冇乜滞

kchełj13 moł13 cs-in21 mat55 dzaj22.

幾乎沒有

tcha55 dzi55 hu55 mej35 joł21 ćsien35.

'on'  ≡ 

'nie mieć'  冇 ≡ 沒有

'pieniądze' 錢 = 錢

'prawie nie; jeśli w ogóle' 乜滞 ≡ 幾乎 'prawie'



Rozwiązanie zagadki

Myślę, że powyższe zestawienie par zdań, pozwoli każdemu Czytelnikowi, w zgodzie z własnym sumieniem, odpowiedzieć na pytanie postawione w tytule artykułu:

"Czy mandaryński i kantoński są dialektami?".

Odpowiedź, dla tych, którzy nie przeczytali uważnie tekstu 😉 zapisałem poniżej atramentem sympatycznym:

> "Nie, (a przynajmniej nie swoimi), ich relacja jest znacznie bardziej złożona" <


Dodatkowe wyjaśnienia:

[1] Zdania w 'dialekcie' szanghajskim przedstawiam wyłącznie w znakach uproszczonych, ze względu na to, że cały obszar, na którym dominują języki z grupy Wu, leży na terenie Chin kontynentalnych.

[2] Podobnie jak w przypadku mandaryńskiego i kantońskiego wszystkie słowa dialektu szanghajskiego są zapisane w 'mojej' transkrypcji fonetycznej.

[3] Wg badań statystycznych przeprowadzonych przez Profesora Jun Da.

[4] Zdania zaprezentowano w znakach tradycyjnych, poniżej wypisano tylko te ideogramy, których forma graficzna w systemie znaków uproszczonych jest inna. Dwie formy zapisu: standardowa i kolokwialna oraz dwa systemy pisma: tradycyjny i uproszczony powodują, że w ekstremalnych przypadkach jednemu morfemowi odpowiadają cztery różne ideogramy np;. , i .

[5] Język kantoński, podobnie jak i inne chińskie 'dialekty', jest językiem sylabicznym i w ramach tych podjednostek można mówić o występowaniu różnych wariantów wymowy. Obecność tego zjawiska jest związana z różnicą rejestrów, co sprawia, że im sytuacja jest bardziej nieformalna, tym udział odchyleń od wymowy formalnej się zwiększa. Zagadnieniu temu poświęcę fragment kolejnego artykułu – "[MN29] Rejestry języka chińskiego – zasada odpowiedniości stylu".

[6] Według moich obserwacji  ideogramu 返fAn53 częściej używa się w Hong Kongu, a homofonicznego    na kantońsko-języcznych obszarach Chin kontynentalnych.


Literatura uzupełniająca:

  1. Simmons R.V. Shanghainese-English / English-Shanghainese Ditionary & Phrasebook, Hippocrene Books Inc., New York, 2011.
  2. Eccles L. Shanghai Texts. MLS Macarthur Linguistic Studies No. 1, Western Sydney Univ., Macarthur (Australia). Language Acquisition Research Centre, 1997.
  3. 郑定欧潘小洛. 新编今日粤语. 北京 : 北京语言大学电子音像出版社, 2007.
  4. Yip P.C., Don R. Chinese: A Comprehensive Grammar. London : Routledge, 2004.
  5. Künstler M.J. Języki chińskie. Warszawa: Wydawnictwo akademickie Dialog  2000.

Zobacz również:

[MN1] Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

[MN2] Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

[MN3] Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

[MN15] Ortograficzny chaos

[MN25] Geneza powstania standardowego języka chińskiego

[MN26] O współistnieniu mandaryńskiego, kantońskiego i klasycznego języka chińskiego; 三及第

[MN27] Czy mandaryński i kantoński są dialektami? O nietypowej lingwistycznej relacji (Część 1)

[MN26] O współistnieniu mandaryńskiego, kantońskiego i klasycznego języka chińskiego; 三及第

三及第2Jądrem poprzedniego odcinka była następująca konstatacja: w XX w. język oparty na „mowie urzędników” (mandaryńskim) przekształcono w na wpół sztuczny język pisemny, który przejął literackie funkcje klasycznej chińszczyzny, stając się najbardziej powszechną i zarazem powoli oficjalną formą pisemną chińskiego we wszystkich regionach Chin, również tam, gdzie nigdy wcześniej nie posługiwano się w mowie mandaryńskim.

Jednak były i nadal pisemne formy języków kolokwialnych m.in. kantońskiego niebazujące na mandaryńskim. Ilustracja różnic między pisemnym mandaryńskim i kantońskim jest ukazana w XIX- wiecznym tekście napisanym w klasycznym języku chińskim oraz siedmiu dialektach reprezentujących pięć z wcześniej wymienionych grupy języków, w tym mandaryńskiej i kantońskiej (Yue)(1,2):

chiński klasyczny mandaryński kantoński

居處不莊非孝

事君不忠非孝

蒞官不敬非孝

朋友不信非孝

戰陣無勇非孝

平日在家裏住着若不端方穩重的就算不得孝

事奉君王若不誠寔盡心得也算不得孝

臨民作官若不小心愼重的也算不得孝

朋友若沒有信實的也算不得孝

出兵打仗若不能奮勇爭先的也算不得孝

坐立唔端正唔係孝

服事人君唔盡心唔係孝

做官唔謹愼唔係孝

朋友唔信實唔係孝

打仗唔出力唔係孝

‘Niegodnym jest poruszać się i zachowywać bez dostojeństwa, nie godzi się nielojalnie służyć swojemu władcy, niegodne jest beztroskie piastowanie publicznego stanowiska, niegodnym jest zachowywać się nieszczerze wobec przyjaciela, nie godzi się stchórzyć w czasie bitwy’.

(frazy dotyczące postępowaniu wbrew „nabożności synowskiej” 孝 (chin. klas. 非孝, mand. 算不得孝, kant. 唔係孝 – jednej z cnót konfucjańskich – świadomie zastąpiłem szerszym, bardziej ogólnym pojęciem „niegodnego” zachowania).

Bez wdawania się w głębszą analizę powyższego tekstu widać, że podobieństwo tych języków jest iluzoryczne. Warto jednak wspomnieć, że wersja w języku mandaryńskim jest raczej bardziej rozbudowanym omówieniem czy też komentarzem wersji w języku klasycznym, niż najprostszym możliwym tłumaczeniem; to raczej bardzo luźna interpretacja, stąd tak przeraźliwa długość względem ‘skondensowanego’ oryginału. To jednak dobrze pokazuje ‘skalę’ interpretacyjnych problemów, z jakimi zmaga się każdy czytelnik klasycznych tekstów. Niemniej jednak przedstawiony przykład oddaje tendencję, jeśli chodzi o długość tekstów tworzonych w tych trzech językach: mandaryński > kantoński > klasyczny. Czytelnik z pewnością dostrzeże leksykalne punkty wspólne (np.: 朋友 'przyjaciel') powyższych wersji, jednak obecność pojedynczych znanych słów z jednego 'dialektu' wcale nie gwarantuje zrozumienia tekstu napisanego w innym języku.


Stan przejściowy rewolucji językowej

Warto jeszcze raz podkreślić, że przed Rewolucją Kulturalną na terenach kantońskojęzycznych w piśmie posługiwano się chińskim klasycznym w sytuacjach bardziej oficjalnych i kolokwialnym kantońskim w mniej formalnej komunikacji. Wprowadzany nowy pisemny język – chiński standardowy, wymawiany na południu zgodnie z prawidłami lokalnych dialektów, był przez pewien czas nauczany równolegle z chińskim klasycznym. To spowodowało, że na tamtym obszarze, gdzie większość ludzi nie miała wcześniej styczności z językiem mandaryńskim, w piśmie posługiwano się hybrydą mandaryńskiego, klasycznego chińskiego ze sporadycznymi elementami kantońskiego. W połowie XX w. popularne były artykuły i opowiadania w stylu pisarskim zwanym 三及第. Jednak twory tego typu powstawały już znacznie wcześniej –  jeszcze w czasach panowania dynastii Qing 清朝 . Przykładem jest powieść pt.:《俗話傾談》 autorstwa 邵彬儒 opublikowana w 1871 r. Użyte w niej trzy różne style chińskiego wynikają nie tylko ze swoistego bałaganiarstwa [1], ale miały również na celu zróżnicowanie rejestrów. Zdania / fragmenty w chińskim klasycznym nadawały ton formalny, w standardowym pisemnym chińskim – neutralny, kantoński z kolei służył do wprowadzenia wrażenia potoczności, lokalnej mowy oraz slangu.

Z kolei poniżej zamieściłem fragment tekstu z egzemplarza gazety wydanej w 1947 r. (3, 4, 5):

後生之後, 望見亞麗娥, 就好有禮鞠一個躬, 然後尊呼麗娥一聲小姐, 就: "關麗娥小姐呢?" 麗娥答之: "我就係嘞!" 亞個後生聞言, 即從個袋一封信出來, 對麗娥: "我頭嘅司理有封信關小姐你!" 言已, 雙手將信遞上, 然後又行一個鞠躬禮方才告退. 當亞後 生遞亞封信上來時,麗娥已一眼就[]倒亞亞華字跡來, 心立即有 如火船開行時的機器, 信亞隻手亦自自然然震顫, 但因為心急想信, 暇再多加思索, 即刻用手拆開封信, 亞封信被拆開之後, 信內露出則 為一般商場慣用之紅線間行信紙, 證明亞封信乃亞華所發者無疑. 麗娥再跟手翻開信, 則第一個觸于眼廉者乃為一個"親"字, 繼觸于眼廉者, 則為一 個"愛"字, 麗娥一睇左呢個字, 當掩羞沉思, 神態如痴, 又悲又喜. 悲者, 乃因自己當年貪圖富貴, 誤嫁表哥. 喜者, 乃喜華哥餘情未斷, 舊情猶在, 不以已曾事過人為念.

(Fragmenty, które nie są oznaczone żadnym kolorem są zrozumiałe (ale tylko na piśmie!) zarówno przez użytkownika języka kantońskiego jak i mandaryńskiego, chociaż niektóre konstrukcje znacznie częściej występują w języku mandaryńskim (różnica leksykalna; np. zamiast stricte kantońskiego ), a inne w kolokwialnym kantońskim ( natomiast użycie  jest bardziej charakterystyczne dla kantońskiego, w mandaryńskim częściej w takim kontekście występuje) choć są spotykane w obu. Takich sytuacji w powyższym tekście można wskazać znacznie więcej. Wytycznie ścisłej granicy (na papierze!) pomiędzy kantońskim i mandaryński nie zawsze jest możliwe i celowe.


Ruch promujący powstawanie literatury pisanej w dialektach (方言文學運動)

W latach 1947 – 49 lewicowi intelektualiści z Hong Kongu stanęli na czele ruchu promującego używanie – jako narzędzia propagandowego dla rewolucji – tekstów pisanych w dialektach, a więc w językach, którymi ludzie posługują się w mowie w życiu codziennym.  Chociaż działanie to nie odbiło się zbyt szerokim echem, jednak zaowocowało powstaniem tekstów w 'czystym' dialekcie kantońskim tj. bez wtrętów z języka mandaryńskiego czy klasycznego chińskiego. Przytoczony niżej fragment artykułu, obrazującego refleksje i rozterki 華嘉'a – czołowego przedstawiciela wspomnianego ruchu – dość wiernie oddaje ówczesny język kolokwialny Kantończyków (6).

(Na marginesie; jak wielokrotnie  historia pokazała, "rewolucja [prędzej czy później] zjada własne dzieci". 1 października 1949 r. proklamowano powstanie Chińskiej Republiki Ludowej, której aparat przez lata walczył (i walczy nadal) o wyrugowanie dialektów z użycia, co oficjalnie ma zwiększyć stopień spoistości społeczeństwa, usprawnić zarządzanie państwem, a przy okazji wzmocnić kontrolę nad przepływem informacji.)

"寫乜嘢好呢?

O czym tak właściwie pisać?

呢一排, 報紙副刊雜誌上, 都少見方言文藝作品發表, 因此, 少不免就有人會樣覺得: 方言文藝呢味嘢, 講就得, 實行起來就唔係幾得.

Ostatnimi czasy, przeglądając czasopisma i dodatki do gazet, bardzo rzadko natrafiam na opublikowane teksty napisane w dialektach. To prowadzi do sytuacji, w której ludzie będą myśleć w następujący sposób: można mówić o dialektach, ale właściwie nie wypada w nich pisać.

而家趁大公報"方言文學"兩週刊要出版, 我想就個問題講幾句, 講得對, 請大家指教.

Chciałbym teraz, korzystając z okazji, jaką daje publikowana co dwa tygodnie kolumna – "Dialektyczna literatura" w 大公報 [nazwa gazety], poruszyć w kilku zdaniach tę kwestię. Jeśli napiszę coś, co nie jest poprawne, proszę czytelników o stosowną informację.

近來少見廣東話 (或者其他話) 寫文章發表事實, 不過呢件嘢講起有兩個原因:

Faktem jest, że ostatnio rzadko widuję artykuły napisane w języku kantońskim (lub innych dialektach), jednakże są dwa powody tego, o czym napomknąłem:

一個以為寫方言文藝就要寫龍舟木魚, 即係話要用廣州民間 形式來寫至得;

pierwszy wynika z błędnego przekonania, że chcąc tworzyć literaturę dialektyczną, trzeba pisać pioseneczki w stylu 龍舟 (dosł. smocze łodzie) czy 木魚 (dosł. drewniane ryby), innymi słowy, że literatura dialektyczna służy wyłącznie do pisania kantońskich form literackich o charakterze ludycznym.

 另一個以前喜歡寫方言文藝人, 都有知寫乜嘢好.

Innym powodem jest to, że ci, którzy niegdyś lubili tworzyć literaturę dialektyczną, też już trochę nie wiedzą, o czym tak właściwe w ten sposób [można / wypada] pisać.

兩個原則確使寫方言文藝人頭痛, 就算我自己, 都曾經為呢件嘢左好耐, 想來想去都想通, 想通就寫出, 寫出又有得發表呢?

Te dwie kwestie, tych, których zabierają się za literaturę dialektyczną przyprawiają o ból głowy. Z resztą i ja sam już wcześniej myślałem o tej sprawie przez bardzo długi czas, łamiąc sobie nad tym głowę zastanawiałem się bez większego przekonania. Bez przekonania nie da się niczego napisać, a skoro niczego się nie napisze, to jakże można cokolwiek opublikować? [Błędne koło]

華嘉

一九四九三月九日

(9.3.1949)


Pytania retoryczne (?)

Rozterki 華嘉'a tylko pozornie wydają się przesadzone. Nie będzie to w pełni równoległy przykład, ale spójrzmy na artykuł, w którym Karol zaprezentował napisane przez siebie opowiadanie w gwarze wielkopolskiej. Problem jest podobny – o czym można w taki sposób pisać? Czy da się w takiej formie opublikować tylko opowiadanie, czy też całą powieść? W przypadku powieści należałoby ograniczyć się do użycia dialektu wielkopolskiego tylko w dialogach część narracyjną pisząc we wzorcowym języku polskim czy też można zaszaleć, tak jak to uczynił Karol, i w obydwu posłużyć się dialektem? Kolejnym ważnym pytaniem jest do / dla kogo (odbiorca – target) można tak pisać? Czy na pewno taka forma jest właściwa (czy wypada?) w korespondencji z profesorem polonistyki specjalizującym się w gwarze wielkopolskiej? Czy można w takiej formie publikować w prasie artykuły na tematy "poważne"?

Na te i inne pytania… nie odpowiem, jeśli chodzi o gwarę wielkopolską, ale w kolejnych artykułach będę stopniowo szkicował odpowiedź dla niezwykłego – pod względem mnogości rejestrów – zjawiska, jakim jest język kantoński.

Na pytanie 華嘉'a 40 lat później odpowiedzi dostarczył  陳慶佳 (tworzący pod pseudonimem 阿寬), wydając jedną z pierwszych powieści 小男人周記 (ang. "Diary Of The Little Man") napisanych w całości w ' dialekcie' kantońskim, mogłaby brzmieć ona – "o życiu". Wkrótce ukazała się kolejna część książki, na jej podstawie powstało popularne słuchowisko radiowe oraz dwa filmy (小男人周記 i 小男人周記2).


μ ruch społeczny internautów z Hong Kongu

Nadtonem tego przełomowego wydarzenia są współcześnie powstające powieści (wszystkie dostępne legalnie on-line, a mimo tego wydania książkowe są bestsellerami) pisane przez generację młodych pisarzy (niemal wyłącznie mężczyzn! – co może dziwić ze względu na duże stężenie miłosnej tematyki w tego typu twórczości) (薛可正 《男人唔可以窮》 – powieść już doczekała się ekranizacji,  《男人唔可以窮 貳》, 栢原太賀 《後香港小男人網上日記》,  八輩子的約定 《我老母話我有未婚妻》, 《一個旅程, 俾個港女搞到玩得唔係咁開心》 , 孔明  《要生存 先要殺死自己》, 張飛人 《我將一位宅女變成女神,然後再將自己變成佢隻兵》; 賈子 《七不思議食女事件》  i jednej z nielicznych w tym gronie kobiet – Debbie Cheung 《一個甜故》 , które pierwotnie ukazywały się we fragmentach na popularnym w Hong Kongu forum 香港高登, a następnie – choć tylko niektóre z nich – w całości na portalu 紙言 [sikoto] – (ideogramy w nazwie czytane zgodnie z lekcją języka japońskiego).

W jednym z kolejnych artykułów pobieżnie omówię budowę – jeśli chodzi o zróżnicowanie rejestrów kilku fragmentów różnych wariantów powieści (chodzi tu głownie o relację języka użytego w dialogach do tego stosowanego w narracji). Oczywiście zagadnienie wiąże się z zastosowaniem w jednych partiach tekstu kolokwialnego języka kantońskiego, a standardowego języka chińskiego w innych. Do tego ciekawego, z lingwistycznego punktu widzenia dualistycznego zjawiska, które można by – poprzez analogię – roboczo nazwać 及第 wrócę w odpowiednim czasie, chociaż przykład takiej "bałaganiarskiej" formy wypowiedzi przytoczyłem już w jednym z wcześniejszych artykułów.


Współczesny język kantoński

Nim przejdę do ukazania zasadniczych różnic pomiędzy językiem kantońskim i standardowym językiem chińskim (będzie to tematem przewodnim dwóch kolejnych artykułów z tego cyklu), rzut oka na sytuację obecną.

Chiński – kantoński to język, którym posługuje się 70-100 mln ludzi, głownie w południowo- wschodnich Chinach (prowincje Guang Dong 廣東 i Guang Xi 廣西 oraz w Specjalnych Regionach Administracyjnych – Hong Kong’u 香港 i Macau 澳門), a także w Malezji, Singapurze, Europie (głównie w Wielkiej Brytanii), Australii, Fidżi i Północnej Ameryce. Jest drugim pod względem liczby użytkowników i prestiżu językiem należącym do rozległej rodziny języków chińskich. Do dziś pełni funkcję lingua franca wśród chińskiej diaspory. (7, 8, 9)

Współczesny kantoński jest ciekawym połączeniem sięgającej tysiące lat wstecz tradycji z nowoczesnością. Z jednej strony zachował znacznie więcej śladów starożytnych korzeni, niż większość innych, używanych do dzisiaj, języków chińskich, z drugiej jednak, pomimo tak silnego przywiązania do tradycji, Kantończycy chętnie adoptują terminy obcojęzyczne szczególnie pochodzące z angielskiego, po czym adaptują je na potrzeby własnego języka. Znaczny wpływ ma również hongkońska kinematografia generująca wiele slangowych wyrażeń, które wprowadzane do mowy ewoluują, po czym gwałtownie zostają zarzucone na rzecz nowszych, modnych terminów. W wyniku tych procesów kantoński jest językiem niezwykle żywym, bogatym i różnorodnym. (8)

Pomimo dominującej pozycji mandaryńskiego rola kantońskiego wcale nie maleje, lecz jako język biznesu i hongkońskiej popkultury stale cieszy się wysokim prestiżem. Jest to również rezultatem nieustannego ekonomicznego rozwoju przybrzeżnych rejonów z wiodącą rolą prowincji Guang Dong. Wielu chińskich studentów, dla których jest to język obcy, podejmuje naukę kantońskiego, aby w przyszłości móc skutecznie prowadzić interesy w Hong Kongu i Kantonie (Guang Zhou). (9, 10)

Na obszarach kantońskojęzycznych mieszkańcy Hong Kongu i Macau oficjalnie posługują się kantońskim [2] w mowie i używając znaków tradycyjnych [3] standardowym chińskim w piśmie, a w sytuacjach nieoficjalnych pisemnym kantońskim [4]. Natomiast w prowincjach Guang Dong i Guang Xi mówią oficjalnie po mandaryńsku (tj. Putonghua – czyli standardowym chińskim mówionym [5]) oraz nieoficjalnie i praktycznie po kantońsku, natomiast w piśmie posługują się znakami uproszczonymi [6]standardowym chińskim oraz nieoficjalnie pisemnym kantońskim.

Transkrypcja (orto)graficzna języka mówionego – Putonghua bardzo przypomina współczesny standardowy chiński pisemny. Zatem "to, co się  pisze, jest tym, co się mówi" i na odwrót, co czyni język ten prostszym w nauce. Jednak tego typu zbieżność nie dotyczy kantońskiego. Patrząc w ten sposób, można by stwierdzić, że kantoński jest językiem o olbrzymiej różnorodności wyrażeń, a to z tego względu, że silniejszy nacisk jest kładziony na skuteczne porozumiewanie się, niż na ścisłe stosowanie gramatycznych zasad.

Z jednej strony kantoński, podobnie jak i inne języki chińskie, sprawia wrażenie bardzo prostego pod względem gramatyki – czasowniki mają tylko jedną formę, nie odmieniają się przez czasy, liczby czy rodzaje, brak tutaj przypadków, rodzajów gramatycznych, nie ma konieczności uzgadniania liczb, rodzajów itd., łączniki wyrazów (przyimki, spójniki) bardzo rzadko występują.

Z drugiej jednak możliwość poprawnego zrozumienia czy skonstruowania wypowiedzi jest determinowane właściwą, ściśle określoną pozycją wyrazów (czy raczej morfemów) w zdaniu. Wyliczanie jakichkolwiek elementów wymaga wcześniejszego sprecyzowania, do której z kilkuset różnych klas dany obiekt, w tym kontekście, należy. Ponadto w przeciwieństwie do języków europejskich, w kantońskim niemal każda sylaba niesie w sobie cały pęk znaczeń, a to które z nich się „ujawnia” często zależy od sąsiedztwa pozostałych elementów wypowiedzi (2). Rozbudowany system fonetyczny oraz niezwykle złożona grafia dopełniają obraz tego języka. Niesamowite wydaje się również zjawisko polegające na tym, że język którym się mówi i ten, którym się formalnie pisze mają ze sobą niewiele wspólnego (nie mam tu na myśli slangu, lecz "normalny" język codziennego użytku) , co więcej Kantończycy często czytając na głos dokonują szybkiej parafrazy [7] tego, co jest napisane na język mówiony, którym przekazaliby tę samą informację w rozmowie, de facto ignorując język pisany (8), ale więcej o tym w kolejnych dwóch odcinkach. ([MN27] i [MN28]).


[1] Używany termin 三及第文體 – stanowiący zbiorczą nazwę dla współcześnie powstających "bałaganiarskich tekstów" będących swoistą mieszanką słownictwa i składni charakterystycznych dla kantońskiego, standardowego języka chińskiego, klasycznej chińszczyzny oraz zapożyczeń głównie z języka angielskiego ma nacechowanie pejoratywne. Sarkastyczny wydźwięk tego słowa 三及第 dobrze oddaje użycie go jako określenia na nieumiejętnie ugotowany ryż (三及第飯)tj. złożony z trzech 三 warstw: górnej – niedogotowanej, dolnej – przypalonej i  trzeciej pomiędzy nimi – jedynej nadającej się do spożycia (12).

三及第文體 będzie również jednym z głównych tematów artykułu "[MN29] Rejestry języka chińskiego – zasada odpowiedniości stylu".

[2] ang. Spoken Cantonese

[3] ang. Traditional Chinese

[4] ang. Written Cantonese

[5] ang. Standard Spoken Chinese

[6] ang. Simplified Chinese

[7] ang. diglossic paraphrasing


Literatura:

  1. Williams, S.W., et al.A Syllabic Dictionary of the Chinese Language Arranged According to the Wu-Fang Yüan Yin [五方元音] and Alphabetically Rearranged According to the Romanization of Sir Thomas F. Wade, Tongzhou 通州: North China Union College, 1874.
  2. Chan T. Orthographic Change: Yue (Cantonese) Chinese Dialect Characters in The Nineteenth and Twentieth Centuries. Ohio : The Ohio State University, 2001.
  3. 晚香芳華虛度, 香港,紅綠,一九四七年十月八日(8.10.1947).
  4. Snow D. Written Cantonese and the rise of written vernaculars, (handouts), Nanjing University
  5. Snow D. Written Cantonese and Implications for Hong Kong, (handout, presentation), Nanjing University
  6. 華嘉寫乜嘢好呢?,香港, 大公報,一九四九三月九日(9.3.1949).
  7. Künstler M.J. Języki chińskie. Warszawa : Wydawnictwo akademickie Dialog , 2000.
  8. Baker H., Ho P.K. Teach Yourself Cantonese. London : Hodder Education, 2006.
  9. Matthews S., Yip V. Cantonese: A Comprehensive Grammar. London and New York : Routledge, 1994.
  10. 郑定欧潘小洛. 新编今日粤语. 北京 : 北京语言大学电子音像出版社, 2007.
  11. Bauer R.S. Written Cantonese of Hong Kong, Cahiers de linguistique – Asie orientale.,1988, tom 17.
  12. Yau S.C. Cahiers de Linguistique – Asie Orientale, 2004, tom 33.

Zobacz również:

[MN1] Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

[MN2] Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

[MN3] Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

[MN15] Ortograficzny chaos

[MN25] Geneza powstania standardowego języka chińskiego

[MN24] Ideograficzno – chemiczne reminiscencje

Urzekła mnie twoja historia – odc. 1500 100 900; powrót do przeszłości…

Języki obce interesowały mnie od najmłodszych lat … guzik prawda 😉 . Do 19 roku życia niczego tak nie znosiłem jak angielskiego, niemieckiego (… i jeszcze jednego przedmiotu, którego nazwy, korzystając z klauzuli sumienia, przez wzgląd na zbliżającą się kolejną falę krwawej "rewolucji moralnej", nie ujawnię). Korzystanie z języków obcych, w odniesieniu do ojczystego, przywodziło mi na myśl próby patrzenia w dal przez obtłuszczoną, matową szybę pełną rys. Jednak tuż po maturze, z każdym dniem coraz bardziej usychając z nudów, zacząłem interesować się pismem ideograficznym…

Jest to historia obfitująca w liczne – wielomiesięczne – rozłąki, decyzje, by dać sobie jednak jeszcze drugą, trzecią, n-tą szansę, pełna niespecjalnie fascynujących zwrotów akcji i zakończona stwierdzeniem, że najlepiej wziąć kilka tysięcy lat historii chińskiego pisma, zgnieść niczym papierowy wynalazek tejże cywilizacji, wyrzucić go do kosza i rozejrzawszy się dookoła "stworzyć", choć to zdecydowanie za mocne słowo, swoją metod(ologi)ę ich zapamiętywania i dopiero później, świadomie, delektować się tym, że w jednym ideogramie na 1000 rzeczywiście "siedzi" jakaś głębsza idea, …ale od początku…


"Byliśmy młodzi, o coś nam chodziło…"

W liceum moją pierwszoplanową pasją była chemia, zacząłem jednak odczuwać dyskomfort związany z nauką innych przedmiotów. Na biologii w ciągu godziny zdarzało mi się zapisać 6 stron, czasem nie mogłem nadążyć z notowaniem, ani też odczytać tego, co napisałem (czytaj: w pośpiechu nabazgroliłem). W trakcie poszukiwania panaceum na powyższą dolegliwość dowiedziałem się o koncepcji „Map Myśli”.  Od tego czasu przed kolejne lata kurczowo trzymałem się tej metody, jak Paweł Kukiz JOWów, ‘usiłując’ w ten sposób notować na każdym przedmiocie, od historii, przez analizę matematyczną, fizykę kwantową po syntezę organiczną, aż do połowy studiów magisterskich, gdy kompletnie zarzuciłem tę metodę. Po latach myślę sobie, że choć idea stojąca u podstaw tego narzędzia tj. kategoryzacja pojęć, hierarchizacja wiedzy, wyłapywanie słów kluczowych jest słuszna, to jednak nie wytrzymuje starcia z rzeczywistością.

Kompletną porażką zakończyły się moje intensywne próby opanowania umiejętności „czytania fotograficznego” (nie mylić z "szybkim czytaniem") również mającej przyspieszyć naukę. Jestem niemal przekonany, że technika ta to placebo.

"- Wiesz co, ostatnio przeczytałem fotograficznie "Wojnę i pokój" Lwa Tołstoja.

– I jak?

– Jest o Rosji."

Myślę, że powyższy dowcip, na poziomie tych z Familiady, w pełni oddaje skuteczność tej techniki.


Pomysł na "nowy" system stenograficzny

Jak wcześniej wspomniałem, dotychczas prowadziłem notatki w postaci map myśli, a część słów zastępowałem znakami graficznymi lub oznaczeniami matematycznymi np.: wynika, ↗ rośnie, ↘ maleje, ∆ różnica, ∑ suma, ∃ istnieje, 3mać trzymać, w8 – ang. wait – zaczekaj itp. Dowiedziawszy się, że znaki chińskie są złożone z powtarzających się fragmentów, z których każdy niesie jakieś znaczenie (tzw. klucze), pomyślałem, że wystarczy odkryć strukturalną zasadę, na jakiej tworzone są ideogramy, by wykorzystać ją do zapisu długich, skomplikowanych słów, czy nawet zdań w języku polskim prostszymi symbolami – tak, zdaję sobie sprawę, jak absurdalnie i naiwnie to brzmi. W założeniu miało to jednak skrócić zapis, ułatwić zapamiętywanie i urozmaicić notowanie. Moje wizjonerskie plany dobrze kwituje powiedzenie Abrahama Lincolna:

„Books serve to show a man that those original thoughts of his aren’t very new after all”.

Jakiś czas później dowiedziałem się, co prawda nie z książki, lecz z internetu, że już istnieje taki system, zwany Symbolami Blissa, którego jednak stosowanie w praktyce jest zbyt czasochłonne. Wtedy jednak jeszcze o nim nie słyszałem.

W tamtym czasie nie miałem na temat pisma ideograficznego zielonego pojęcia, jedyna moja 'wiedza' bazowała na zasłyszanych pogłoskach, że „w języku chińskim jeden znak, to jedno słowo, a nawet całe zdanie. Zwłaszcza druga część tego twierdzenia wydawała mi się szalenie atrakcyjna. (Wbrew pozorom jest w tym ziarno prawdy, istnieją znaki bardzo precyzyjnie opisujące "sytuację", do której zarysowania, w naszym języku, potrzebowalibyśmy wielu słów np.: 曬 'suszyć na słońcu',晾 'suszyć na powietrzu (tj. przy "użyciu" / wykorzystaniu prądu powietrza – wiatru)', 晒 'wystawiać na ekspozycję słoneczną', 殮 'przygotować zwłoki (ludzkie ciało) do złożenia w trumnie', 掂 'ważyć w dłoni', 孭 'nosić na plecach', 輕足 'skakać na jednej nodze', 鬟 'upinać włosy w kok', 爩 'wykadzać za pomocą siarki [w celu dezynsekcji]'. Jeszcze bardziej zdumiewają przykłady niezwykłego  bogactwa i szczegółowości słownictwa, zwłaszcza w dziedzinach życia związanych z rolnictwem i hodowlą zwierząt domowych np.:  驥 'koń czystej krwi', 駱 'biały koń z czarną grzywą', 騮 'gniady koń z czarną grzywą i czarnym ogonem', 驤 'koń, którego prawa tylna noga jest biała' itp.  Na uwagę zasługują również dość proste pod względem grafii złożenia dające możliwość precyzyjnego wyrażenia złożonej informacji np.: 上訴 'odwołać się do sądu wyższej instancji' czy 蹶子 'kopnięcie do tyłu (wierzgnięcie) w wykonaniu konia – czynnie angażujące jego tylne kopyta' – które praktykowane jest czasem i przez piłkarzy 😉 ).

W trakcie wizyty w księgarni, kierując się intuicją świeżaka, wybrałem swój pierwszy samouczek: „Chiński dla początkujących” autorstwa niemieckiej sinolożki – Moniki May. Wtedy nie zdawałem sobie jeszcze sprawy, jak dobrze jest to opracowana pod względem technicznym książka, w porównaniu do innych publikacji na tym ‘poziomie’. Zapoznałem się z listą kluczy, a każdy napotkany chiński znak, posiłkując się drzewkami strukturalnymi, niczym chemik parający się retrosyntezą, usiłowałem rozłożyć na kawałki niosące w sobie znaczenie.

警chronić przed…=>敬respekt + 言język

敬respekt=> 苟beztroski + 攵dłoń trzymająca kij

苟beztroski => 艹trawa +句zdanie

句zdanie=>勹obejmować + 口usta

Większość chińskich ideogramów ma swoją historię, nie jest prostym zlepkiem kilku elementów (警≠ 艹+勹+口+攵+言) połączonych w tym samym czasie, lecz produktem ewolucji polegającej na "wpychaniu", w nieprzypadkowej kolejności, do pudełka o stałej wielkości coraz to większej liczby fragmentów graficznych.

Podobnie jest w syntezie organicznej. Choć w finalnym związku można wskazać fragmenty, które mogą pochodzić z dostępnych handlowo substratów (będących odległą analogią do podstawowych kluczy pisma chińskiego), to proste ich zmieszanie nie doprowadzi do otrzymania np.: przedstawionego poniżej leku psychotropowego, który kiedyś własnoręcznie zsynte(ty)zowałem.

 

substraty dostępne handlowo

Materiały własne; wyjściowe substraty dostępne handlowo

Dopiero "połączenie" tych fragmentów w określonej kolejności i zastosowanie dodatkowych, nazwijmy to, "etapów przygotowawczych" pozwala skutecznie otrzymać przedstawione wyżej indywiduum.

Z resztą i tu widać pewną analogię do języka chińskiego, w finalnym związku / ideogramie występują często jedynie fragmenty wyjściowych substratów / kluczy (np. raczej skrócony wariant 'trawy' 艹 niźli jego pełna forma 艸).


Logiczność budowy chińskich ideogramów?

Szybko jednak stwierdziłem, że jest mnóstwo elementów, które nie są kluczami, więc nie byłem w stanie stwierdzić co oznaczają. Dziwiło mnie również to, że choć podobne znaki 他 ‘on’ i 她 ‘ona’ wymawia się w ten sam sposób [tā], to jednak wymowa elementu wspólnego : 也 [yě] zupełnie 'nie przystaje' do wcześniejszej obserwacji. Napotkałem mnóstwo innych nielogiczności, a możliwość wykorzystania kluczy – pojęć typu: strzała 矢, ‘wyprawiona skóra’ 皮, ‘dłoń trzymająca kij’ 攵, ‘jaskinia’ 穴, ‘halabarda’ 戈 czy ‘gliniany garniec na trzech nogach’ 鬲 w celu opisania w moich notatkach współczesnego świata wydała mi się absurdem, w którego oparach nie zamierzałem tracić więcej czasu. Coś z tego oczywiście zostało, na początku studiów szybciej mogłem zapisać słowo ‘tylko’ znakiem 只, użyć 上 zamiast ‘nad / na górze’, ideogramem 下 zastąpić słowo ‘na dole’, napisać 用 zamiast ‘używać’. Na zajęciach z Prawa Własności Intelektualnej mogłem sobie skrócić często pojawiające się słowo ‘ustawa’ hybrydą 口wa (口 to ideogram przedstawiający usta). Musiałem jednak przyznać, że pomysł przyspieszenia notowania poprzez zastosowanie pisma chińskiego okazał się chybiony.

Niemniej jednak opanowałem już (nieoczywistą) ‘umiejętność’ ręcznego przepisywania tekstów w języku mandaryńskim zapisywanych tzw. pismem uproszczonym. Szkoda mi było poświęconego na to czasu, dlatego wróciłem do wspomnianego wcześniej samouczka. Podobnie jak Forrest Gump stwierdziłem, że skoro dobiegłem już "tak daleko", to nie ma co od razu wracać do domu. Pismo chińskie wciąż mnie intrygowało.


Bagno chińskiego pisma

Jednym z moich licealnych odkryć było dostrzeżenie, że to, czy jakaś dziedzina wiedzy jest interesująca (i co za tym idzie względnie łatwa w nauce), zależy głównie od sposobu jej prezentacji. Początkowo znienawidzona, zupełnie nierozumiana przeze mnie chemia organiczna, za sprawą wakacyjnego obozu z planowania syntez związków organicznych stała się moją wielką pasją na kolejne lata. Sposób przedstawienia zagadnienia, skrótowy, graficzny zapis związków organicznych eksponujący informacje istotne, a ‘ukrywający’ te zbędne oraz samo podejście i postać Profesora rozpaliły we mnie pasję. Po raz pierwszy zafascynowała mnie nauka, której jeszcze wtedy totalnie nie rozumiałem! Wkrótce, dzięki intensywnej pracy i siedzeniu po nocach, to się zmieniło, analizowanie mechanizmów reakcji, używanie strzałek ukazujących w sposób logiczny i dynamiczny zarazem kolejność i przyczynowo – skutkowość poszczególnych etapów przyczyniło się do zaakceptowania pewnej wewnętrznej logiki chemii organicznej oraz nabycia umiejętności wyjaśniania i przewidywania przebiegu reakcji, z którymi miałem później do czynienia w laboratorium, czego przykładem może być przypadek zaprezentowany poniżej.

mechanizm

Mechanizm reakcji (typu step-by-step) dobudowywania do laktamowego pierścienia diazepinonu funkcjonalizowanego imidazolu; materiały własne

Bardzo podobna technika – wykorzystująca strzałki i numerację pozwoliła mi dość sprawnie opanować podstawy chińskiego pisma.

formatki do rysowania chińskich znaków

Formatki zaczerpnąłem z książki: "Chinesisch für Einsteiger. Modernes Mandarin effektiv lernen."; Monika Mey. Podałem wymowę ideogramów w języku kantońskim.

Analiza chińskich ideogramów

Zawsze w pierwszej kolejności bardziej interesowało mnie pismo niż sam język, toteż mnóstwo czasu poświęciłem na czytanie o metodach wprowadzania znaków na komputerze, sposobach ich segregacji i kategoryzacji, analizowałem rozkłady statystyczne. Wielokrotnie próbowałem stworzyć własny system pozwalający łatwiej zapamiętać ideogramy, szukałem korelacji między grafią a wymową. Był to jednak czas w dużej mierze stracony. Wiele ideogramów wymawia się dokładnie w ten sam sposób, niezależnie od tego, czy są podobne pod względem strukturalnym, czy zupełnie inne. Również ten sam znak może być wymawiany w odmienny sposób w zależności od słowa, w którego skład wchodzi, czy pełnionej funkcji, przy czym różnice fonetyczne dotyczą nie tylko tonu. Pismo chińskie przypomina nieco obraz impresjonistyczny, z daleka wygląda dobrze, ale im bliżej się do niego podejdzie, tym bardziej wszystko się rozmywa, trudno sformułować jakąś regułę. Kolejną cechą jest jego bezkres. Poruszanie się po ograniczonym – sztucznym zbiorze ideogramów prędzej czy później powoduje odczuwalny niedosyt:

  • wśród 2136 znaków 常用漢字 [dziO jO kan dzi] nie odnajdziemy tego wyrażającego jedną z podstaw japońskiego wychowania – 'dyscyplinę' 躾 [sicke], próżno szukać tych służących do: zapisu specjalistycznych terminów z dowolnie wybranej dziedziny, choćby żeglarstwa np.:  'flauta (cisza morska)' 凪  [nagi], czy popularnego japońskiego nazwiska 辻 [cudzi].  Jako że wszystkie wymienione ideogramy powstały na japońskim gruncie (podobnie jak: 'zaorane pole'  [chata], 'jednostka masy – 3,75g'  [moMe], 'starsza siostra'  [ane] czy 'waluta – jen'  [en] ),  nawet dla przeciętnego Chińczyka są one równie obce, jak dla Polaka.
  • podobna lista obowiązująca uczniów szkół średnich w Hong Kongu (常用字字形表; 4762 ideogramy) obejmuje jedynie znaki standardowe. Nie znajdziemy na niej najbardziej podstawowych ideogramów tak charakterystycznych dla kolokwialnego języka kantońskiego jak: 嘅, 佢,哋,喺,咩,睇, 冇,嘢… bez których trudno sporządzić rzeczywistą transkrypcję (orto)graficzną pierwszego lepszego zdania z rejestru języka mówionego.
  • wśród zestawu 7000 powszechnie używanych znaków w Chińskiej Republice Ludowej (现代汉语通用字表) brakuje wielu, które napotkałem w tekstach zapisanych w 'dialekcie' szanghajskim  m.in.: 搿,呒,汏,嚡,兮, 撘,囥, 龊.

Pismo chińskie jest po prostu otwartym – nieskończonym zbiorem przypadków i z tym trzeba się pogodzić.


Retrosynteza (nie tylko) w służbie chemii organicznej…

The Art and Science of Total SynthesisW czasie początkowych fascynacji pismem ideograficznym wydawało mi się, że do analizowania budowy znaków doskonale nada się podstawowe narzędzie ułatwiające projektowanie syntez związków organicznych – wspomniana retrosynteza, którą zaadaptowałem na potrzeby "zabaw w chiński". Nadrzędna idea takiego planistycznego podejścia polega na wyjściu od produktu docelowego (ang. target molecule) i analizowaniu miejsc, w którym można "rozciąć" (ang. disconnection) cząsteczkę na mniejsze fragmenty będące syntonami (tj. rzeczywistymi lub tylko potencjalnymi indywiduami chemicznymi (jonami, rodnikami lub cząsteczkami, których wzajemna reakcja pozwoli na utworzenie rozłączonego wiązania).

Przykładem może być prosta, teoretyczna synteza sukcynonitrylu (w rzeczywistości każdy chemik zamówiłby tę prostą substancję u dostawcy odczynników chemicznych):

N≡C-CH2-CH2C≡N

W wyniku – sugerowanego przez chemiczną intuicję – mentalnej dyskonekcji wiązania (pary elektronów :)  otrzymujemy dwa syntony:

N≡C-CH2-CH2C≡N  => N≡C-CH2CH2+ + :C≡N

Podobnie jak w związkach aprobowanych przez 古  chemia pomiędzy  i powinna doprowadzić do sukcesu. (Reakcje homolityczne też mogą być skuteczne, ale w tym przypadku nie zamierzam gorszyć Czytelników przykładami reakcji rodnikowych). 

Anion :C≡N jest handlowo dostępny w postaci soli – doskonale znanej z historii trucizny – cyjanku potasu KCN.

:C≡N   ≡   KCN

Karbokation N≡C-CH2CH2+ jest już jednak jedynie potencjalnym indywiduum chemicznym. Rzeczywistym odczynnikiem reprezentującym je swoją reaktywnością jest elektrycznie obojętny akrylonitryl N≡C-CH2=CH(taka "ukryta opcja").

N≡C-CH2CH2+   ≡   N≡C-CH=CH2

W ten oto sposób zaplanowaliśmy tę prostą reakcję, której powodzenie możemy sprawdzić w laboratorium. W wyniku addycji anionu :C≡N do akrylonitrylu, z następczym protonowaniem powstającego przejściowo karboanionu N≡C-CH-CH2C≡N za pomocą odczynnika o charakterze kwasowym (choćby wodą, w której jako rozpuszczalniku można taką reakcję w sposób bezpieczny dla eksperymentatora przeprowadzić), powinniśmy otrzymać upragniony sukcynonitryl N≡C-CH2-CH2C≡N.

Innymi słowy, jeśli otrzymane w wyniku retrosyntezy "kawałki" daje się później "połączyć" stosując znane reakcje chemiczne, których warunki prowadzenia "nie szkodzą" pozostałym fragmentom użytych reagentów, to takie rozłączenie jest warte uwagi. Powstające na papierze w wyniku tej teoretycznej operacji mniejsze związki poddaje się kolejnym 'myślowym' analizom dyskonekcyjnym. W zamierzeniu cała procedura ma doprowadzić do dojścia do prostych substancji dostępnych handlowo i względnie tanich, które można następnie stopniowo wprowadzać ze sobą w reakcje, by po, możliwie niewielkiej liczbie etapów otrzymać upragniony produkt. W uproszczeniu wygląda to tak:

retrosynteza:

A => (B => D +E) + (C => F + G)

synteza:

D + E -> B

F+ G -> C

B + C -> A (produkt docelowy; ang. Target Molecule)

Żądnym mocniejszych wrażeń polecam choćby przekartkowanie przeglądu: "The Art and Science of Total Synthesis at the Dawn of the Twenty-First Century".

Samo tego typu intelektualne ćwiczenie jest skutecznym narzędziem mnemotechnicznym. Drzewka retrosyntetyczne (i będące ich odwrotnością wieloetapowe syntezy) dość złożonych substancji, które zaprojektowałem wcześniej na papierze, byłem w stanie później, choćby na seminariach, bez wspomagania się notatkami odtworzyć "z głowy" posługując się jedynie ogryzkiem kredy i tablicą. "Ślad" czy wręcz cała "ścieżka pamięciowa", którą w takiej sytuacji podążałem, jest rezultatem zainteresowania tematem, oczytania, skrótowości zapisu i dogłębnego rozumienia (a przynajmniej zaakceptowania) tego, co i po co się robi. Nie wymaga to żadnej mitycznej "pamięci fotograficznej". Choć niektórzy mogą mieć wrażenie, że wymowa powyższego ustępu nawiazuje do, narcystycznego w wymowie, refrenu jednej z piosenek kabaretu OTTO: "(…) jestem sprytna i wybitna (…)", jednakże chodzi tu raczej o ukazanie podejścia (tym razem wolnego od 'plugawej' mnemotechniki) do materiału graficznego, który należy przyswoić.

Montelukast

Retrosynteza Montelukastu; materiały własne

Ale co ma piernik do wiatraka?

#1 retrosynteza:

藩=>(艹≡艸)+潘=>(氵≡水)+番=>釆+田

W wyniku retrosyntezy ideogramu 藩 również generujemy swoistego typu syntony:

藩=>+

O ile znak , tak jak anion cyjankowy :C≡N, jest dostępny od zaraz (jeden w słowniku, drugi w chemicznym katalogu w postaci soli nieorganicznej), o tyle fragment podobnie jak N≡C-CH2-CH2+ samodzielnie nie istnieje. Tak jak dla dla karbokationu N≡C-CH2CH2realnym – "katalogowym" odpowiednikiem jest akrylonitryl N≡C-CH2=CH2, tak dla jest nią "słownikowa" 'trawa'  (innymi słowy, posługując się terminologią chemiczną, 艸 jest ekwiwalentem syntetycznym dla syntonu 艹 tj.  艹 ≡ 艸)

W tym przypadku synteza jest prostym odwróceniem retrosyntezy: 

釆+田→番

水+番→潘

艸+潘→藩

(dla przypomnienia zapis strukturalny znaku zgodnie z koncepcją IDS 藩=艹氵釆田 )

"Zabawa w chińskie krzaczki" ma znacznie więcej wspólnego z syntezą organiczną, niż się może wydawać.

#2 Retrosynteza

噃(bo3)=>口+播(bo3)=>扌(=手)+番(fAn0)=>釆+田

噃(bo3)≠>口+番(fAn0)

Synteza

釆+田→番

手+番→播

口+播→[口播]-扌→噃 (TC = Target Character)

Analogią do zakładania i zdejmowania zabezpieczeń (to wcale nie jest nic sprośnego 😉 , chemicy organicy wiedzą o co chodzi) jest tymczasowe dodanie / użycie 'dłoni' 手 (będącej "ekwiwalentem syntetycznym" pożądanego fragmentu graficznego扌 ≡ 手)  w 'turach' 番, w celu 'zasiewu; rozprzestrzenienia [np. nasion po polu]' 播. Otrzymany w ten sposób (tj. na gruncie naciąganej logiki) ideogram, będący według takiej interpretacji piktogramem złożonym może mieć w związku z tym zupełnie inną wymowę fAn0 > bo3. Znak piktograficzno – fonetycznybo3 , pełniący funkcję partykuły, o której pisałem już wcześniej, jest wynikiem połączenia znaków: 口 'usta' i 播 boz następczą ekstruzją 'dłoni' (-扌) spomiędzy powstającego przejściowo indywiduum [口播]. Toż przecie czysta chemia!

Być może to jest wytłumaczenie obserwacji, którą zawarłem w jednym z wcześniejszych artykułów, mianowicie, że języki azjatyckie są wręcz naturalnym hobby dla wielu chemików (z resztą czemu się dziwić, skoro i tu i tu są pierwiastki – ang. radicals 😉 ).

Zdaję sobie sprawę, że argumenty o podobieństwie chińskiego do chemii nie przekonają każdego. Co jednak różni syntezę organiczną od dowolnego naturalnego języka?

język
synteza organiczna
litery, klucze
pierwiastki
części mowy (rzeczowniki, czasowniki…)
klasy związków (ketony, aminy…)
gramatyka:
zmiana szyku np.: topikalizacja
elementy związane z analizą głęboką zdania np.; agens, pacjens
mechanizm reakcji:
‘reorganizacja struktury’ np.; przegrupowanie
indywidua: np.; karbokation, karboanion
części zdania (podmiot, orzeczenie…)
funkcja: karbonylowa, estrowa…
słowotwórstwo
(np.: przymiotnik > rzeczownik;
np.: wysoki > wysokość…)
przemiany grup funkcyjnych
(np.:  redukcja (aldehyd > alkohol);
np.: CH3CHO > CH3CH2OH
fonetyka (transkrypcja, oznaczenia tonów…)
 np.: gaj1 cełn1 gam3 mat6 doł1 łój5 bo6 cełt1 dzaj2
nazewnictwo (np.: ester etylowy kwasu 6-(2-bromofenylo)-8-fluoro-4H-imidazo[1,5-a][1,4]benzodiazepino-3-karboksylowego )
słownik np.; CantoDict katalog np.; Sigma Aldrich

Do której z wyróżnionych przez Peterlina grup (1, 2) należałoby ją zakwalifikować?


Skoro jest tak dobrze, to dlaczego jest tak źle…

W pewnym momencie swojej ideograficznej przygody stwierdziłem jednak, że takie analizy są zbyt czasochłonne i mają niezbyt duży efekt dodany. O ile zabawa w retrosyntezę w przypadku związków organicznych pozwala wyćwiczyć pewne algorytmy postępowania, które umożliwiają sprawnie projektowanie syntez zarówno znanych, jak i niewystępujących w naturze związków, o tyle z "logiczno – historycznych" rozkładów ideogramów, które są po prostu czystą faktografią,  niestety, niewiele wynika.

Choć wiadomość wydaje się zła, to jednak uczciwe postawienie sprawy ma pewne zalety. Najważniejszym wnioskiem jest to, że przyswajanie ideogramów jest funkcją stanu, zatem nie jest ważna elegancja sposobu, w jaki wiedza jest wtłaczana, lecz liczy się efekt końcowy i o tym jak tę górę forsować, z drugiej – mniej stromej strony, był właśnie ten cykl artykułów. Moje liczne, "wstydliwe", wskazówki metodologiczne miały zobrazować to, w jaki sposób skutecznie przemycić informacje graficzne do pamięci. Powtórzę po raz n-ty. Chodzi o to, by sprawnie zapamiętywać napotkane (ad hoc – teraz, zaraz!) znaki, z których zbudowane są słowa osadzone w zdaniach tworzących, przerabiane przez osobę uczącą się, teksty. Technika oparta na "alternatywnym postrzeganiu rzeczywistości" jest komplementarną dostawką do metody samodzielnej nauki bazującej na tłumaczeniu roboczym.

Podobne, ale znacznie krótsze cykle artykułów poświęcę rozważaniom dotyczącym tego, w jaki sposób łatwiej zapamiętywać wymowę słów obcojęzycznych oraz jak wykorzystać mnemotechnikę do stworzenia swoistych nakładek tonalnych. Podsumowaniem będzie artykuł zatytułowany: "Mnemotechniczna pięść", ukazujący siłę 5-ciu najważniejszych technik pamięciowych wspomagających naukę języków azjatyckich, ale o tym dopiero za kilka miesięcy.

Na jakiś czas (nim stracę resztki szacunku ostatniego z Czytelników) odejdę jednak od niepoważnej, brudnej tematyki metodologicznej na rzecz czystszego, bezosobowego językoznawstwa sinologicznego… Żarty się skończyły.


Zobacz również:

Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

Jak ‚nauczyć się’ hiragany… w godzinę?

Lepsza własna wędka, niż cudza ryba, czyli jak nie dać się złowić w sieć „edukacyjnych uzależniaczy”

Ortograficzny chaos

Zagadki pisma ideograficznego, czyli o wróżeniu z kuli żuka gnojarza

Wróżenia z fusów chińskiej herbaty ciąg dalszy

Taniec smoka; grafia versus fonia

O alternatywnym postrzeganiu rzeczywistości – percepcja informacji graficznej (wstęp)

O aktywnym korzystaniu z pamięci

Arkana pamięci graficznej

Jak patrzeć, żeby zobaczyć – 10 praktycznych wskazówek

Brudne czyny


[MN22] Jak patrzeć, żeby zobaczyć – 10 praktycznych wskazówek

„Im bardziej rzecz zrozumiała, tym łatwiej zatrzymać ją w pamięci; im bardziej niezrozumiała, tym szybciej ulega zapomnieniu.”

Baruch Spinoza


W języku chińskim popularne są konstrukcje rezultatywne złożone z dwóch elementów werbalnych, w których stan jest skutkiem uprzedniej czynności, np.:

喝>醉 pijąc > upić się

Minąwszy wspomniane ostatnio twarze na księżycu i Marsie, zahaczamy o kolejną planetę, na której możemy napotkać podobnego typu syntaktyczne formy życia:maly_ksiaze

"- Co ty tu robisz? – [Mały Książę] spytał Pijaka, którego zastał siedzącego w milczeniu przed baterią butelek pełnych i baterią butelek pustych.
– Piję – odpowiedział ponuro Pijak.
– Dlaczego pijesz? – spytał Mały Książę.
Aby zapomnieć – odpowiedział Pijak.
– O czym zapomnieć? – zaniepokoił się Mały Książę, który już zaczął mu współczuć.
– Aby zapomnieć, że się wstydzę – stwierdził Pijak, schylając głowę.
– Czego się wstydzisz? – dopytywał się Mały Książę, chcąc mu pomóc.
– Wstydzę się, że piję – zakończył Pijak rozmowę i pogrążył się w milczeniu."
"Mały Książę"; Antoine de Saint-Exupéry

W obecnym cyklu artykułów również staram się wykorzystać konstrukcję rezultatywną skutkującą jednak czymś zgoła przeciwnym, mianowicie: jak ucząc się > zapamiętać. Jeśli jest to informacja graficzna, to wpierw jednak należy ją zobaczyć.
W poniższym artykule postaram się odpowiedzieć na pytanie: w jaki sposób: patrząc > zobaczyć:

>見 (po mandaryńsku)

>見  (po kantońsku)

(fragment 目 obecny we wszystkich powyższych znakach oznacza 'oko'…)

Tytuł artykułu jest jawnym nawiązaniem do pierwszego tekstu Adriany: "Jak słuchać, żeby usłyszeć" albowiem w języku chińskim ideogram 見 wyraża percepcję zarówno informacji wizualnej, jak i fonetycznej:

聽 >見 słysząc > usłyszeć (po… chińsku)

(… z kolei 耳 to 'ucho', ale i tym razem 'oka' nie mogło zabraknąć 罒)


Wprowadzenie

Po wielu mało, lub jeszcze mniej, udanych próbach znalezienia cudownego ustawienia chińskich znaków, mającego ułatwić ich zapamiętanie (nie próbujcie tego sami w domu! – szkoda na to życia), zacząłem szukać raczej wędki, niż trwonić czas na przyrządzanie gotowej ryby. Zauważyłem, że w niemal każdym chińskim (czy japońskim) ideogramie, niezależnie od stopnia jego skomplikowania możemy znaleźć elementy, które już znamy, albowiem występują w naszym ‘fizycznym otoczeniu’ i / lub z czymś się kojarzą. Takie spojrzenie na nieznane nam dotąd ideogramy ułatwia ich zapamiętanie, bez konieczności wertowania książek o ewolucji chińskich znaków. Nie musimy niemalże nic wiedzieć, korzystać z baz danych, tabel, słowników czy list kluczy. Wszystko, czego potrzebujemy już w nas tkwi – to wyobraźnia, życiowe doświadczenie i umiejętność przybliżania sprawią, że znaki staną się dla nas po części ‘znajome’, a więc w jakimś sensie zrozumiałe – akceptowalne dla naszego umysłu, w konsekwencji czego łatwiejsze stanie się ich zapamiętanie.

Poniżej sformułowałem wskazówki, które mogą pomóc w odnalezieniu w abstrakcyjnych tworach graficznych czegoś znajomego, a niekiedy przy okazji zabawnego. Nie jest to lista kompletna (i bynajmniej do tego nie pretenduje!), nie wyczerpuje ona wszystkich możliwości, bo nie to jest jej celem. Chodzi jedynie o zilustrowanie przykładami dość uniwersalnych, jak sądzę, reguł. Przypuszczam, że każdy, widząc dowolny z wypisanych elementów graficznych, może mieć swoje ‘lepsze’ skojarzenie i dobrze, tak powinno być. Nie ma dwóch takich samych osób, zatem i część moich wyobrażeń może nie być w pełni zrozumiała dla wszystkich. W żadnym wypadku nie zalecam uczenia się poniższej listy na pamięć! Tworzenie skojarzeń 'na żywo' jest naprawdę łatwe, o czym, mam nadzieję, przekona dość duża liczba przykładów fragmentów graficznych występujących samoistnie lub będących częścią bardziej złożonych ideogramów.

10wskazowekUwaga!!! Rzeczywiste znaczenie elementów i skojarzenie graficzne nie mają ze sobą nic wspólnego. Celowość takiego zabiegu wyjaśniłem tutaj, tu i tam, zarysowując ideę metody alternatywnego postrzegania rzeczywistości.


"δια τουτο εν παραβολαις αυτοις λαλω οτι βλεποντες ου βλεπουσιν και ακουοντες ουκ ακουουσιν ουδε συνιουσιν"

"Dlatego w przykładach im mówię, gdyż patrząc nie widzą i słuchając nie słyszą ani rozumieją"

Ewangelia Mateusza 13

W jaki sposób tworzyć inspirowane ‘otoczeniem’, skojarzenia graficzne – 10 wskazówek

 1. Odnajduj w ideogramach elementy z ‘otoczenia’, wykorzystaj swoje zainteresowania:

土 grób, 士 (startujący) samolot, 口 (tekturowe) pudło, 八 wulkan, 方 baletnica / łyżwiarka, 尸 flaga, 耳 drabinka (przeciw)pożarowa, 言 pajacyk (wyskakujący z pudełka),氵 bukiet tulipanów / bazie, 丁 gwóźdź / (japońska) parasolka, 皿 brama Brandenburska / cylinder cyrkowca / kontener / Grób Nieznanego Żołnierza, 曲 fabryka, 由 piekarnia, 目 regał na książki, 罒 regał ścienny na książki, 日 drzwi, 曰 okno w przedziale pociągu PKP / akwarium, 四 okno z zasłonami / kalesony wiszące w oknie, 田 okno, 出 meksykański kaktus, 回 włącznik światła, 凹 magnes, 門 wejście do saloonu (na dzikim zachodzie), ⺮ wycieraczki samochodowe, 工 antyczna kolumna, 月 polska flaga (manifestacja), 丑 deska windsurfingowa, 半 liść akacji, 氺 lotka dmuchawca, 羊 linia przesyłowa (wysokie napięcia), 丰 szaszłyk, 勿 kangur / kameleon, 女 leżak / hamak/ huśtawka / biegająca, oskubana z piór kura bez głowy, 爫 szczota (ryżowa) / prysznic, 彐 grzebień, 甲 packa na muchy, 忄 por, 山 świecznik, 王 antena telewizyjna, 巾 bramkarz (mięśniak) w klubie, 币 komandos (zielony beret), 木 gwiazda kolędnika / satyryczny rysunek Korwina z ogromną muchą u szyi i rozwianymi połami fraka, 飞 koliber, 二 narty, 冖 zderzak samochodowy, 宀 zderzak samochodowy tylni z mocowaniem przyczepy, 夂 nożyce ogrodowe / sekstans, 爪 szałas, 用 bramka obrotowa (np.: na lotnisku), 穴 goryl / jeździec, 扌 słup telegraficzny, 立 żołnierz na warcie, 丫 proca, 卩 tasak / struś chowający głowę w piasek, 又 krzesełko wędkarskie, 叉 reflektor, 冊 (żelazna) krata / brona, 人 idący człowiek / skórka od banana, 足 dystrybutor na stacji benzynowej, 辶 Adam Małysz, 廴 Justyna Kowalczyk, 主 tort z jedną świeczką, 从 pole namiotowe, 上 pompa ręczna, 合 dom, 卜 bazooka,


2. Obejmij jak najwięcej elementów jednym skojarzeniem:

点 czołg, 声 śmigłowiec, 内 wieszak w sklepie odzieżowym, 占 mydło w płynie, 只 telewizor, 無 taran, 咼 bankomat, 豆 garnek na gazie, 且 regał na książki przyspawany do podłogi, 血 kapelusz z piórkiem / tort ze świeczką, 齒 działo z Linii Maginota obsługiwane przez 4 osobową załogę, 糸 choinka i bombki (系 choinka ze zsuwającym się z niej śniegiem), 古 jabłko Mieszka I / kościół, 國 wykopalisko archeologiczne, 隹 rusztowanie (tynkowanego domu), 去 żaglowiec (ze zwiniętymi żaglami), 示 zestaw angielskiego gentlemana' (kapelusz + laska + lakierki), 少 dziecko na zjeżdżalni, 冫piłka i kij do baseballa / bilarda // 冫 muszkiet z kulą, 氵dubeltówka + 2 kule / bazie, 讠foka z piłką / pływak skaczący do wody, 豕 shinigami z notesem śmierci (na głowie), 亥 muszkieter / snowboardzista, 三 pasy „zebra”, 吊 strach na wróble, 斗 płonące ognisko, 止 żołnierz obsługujący działo przeciwpancerne, 正 fotel (w traktorze) z regulacją wysokości i drążkiem do zmiany biegów, 才 kotwica z dowiązaną liną, 不 przydrożny słup, z miejscem na bocianie gniazdo, ze zwisającymi kablami (丕 wbity w ziemię), 畀 stolik przy oknie, 品 sterta tekturowych pudeł, 會 wieża na stacji kolejowej


3. Możesz skorzystać z wcześniejszych skojarzeń do zapamiętywania podobnych, bardziej złożonych elementów graficznych:

干 (pikujący) samolot, 平 bombowiec,
虫 żaglówka, 虽 żaglowiec / dwumasztowiec, 蟲 flota / regaty, 中maszt, 串 dwu-maszt // pianki na patyku,
个 Azja Tuchajbejowicz nadziewany na pal, 央 człowiek 'ubrany' w cylinder, 夬 murarz (kielnia), 大 bramkarz (np.: Jerzy Dudek), 丈John Wayne, 太 bramkarz puszczający piłkę między nogami, 犬 narodowiec rzucający kamieniami, 攵 człowiek na szczudłach, 欠 (kapitan / policjant) w czapce, 亼 deskorolkarz / snowboardzista
廿 łóżko, 甘 łóżko pościelone
夕 (przypinana do buta) łyżwa, 多 para łyżew,
水 motyl, 永 człowiek przebrany za motyla, 氶 strój motyla na wieszaku, 丞 strój motyla na wieszaku rozwleczony na podłodze
几 kapelusz, 凡 kapelusz z dziurą po kuli,
爪 szałas, 瓜 szałas + młotek

广 moskitiera, 疒 moskitiera + komar(y)


4. Ten sam element graficzny (równie dobrze) może posłużyć do tworzenia zupełnie niezwiązanych ze sobą skojarzeń:

白 paczka papierosów, 百 wagonik kolejki linowej, 自 otwarta puszka (ananasa)
礻(wyciągający rękę po pieniądze) żebrak, 衤pokojówka (z kokardką na plecach),


5. Zastanów się elementem jakiego większego przedmiotu może być widziany fragment graficzny:

彳 skocznia narciarska, 广 (podwieszana pod sufitem) moskitiera, 入 gruszka // czapka krasnoludka, 力 wózek widłowy / kły mamuta, 巛 opona traktora, 丘 sztucer (fragment zamka i kolby), 臣 meblościanka / ceglany mur, 廾 zagroda dla bydła, 厶 klęcznik, 幺 klęczący (ksiądz), 糹 (uczeń) klęczący na grochu, 㡭piętrowe seminarium duchowne + 4-ech klęczących kleryków,彐 trójząb, 阝skrzypce / wiolonczela, 手 maszt statku; (zwinięte żagle), 叵 łóżko + poduszka, 巨 brama wjazdowa do (przewróconego) zamku, 乍 głowa dudka (ptaka), 爻 wiązanie buta (sznurówki),


6. Spójrz na 'znak' z innej strony / perspektywy:

a. en face:

曾 (mknąca wprost na mnie) ciężarówka, 黑 pojazd do oczyszczania ulic miasta, 束 lokomotywa z pługiem, 人 namiot (wejście), 金 rewolwerowiec (kapelusz, dwa rewolwery za pasem),

b. z profilu:

siedzący lew, 先 lew z herbu Gdańska, 刀 stół kuchenny, 片 blat kuchenny  i szafki kuchenne / klękający kelner trzymający w dłoni  tacę, na której stoi butelka szampana, 爿 biurko i szafka nad nim, 亻 tablica ogłoszeń, 开 (restauracyjna) drewniana ława z ławeczkami, 厂 rampa dla (desko)rolkarzy, 气 wodospad, 再 dom na palach, 在 pruski dom, 乜 koparka, 七 kajakarz / flisak znad Dunajca,互 wyciąg narciarski,

c. z góry:

非 (rzymska) galera, 韭 galera przybijająca do brzegu, 母 mecz tenisa ziemnego, 車 lektyka – więzienie (klatka) / podwozie samochodu (bez kół)/ gokart (bez kół)

d. obróć go o … w prawo:

45°:

斗 paśnik (z sianem) / karabin maszynowy i wylatujące łuski,

90°:

弓 meksykański kapelusz, 戶 kałasznikow, 北 dwa różne pistolety maszynowe, 二 narty,

180°:

心 cieknący kran, 尸 rondel, 巴 kłódka, 子 orczyk narciarski

e. w 3D (dostrzeż głębię, perspektywę)

貝 odjeżdżający pociąg, 向 wjazd do szybu kopalni, 典 droga prowadząca do fabryki,


 7. Zastanów się, czy nie jest to ‘obiekt’ w ruchu:

火 pasażer pędzący na autobus, 酉 detonator (przed zamknięciem obwodu), 見 wylatujący w powietrze regał, 寸 kotwica (wpadająca z pluskiem do wody), 西 stempel, 襾 dziurkacz, 其 uciekająca drabina, 下 kropla farby ściekająca z wałka do malowania, 戈 katapulta wyrzucająca kamień, 肉 wieszak spadający z wieszaka


8. Przyjrzyj się, czy nie jest to fragment zniszczonego / uszkodzonego przedmiotu:

刂złamana laska, 介 przecięta na pół dziewczynka (spódnica + nogi), 万 baletnica z obciętą głową,了 połamany wieszak, 米 'pajączek' (pęknięcie na szybie), 犭 słup telegraficzny pod naporem wiatru, 臼 budynek (po trzęsieniu ziemi) // kuszetka, 馬 wózek sklepowy (po obróceniu o 90°) ze źle przymocowanymi kółkami tj. od strony rączki, 鳥 koparka na gąsienicach z uszkodzoną łychą; z uchylonym oknem w dachu, 肀 połamany plastikowy widelczyk / miotła / widły // hamburger na patyku, 弋 szkielet dziurawego latawca, 飠klęczący chiński żołnierz (z czasów starożytnych) z obciętymi ramionami, 亡 pęknięty garnek z pokrywką, 两 huśtawka z urwanym siedziskiem,


9. Odnajduj kształty przypominające symbole / piktogramy, znaki:

区 przewrócone opakowanie drażniącego środka chemicznego, 父 górnik, 之 Zorro, 卝 most / kondensator, 巛 sierżant / znak drogowy, 巜 kapral (armia USA), 引 wąż Eskulapa (symbol; medycyna), 亞 Szwajcaria,


10. Sprawdź, czy podzielenie, nieprzypominających niczego, fragmentów na mniejsze nie pozwoli dostrzec ‘nowych’ obiektów:

予 udo – kolano – stopa + gwóźdź, 九 szabla + chochla (do zupy), 癶 kosa + bieguny (bez konia),


 Uwagi dodatkowe:

  • Skojarzenia graficzne nie służą same sobie. Celem ich tworzenia jest ‘doklejenie’ ich do znaczenia nowopoznanego słowa / ideogramu, co jest jedynie środkiem do celu, sposobem wprowadzenia i dłuższego przytrzymania informacji graficznej w pamięci. Osiągany, początkowo, stan świadomej kompetencji, wraz z kolejnymi powtórkami przeradza się w kompetencję nieświadomą, tj. stan, w którym rozpoznawanie znaczenia ideogramu i zapis znaku o zadanym znaczeniu odbywa w sposób automatyczny, bez konieczności odtwarzania ciągu skojarzeń.
  • Nie bójmy się wulgarnych / niepoprawnych politycznie skojarzeń, takich które nie przystoją, w tym wypadku cel uświęca środki:

舌trumna (口) z kombatantem (beret  na krzyżu 十), 固 płyta nagrobkowa, 圭 alejka na cmentarzu, 垚 cmentarz;

  • Bardzo skuteczne są skojarzenia absurdalne i humorystyczne zarazem np.:

兆 latające kalesony / kalosze, 饣 glizda / robak w (policyjnej) czapce,  囚 odbicie pośladków na kserokopiarce,

  • Powyższe reguły mają charakter uniwersalny, pozwalają zamienić abstrakcyjny materiał graficzny (liczby (cyfry) od 0 do 10, litery alfabetu: małe i wielkie, znaki sylabariuszy: hiragany, katakany itd.) w konkretne, łatwe w wizualizacji obrazy.
  • Niestety nie każdy "coś" przypominający fragment da się wyekstrahować ze znaku i przedstawić w postaci wyizolowanej np.:

帶 górny fragment wygląda jak byle sklecony wiejski płotek,廉 dolny – jak kobiece nogi w spódnicy, 衰 środkowy przypomina cheesburgera, 兽 górny – zapakowany prezent, 姬 fragment z prawej strony – windę,綠 element w prawym górnym rogu – zdezelowane krzesło, 眕 fragment z prawej – piaszczystą wydmę  itd.


W kolejnym artykule zajmę się m.in. tym, jak w praktyce wykorzystać w nauce skojarzenia, które są "brudne", nie przystoją, nie wypada się nawet nimi "chwalić", … ale nie wiadomo czemu, są aż tak przekornie skuteczne.


Zobacz również:

Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

Jak ‚nauczyć się’ hiragany… w godzinę?

Lepsza własna wędka, niż cudza ryba, czyli jak nie dać się złowić w sieć „edukacyjnych uzależniaczy”

Ortograficzny chaos

Zagadki pisma ideograficznego, czyli o wróżeniu z kuli żuka gnojarza

Wróżenia z fusów chińskiej herbaty ciąg dalszy

Taniec smoka; grafia versus fonia

O alternatywnym postrzeganiu rzeczywistości – percepcja informacji graficznej (wstęp)

O aktywnym korzystaniu z pamięci

Arkana pamięci graficznej

[MN21] Arkana pamięci graficznej

Ludzki umysł wykazuje naturalną (choć momentami ocierającą się o chorobę psychiczną) skłonność do doszukiwania się czegoś tam, gdzie tego czegoś bynajmniej nie ma. Temat jest dość rozległy, dlatego jedną część zagadnienia pozostawię erotomanom, a drugą mitomanom z komisji Macierewicza. Jako grafikoman, osobiście, zajmę się w poniższym artykule wyłącznie trzecią – mającą praktyczne zastosowanie w edukacji.


Spiski graficzne

happyfaceZaskakujące jest to, jak często mózg,mars_face w oparciu o wizualną obserwację, błędnie interpretuje otaczającą nas rzeczywistość. Wystarczy, że w jednym miejscu coś dosztukuje, w drugim zignoruje obecność nieprzystających elementów i graficzny spisek gotowy. Wystarczy, że mniej więcej zgadza się obraz całości (tzw. gestalt). Stąd wynika, rozpalająca zwłaszcza te słabiej "wykształcone" umysły, łatwość odnajdywania twarzy, w trakcie naszej ostatniej podróży w kosmos, na księżycuMarsie, czy w… kubku z kawą.


ksponowana zdolność Eumożliwia dostrzeżenie czegoś znajomego w różnego rodzaju bazgrołach jak chociażby w znakach hiragany czy chińskich ideogramach.

Łącząc wcześniejsze wątki można stwierdzić, żeHenohenomoheji to właśnie specyficzna organizacja przestrzenna pozwala niewinne, abstrakcyjne rysunki np.: へへののもへじ przekształcić w coś wizualnie namacalnego.

 

 


Grupowanie informacji graficznych

garbage-ship-shadow-illusionJeśli mamy za zadanie zapamiętanie 100 informacji, to możemy starać się przyswoić każdą z nich z osobna (100 x 1) lub zebrać je w grupy np.: (50 x 2, 25 x 4, 10 x 10, 2 x 50 etc.). Drugie podejście jest na ogół mniej czaso- i pracochłonne, a przez to bardziej skuteczne.

Im więcej autonomicznych elementów jesteśmy w stanie połączyć w jedną łatwiej zapadającą w pamięć informację (łatwo wyobrażalną i śmieszną zarazem) tym lepiej. sh3


Oswojenie się z przyswajanym materiałem

Ucząc się czegokolwiek nowego musimy wpierw zapłacić frycowe:

"Błąd refrakcji jest zawsze zauważany, gdy oko ogląda nieznany obiekt. (…) Dzieci o normalnym wzroku, które nie mają problemów z odczytaniem literek o wysokości 0,8 cm z odległości 3,5 m, zawsze mają kłopoty z odczytaniem nieznanego pisma na szkolnej tablicy mimo, że litery mogą mieć 5 cm wysokości. (…) Kształt niemieckiej czcionki [gotyku; tekst pochodzi z 1919 r. ] posądza się ogólnie o słabą ostrość wzroku wśród Niemców, ale jeśli niemieckie dziecko próbuje czytać łacińskie litery, natychmiast wykazuje czasową dalekowzroczność. Niemieckie, greckie czy chińskie pismo wywoływało taki sam efekt u (…) osoby przyzwyczajonej do łacińskich liter."

dr William Bates; The Variability of the Refraction of the Eye


Humor jako bies na… stres blokujący zdolność zapamiętywania

Mało jest czynników mających równie negatywny wpływ na proces zapamiętywania jak wewnętrzne rozedrganie. Często działa tu sprzężenie zwrotne – im bardziej się stresujemy, tym mniej jesteśmy w stanie zapamiętać. Narastająca bezradność powoduje, że denerwujemy się jeszcze bardziej. Dlatego też nerwowe przeglądanie listy słówek na pięć minut przed kartkówką, przeplatane przekąską z obgryzionych paznokci, jest  formą nauki o wątpliwej skuteczności.

Stres wynikający z nauki pod presją (egzaminu czy bardziej "życiowego" sprawdzianu) można próbować niwelować na dwa sposoby:

a) zażywając środki farmakologiczne (niestety efektem ubocznym najbardziej niewinnych tabletek ziołowych jest otępienie i tumiwisizm)

b) uciekanie się do rozluźniającego humoru i zabawnych skojarzeń.


Zależność pomiędzy wyobraźnią, pamięcią a wewnętrznym spokojem

"Wyobraźnia jest bardzo zbliżona do pamięci, chociaż różni się od niej. Wyobraźnia jest uzależniona od pamięci, ponieważ rzeczy mogą być wyobrażone jedynie na tyle dobrze na ile mogą być przypomniane. Nie możesz sobie wyobrazić zachodu słońca jeśli go nigdy nie widziałeś. Jeśli zaczniesz sobie wyobrażać niebieskie słońce (…) stajesz się krótkowidzem. Ani wyobraźnia, ani pamięć nie może być doskonała dopóki umysł nie zostanie doskonale zrelaksowany."

dr William Bates; Imagination As an Aid to Vision


Zainteresowanie

Prawdę mówiąc najważniejszym czynnikiem jakiejkolwiek formy edukacji jest zainteresowanie tematem. Bez tego trudno cokolwiek zdziałać. Wzmagać zainteresowanie może sama forma graficzna prezentowanego materiału, niezależnie od tego jak (pozornie!) nieszczególnie fascynującego tematu dotyczy. Dobrym przykładem są "TAJNIKI GEOTECHNIKI".



Przypadek modelowy

Mój ulubiony kantoński ideogram to: łat1 oznaczający '(wy)palanie, dezynfekowanie, wykadzanie siarką (a właściwie powstającym w trakcie jej spalania życiobójczym dwutlenkiem: S + O2 > SO2). Choć uczciwie trzeba przyznać, że użyteczność tego morfemu jest praktycznie zerowa, ze względu na to, że wynaleziono już łatwiejsze w aplikacji środki do dezyns-fekcji, to jednak samo zainteresowanie tematyką chemiczną spowodowało, że ów ideogram wydał mi się wart zapamiętania. Jak wykorzystując wcześniejsze wskazówki wprowadzić do pamięci znak o tak znacznym stopniu skomplikowania?

Grupowanie informacji (kresek)

Każdy chiński bazgroł składa się z najwyżej 8-iu podst8 kresekawowych typów kresek. Sztampowym przykładem znaku zawierającego w sobie wszystkie z nich jest 永:

Teoretycznie można zatem zapisać go w postaci sekwencji 8-iu liter reprezentujących podstawowe kreski w kolejności, jakiej są stawiane:

 永 = D H S G T W P N29 złożeń

W rzeczywistości jednak w wielu przypadkach, gdy kreski mają punkt wspólny zapisuje się je jednym pociągnięciem pędzla. Dlatego też ideogram 永 w praktyce składa się tylko z 5-iu:

永 = D HSG TW P N


爩 zbudowany jest jednak aż z 33 złożonych kresek:

爩 => D D W D H S P N P H H S SZ S H S P N D HG P N D D D D SZ S H SZ P P P

Informacje te można jednak skompresować do bardziej rozsądnej liczby (np.: 9) wstawiając w odpowiednie miejsca nawiasy:

爩 => (D D W D) + (H S P N) + (P H) + (H S SZ S) +  (H S P N) + (D HG) + (P N D D D D SZ S) + (H SZ) + (P P P)

Dlaczego właśnie tak?

Wystarczy popatrzeć na chiński bazgroł jak na kompozycję elementów, które już gdzieś, kiedyś widzieliśmy. Nie warto się zupełnie przejmować tym, że mogą w rzeczywistości oznaczać coś innego. Nie ma to żadnego znaczenia. Istotne jest to, co, pod względem graficznym, przypominają.

wykadzać siarką

oznaczenie kolejnych kresek fragment graficzny skojarzenie graficzne
1-4

wygrzewająca się na kamieniu jaszczurka
5-8

pewjen, Pan (w karykaturalnie wielkiej musze, z rozwianymi połami fraka) 木
9-10

缶 – (十+凵)

pistolet skałkowy
11-14 krzyż przymocowany do podpórki 
15-18

wspomniany wcześniej JKM lub, dla odmiany, gwiazda kolędnika
19-20

zderzak
23-28

gokart w garażu
29-30

pistolet maszynowy 
31-33

zbocze wąwozu

Teraz wystarczy tylko, że oczyma wyobraźni zobaczę…

– jak zamiast kawałka złocistej siarki spalam żywcem jaszczurkę (przepraszam obrońców praw zwierząt);

– JKM mającego zamiast muchy przywiązaną jaszczurkę;

– JKM dziurawiącego pistoletem krzyż przymocowany podpórką (mam nadzieję, że po zmianie Prezydenta jeszcze nie idzie się za pisanie / myślenie o takich rzeczach za 井 lub 冊);

– upadający krzyż przygniata kolędnika;

kolędnik wymachuje wkoło olbrzymim zderzakiem zamiast gwiazdą;

– olbrzymi zderzak spadając doszczętnie miażdży garaż z zaparkowanym wewnątrz gokartem;

– ostrzeliwuję blaszany garaż seriami z pistoletu maszynowego;

– kule z pistoletu maszynowego odbijają się od ścian wąwozu

…by roboczo wprowadzić do pamieci sekwencję elementów składowych.

(O tym jak skutecznie łączyć ze sobą elementy by je zapamiętać w kolejności wspomniałem w poprzednim artykule, w którym odwoływałem się do książki Harrego Lorayne'a).


Dlaczego nie inaczej?

Powyższe podejście wynika z próby odpowiedzi na jedno z jedno z fundamentalnych pytań jeśli chodzi o naukę chińskich ideogramów mianowicie: "czy kurczowe trzymanie się pierwotnych znaczeń ich elementów składowych ma sens i czy rzeczywiście ułatwia zapamiętanie znaków"?

Według różnych analiz znaki, których znaczenie jest sumą lub wypadkową znaczeń ich elementów składowych stanowią ledwie kilka – kilkanaście procent używanych ideogramów. Jednakże możliwość dokonania ich prawidłowej interpretacji na podstawie znajomości jedynie znaczenia elementów składowych (zwykle pod względem graficznym nieprzypominających swoich znaczeń) jest na ogół mało prawdopodobna. Co więcej często ideogramy te pod względem sposobu budowy nie różnią się od złożeń piktograficzno – fonetycznych stanowiących zdecydowaną większość chińskich znaków. W tego typu ideogramach możliwość poprawnego przewidzenia wymowy i tonu opierając się na znajomości wymowy samego fonetyka jest bardzo niewielka.

Dlatego zadanie sprowadza się na ogół do opanowania pamięciowego grafii (którą zajmuję się w tym cyklu), wymowy i tonu. Przyznaję, że wiele czasu poświęciłem na stworzenie sztywnej klasyfikacji ułatwiającej przyswojenie znacznej liczby ideogramów – bezskutecznie.

Rozkładanie znaków, na mniejsze fragmenty jest, w różnym zakresie, praktykowane przez każdego, kto zgłębia języki zapisywane pismem ideograficznym. Jest to technika dość skuteczna, ale pracochłonna. Wymaga korzystania z wielu książek, baz danych, list znaków oraz umiejętności rozpoznawania kluczy i fonetyków oraz ostrego naciągania rzeczywistości. Często trudno jest podać znaczenie elementów, które już nie występują samodzielnie (wiele znaków chińskiego pisma po prostu wypadło z użycia na którymś z licznych zakrętów historii) np.: 'wykrzywiona twarz' 咼 czy 'obfitość' 畐, choć są elementami składowymi popularnych do dziś ideogramów 過 ,喎 i odpowiednio' 畐,副,福,富,幅. Często użyteczność pierwiastków mogących występować indywidualnie jest marginalna np.: 鬱 => 鬯, albowiem nie ma żadnej korelacji pomiędzy prostotą grafii znaku, a częstotliwością jego użycia. Ponadto wielu fragmentów będących różnymi stadium ewolucji znaków wręcz nie daje się wpisać na komputerze w postaci izolowanej.

Znacznie szybciej, skuteczniej i przyjemniej zapamiętamy znaczenie ideogramów odnajdując w nich kształty z naszego – współczesnego otoczenia. Wcale nie pozbawia nas to umiejętności znalezienia znaku w słowniku na podstawie klucza, tak samo jak używanie własnej transkrypcji fonetycznej nie spowoduje, że przestaniemy być w stanie pisać na komputerze.


Kilka przykładów:

邊 bin1 ‘który’ – zaimek pytajny

Wyobraźmy sobie otwartą puszki ananasów, z której wyskakuje goryl z ramionami do ziemi ubrany w kostium baletnicy. Baletnica z kolei szybuje na nartach razem z Adamem Małyszem. To znacznie szybszy sposób na zapamiętanie, niż jakiekolwiek ‘pseudonaukowe’ analizy. Znalezienie łatwo wyobrażalnego słowa wywoławczego dla znaczenia morfemu 邊 bin1 będącego zaimkiem pytajnym o znaczeniu ‘który’ (ekwiwalent w języku mandaryńskim – 哪 ) jest proste, np.: ‘który’koturny. Zgadza się ‘kontur’ słowa, a to wystarcza by skutecznie zamienić pojęcie abstrakcyjne w namacalne buty na koturnach. Jak je połączyć z puszką – pierwszym elementem znaku? Z puszki wyciągam buty na koturnach, co z niej wyskakuje ? – goryl itd.   

puszka

goryl

baletnica

Małysz

Szkice rozwiązań:

層 cank4; klasyfikator jednostkowy dla mieszkań i pięter

Zapamiętanie jest tym szybsze im więcej elementów jesteśmy w stanie objąć jednym skojarzeniem, i tak obok flagi widzę mknącą wprost na mnie ciężarówkę, dlaczego ? – dwie antenki, przednia szyba, wycieraczki i tzw. atrapa:

flaga

ciężarówka

論 lełn6 ‘dyskutować’

Niekiedy rzeczywista znajomość znaczenia jakiegoś elementu (人  = człowiek) daje dodatkowe możliwości człowiek + deska to np.: deskorolkarz lub snowboardzista.

pajacyk wyskakujący z pudełka

人一

deskorolkarz

krata (brona)

籌 cał4,  ‘planować, organizować’

Możliwość utworzenia łańcucha skojarzeń o właściwie dowolnej długości jest niekiedy jedyną możliwością skutecznego zapamiętania kolejności elementów w bardziej złożonych znakach:

wycieraczki samochodowe

samolot

bosak

grecka kolumna

rura

pudło

kotwica (wpadająca pluskiem do wody)

Próby opanowania takich ideogramach bez przechodzenia przez stadium świadomego stosowania metod pamięciowych są bardzo żmudne.

廳 tenk1 ‘pokój, sala’

Niekiedy, żeby w chińskim znaku dostrzec ‘obecność’ elementów z naszego otoczenia. wystarczy spojrzeć pod innym kątem.

广

moskitiera

drabinka pożarowa

antena telewizyjna

tramwaj (pantograf, wagon, szyna)

cieknący kran(-1)

Obrócenie elementu na samym dole (serca) o 180 stopni pozwala ujrzeć cieknący kran. Z kolei pantograf 十, wagon 罒 i szyny 一 to przecież tramwaj albo pociąg. Element na samej górze to fragment podwieszanej pod sufitem moskitiery.

擸 lAp3  'zbierać do ‘kupy’', 'zebrać razem'

Niestety nie wszystkie elementy daje się tak elegancko wyizolować:

(uszkodzony) słup telegraficzny

opona (bieżnik) od traktora / sierżant

口x

pudło z drażniącą substancją

丨丨丨

przęsła mostu

丶丶丶丶

czterech muszkieterów / krople wody

瀲豔 lim6 im6 'przepełniony [wodą]';

To, co jest skuteczne w przypadku pojedynczych ideogramów jest równie dobrą metodą wprowadzania do pamięci słów złożonych z kilku morfemów np.:

dubeltówka

deskorolkarz (człowiek + deska)

tragarz (pudło + człowiek)

szczudlarz (człowiek + szczudła)

szaszłyk

świecznik

pudełko z pokrywką

głowa krokodyla (ślepia wystające ponad powierzchnię wody)

statek widmo

Grób Nieznanego Żołnierza

Uzupełnienie

W powyższych szkicach występuje pewna luka. Powstaje problem w jaki sposób powiązać pierwszy element szeregu – znaczenie morfemu / słowa z sekwencją odpowiadających mu graficznych elementów składowych. W tym celu stosuję jeden z dwóch wariantów metody znanej w literaturze pod nazwą: Technika Słów Zastępczych.

Jedną z najpotężniejszych metod umożliwiających w pełni świadome – kontrolowane zapamiętywanie jest umiejętność dokonywania skojarzeń fonetycznych i semantycznych pozwalająca zamienić to, co abstrakcyjne na łatwe w wizualizacji obrazy.

 typ danych ‘narzędzie’  alternatywna forma danych
słowa niezrozumiałe >f> równoważniki łatwe w wizualizacji
pojęcia abstrakcyjne >f lub s>

Dla słów łatwo wyobrażalnych takich jak np.: ‘łóżko’ 床conkalbo tygrys 老虎 loł5 fuzabieg jest oczywiście zbędny, jednak chcąc znaleźć słowo wywoławcze np. dla pojęcia służącego do tworzenia pytań ‘jak; w jaki sposób” 點解 dim2 gAjtakim punktem wywołującym może być skojarzenie z ‘futrzastym jakiem’ – zwierzęciem zamieszkującym Tybet. W przypadku czasownika ‘biegać’ 走 dzał>s> ‘but sportowy’ albo >f> ‘bieżnia’; przymiotnika ładny/a 靚 lęg>s> ‘urodziwa kobieta’, przymiotnika/przysłówka ‘szybki/o’ 快fAj‘szybka’ (mała szyba) albo ‘szybko mknąca rakieta’, rzeczownika ‘bezpieczeństwo’ 安全 on1 czjun>s> ‘muskularny ochroniarz’ albo >f> ‘natarczywy agent ubezpieczeniowy’ itd.

Dodatkowe przykłady:

ideogram znaczenie >narzędzie> alternatywny – łatwiej wyobrażalny – roboczy odpowiednik

ty >s> odbicie w lustrze

mówić >s> mikrofon

słyszeć >s> słuchawka

kupować >s> sklep

partykuła aspektu dokonanego >f/s> medal (dokonanie)

co (?) >g> centralne ogrzewanie/ CO (tlenek węgla) / Co (kobalt)

rzecz >s> brudne rzeczy do prania

nie >f> gazeta (szmatławiec J. Urbana)

naprawdę >s> wykrywacz kłamstw

używać >f> kawa, herbata, papierosy (używki)

part. do tworzenia pytań >s> dziennikarz przeprowadzający wywiad

leżeć, być położonym >s/f> leżak

znajdować się w >f> (pies) znajda

chodzić, biegać >f/s> chodnik, bieżnia

korytarz

ściana

róg, kąt (pokoju)

tamto >s> patrzenie w dal przez lornetkę

sztuka >f> taaaka ryba (sztuka)

dłoń

przenosić >f> przenośnik (taśmowy)

gasić >s> strażak

ogień

tuba; skrzynka

stary >s> dziadek

rok >s> kalendarz

part. m.in. do tworzenia przydawek >f> dawka (leku)

jeden 1 >g> słomka

rok >s> kalendarz ścienny

partykuła …z… >f/g> Zorro

znajdować się w środku >s> pudełko

wszystko; nawet >f> wszy

nie mieć >f> fałszywa miedź

part. dot. doświadczenia >s> chemik przeprowadzający doświadczenie chemiczne

być >s> Hamlet

part. finalna podkreślająca triumf >s> puchar / zwycięzca zawodów sportowych

Do zagadnienia związanego z praktycznym wykorzystaniem skojarzeń fonetycznych i semantycznych jeszcze powrócę w przyszłości.



Spojrzenie z dystansu

Mam świadomość, że niektórzy, zawodowo zajmujący się językiem chińskim, czytając o moich metodach z chęcią spaliliby mnie na stosie. Specjalistom w swoich dziedzinach wydaje się czasem, że jest tylko jeden słuszny sposób mówienia o pewnych rzeczach i trzeba do tego używać bardzo specyficznych, eleganckich, ociekających naukowością ‘narzędzi’. Zapomina się, że przyswajane treści to tylko zbiór danych, które trzeba zapamiętać, natomiast sposób, w jaki się to uczyni jest kwestią drugorzędną. Nie jest ważne, czy to chiński, chemia, statystyki piłkarskie, paleontologia. Wszędzie są ‘tylko’ liczby, dźwięki, znaki graficzne. Wszystko da się łatwiej opanować bazując na wyobraźni, umiejętności przybliżania i kojarzenia nowych informacji z tym, co się już zna i widziało.

 

Sformalizowane, zilustrowane wieloma przykładami, wskazówki dotyczące tego, w jaki sposób dokonywać świadomych skojarzeń graficznych, zostaną zaprezentowane w kolejnym artykule.


Zobacz również:

Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

Jak ‚nauczyć się’ hiragany… w godzinę?

Lepsza własna wędka, niż cudza ryba, czyli jak nie dać się złowić w sieć „edukacyjnych uzależniaczy”

Ortograficzny chaos

Zagadki pisma ideograficznego, czyli o wróżeniu z kuli żuka gnojarza

Wróżenia z fusów chińskiej herbaty ciąg dalszy

Taniec smoka; grafia versus fonia

O alternatywnym postrzeganiu rzeczywistości – percepcja informacji graficznej (wstęp)

O aktywnym korzystaniu z pamięci

[MN20] O aktywnym korzystaniu z pamięci

Mathemagic„W porównaniu z tym, czym powinniśmy być w stosunku do naszych możliwości, jesteśmy jedynie na poły rozbudzeni. Czynimy użytek jedynie z niewielkiej części naszych psychicznych i fizycznych potencjałów. Mówiąc inaczej, człowiek żyje w ciasnych wyznaczonych przez siebie samego granicach. A przecież posiada najróżniejsze możliwości, których nie wykorzystuje na skutek złych nawyków.”

Profesor William James; Harvard University

O mnemotechnice słów kilka

Mnemotechnika to cenny zbiór praktycznych narzędzi dydaktycznych, ale pod warunkiem, że bardzo precyzyjnie zdefiniowane jest to, czego mamy się nauczyć i jak dokładnie będzie wyglądało późniejsze odtwarzanie informacji. Szczególnie cenię sobie chińskie powiedzenie, które już niegdyś przytaczałem, aczkolwiek w nieco innym kontekście: „Nie rób wszystkiego, najważniejsze jest bowiem, aby to, co zrobisz, było użyteczne”. Z niego wynika to, że staram się faworyzować przypadki, które ilustrują rzeczywiste (lub przynajmniej modelowe) edukacyjne problemy, a nie sztampowe przykłady dla każdego i w sumie dla nikogo (zapamiętywanie listy zakupów, terminu wizyty u dentysty, numeru telefonu do rzeźnika itp.). Po to są karteczki wieszane na lodówce,  podręczny kalendarzyk czy spis kontaktów w komórce, żeby nie trzeba było tym sprawom poświęcać nadmiernej uwagi.

Z jeszcze większą rezerwą podchodzę do spektakularnych popisów o zerowej praktycznej użyteczności (zapamiętywanie kolejności monet jedno i dwu złotowych czy recytacji dziesiątek tysięcy cyfr rozwinięcia liczby pi). Te pokazy są imponujące (chociaż niespecjalnie atrakcyjne dla widza), jednak przede wszystkim rodzą zasadnicze pytanie – które wielokrotnie będzie przebijało się przez ten artykuł – "po co?" .

Metoda pamięciowa, podobnie jak książka czy film powinna uczyć lub przynajmniej bawić, choć najlepiej, gdy spełnia obydwa warunki jednocześnie. Funkcję rozrywkową bez wątpienia pełnią pokazy znakomitych prestidigitatorów: matematyka – Arthura Benjamina czy mistrza karcianego – Lennarta Greena. Przez niebanalne osobowości wspomnianych mnemotechników przebija wirtuozeria w posługiwaniu się metodami pamięciowymi. Na szczęście osiągnięcie podobnej biegłości w korzystaniu z pamięci pod presją publiczności zwykłemu śmiertelnikowi na ogół nie jest potrzebne.


Jak oszukać ograniczenia pamięci operacyjnej?

Inny wybitny prestidigitator Harry Lorayne w swojej książce z 1957 r. „How to Develop A SUPER-POWER MEMORY” opisał sposób, w jaki można zapamiętać, w kolejności, 20 (i więcej) niemających ze sobą żadnego związku przedmiotów, po ledwie jednokrotnym ich ‘przeczytaniu’.

dywan, papier, butelka, łóżko, ryba, krzesło, okno, telefon, papieros, gwóźdź, maszyna do pisania, buty, mikrofon, pióro, telewizor, talerz, pączek, samochód, filiżanka, cegła

Przyjmijmy na chwilę (choć wiem, że to trudne), że zapamiętanie powyższego ciągu ma sens (przynajmniej poznawczy). Na razie puszczę, mimo uszu cisnące się na usta pytanie, "po co?".

Na inne: „czy jest to możliwe” odpowiem deklaracją (z resztą każdy jest w stanie powtórzyć ten "wyczyn"), że powyższe 20 nazw wyrecytowałem z pamięci, w zadanej przez autora kolejności, pomimo że w chwili, gdy pisałem te słowa do oryginalnej ‘publikacji’ nie zaglądałem od kilku miesięcy (żeby jednak utrzymać ten ciąg w pamięci, warto go okresowo powtarzać). Samo zapamiętanie 20 przedmiotów jest już nie lada wyzwaniem, jednak opanowanie ich w określonej kolejności wydaje się już graniczyć z cudem. Jest przecież 20 x 19 x 18 x 17 x 16 x 15 x 14 x 13 x 12 x 11 x 10 x 9 x 8 x 7 x 6 x 5 x 4 x 3 x 2 = 2432902008176640000 możliwych kombinacji.

Nie wystarczy zwyczajnie ‘przelecieć’ wzrokiem wypisanych słów, o czym może przekonać się każdy czytelnik, który spróbuje po choćby minucie przytoczyć z pamięci ciąg tych dwudziestu przedmiotów w ‘prawidłowej’ kolejności. Wynika to z ograniczeń naszej pamięci operacyjnej. Pamięć krótkotrwała pozwala nam m.in. przechować ostatnie przeżycia oraz sięgać do pamięci długotrwałej by wydobyć z niej potrzebne informacje, zderzyć je ze sobą, czy w jakiś sposób przetworzyć. Najnowsze badania, przytoczone przez Peter’a Doolittle’a ("How your "working memory" makes sense of the world"; czerwiec 2013, TEDGlobal 2013) pokazują, że pamięć operacyjna człowieka potrafi jednak zatrzymać tylko cztery (a nie jak wcześniej sądzono 7 – 8; –  jeden bajt) informacje na ledwie 10 – 20 sekundchyba że  w jakiś sposób je przetworzymy. Wystarczy posługiwać się szczegółowymi obrazami, korzystać z dotychczasowych przeżyć i odnosić je do nowej wiedzy. Tworząc powiązania zwiększamy wydajność naszej pamięci.

Dla Harrego Lorayne'a, który pisał o tym 58 lat wcześniej nie jest to odkrycie Ameryki, z której zresztą sam pochodzi. Wszystkich zainteresowanych zapraszam do udowodnienia sobie, że wystarczy odrobina skupienia, nieco wyobraźni i chwilowe odejście od logicznego myślenia, aby zapamiętać niemal dowolnie długi ciąg informacji.

Oryginał:  „How to Develop A SUPER-POWER MEMORY”; Rozdział: „Link Method of Memory”

Polski przekład: "Sekrety superpamięci"; Rozdział: "Łańcuchowa  metoda skojarzeń"

Przypuszczam, że każdy, kto uczciwie i z zaciekawieniem podszedł do zadania był zaskoczony osiągniętym rezultatem. Być może jeszcze trochę był odczuwalny brak praktyki, ale bez wątpienia zadanie polegające na zapamiętaniu 20 słów w kolejności jest wykonalne. Domyślam się, że w tym momencie umysły większości z Czytelników penetruje myśl: „no fajnie, ale …po co?

Większość autorów współczesnych poradników będących, moim zdaniem, siódmą wodą po kisielu w porównaniu do książek Harrego Lorayne’a odpowiada na nie z chęcią: do zapamiętania listy zakupów, pośrednio numerów telefonów i tym podobnych bzdetów.


Jak i po co?

Wszystkie słowa wchodzące w skład szeregu: dywan… cegła mają jedną ułomną cechę wspólną – są łatwo-wyobrażalne i na ogół w pewnym sensie znajome: chyba każdy ma w domu 'dywan' i w życiu widział nie jedną 'cegłę'. W realnym życiu napotykamy jednak na ogół informacje bardziej abstrakcyjne: liczby, pojęcia niematerialne, obcojęzyczne słowa, znaki (pikto)graficzne. Co wtedy?

Wystarczy, że roboczo podzielimy na kawałki zlepek informacji, który chcemy zapamiętać, tymczasowo przypiszemy im alternatywne – łatwiej wyobrażalne i namacalne odpowiedniki, które połączymy za pomocą, przytoczonej w książce Lorayne'a, Łańcuchowej metody skojarzeń. Takie postępowanie umożliwi oszukanie bariery krew – mózg i pomoże wprowadzić do pamięci najbardziej abstrakcyjne informacje. Innymi słowy, jeśli jesteśmy w stanie szybko, roboczo przekształcić pakiet informacji do postaci ciągu materialnych przedmiotów typu: dywan … cegła, jesteśmy zwycięzcami.

Wyprzedzając cios kąśliwych komentatorów (vel wersja dla obrażalskich: "kąśliwy cios komentatorów") powtórzę po raz tysiączny, że mnemotechnika jest li tylko narzędziem; takim jak kajdanki w pracy policjanta. Metalowe, połączone łańcuchem, obrączki mają ułatwić doprowadzienie przestępcy do więzienia. Teoretyczne nie są niezbędne, ale istotnie zmniejszają prawdopodobieństwo, że podejrzany wymsknie się w drodze: miejsce zatrzymaniacela. Gdy przestępca trafi za kratki, kajdanki stają się zbędne, cel(ę) osiągnięto. Analogia podmiędzy opisaną sytuacją, a mnemotechniką, infromacją znalezioną w podręczniku, którą uczeń chce umieścić w pamieci jest chyba zauważalna?

Mnemotechnika, w moim wypadku, jest jednak raczej edukacyjną harcowniczką wspomagającą główne uderzenie regularnej armii – detalicznie opisanej metody opartej na wykorzystaniu tłumaczenia technicznego. Jednokrotne zastosowanie np.: łańcuchowej metody skojarzeń pozwala wprowadzić informacje do pamięci, jednak to regularne powtarzanie jest gwarantem tego, że wiedza, przeszmuglowana do głowy, nie wymknie się niezauważenie niczym Odyseusz pod baranim brzuchem z jaskini Polifema. Nie można zatem przymykać oka na powtarzanie i utrwalanie zdobytych umiejętności, choćby poprzez stosowanie ich w praktyce.



Wiadomość do kosmitów

Mnemotechnika w służbie kosmitów – eksperyment myślowy

Wyobraźmy sobie, że lądujemy na nieznanej planecie, na której mieszkańcy posługują się językiem, który zapisują znanymi nam symbolami (literami i cyframi) jednakże morfemy, krojem nie przypominają żadnego ze znanych nam słów, np.: aE5kŁ, R9y7uY, nMóĄxŹ4. Co więcej sposób, w jaki wymawia się słowo nie zależy od graficznych elementów je tworzących (fonetyką nie będziemy się jednak na razie przejmować, o tym za n artykułów).

Jak zatem skutecznie przypisać 'kosmiczną' reprezentację graficzną odpowiadającą 'ziemskim' pojęciom?  Można je przepisywać do znudzenia, ale czy to rzeczywiście najlepsza metoda? Przecież fragmenty (litery, cyfry), na które możemy intuicyjnie podzielić słowo są nam (i naszej dłoni) już doskonale znane. Chodzi tylko i wyłącznie, by do znaczenia "dopamiętać", w zadanej, linearnej kolejności, ciąg graficznych elementów. Tu "wiedza", że "a" to "a", a "5" to "5" to trochę za mało. "Surowe" cyfry i litery to abstrakcja wyślizgująca się z objęć ludzkiego umysłu.

Wystarczy jednak zauważyć, że para: pojęcie – reprezentacja graficzna jest zlepkiem materialnych przedmiotów występujących w naszym otoczeniu. (Przyjmijmy, że 'ziemski' dywan to 'kosmickie' aE5kŁ).

dywan + a + E + 5 + k + Ł

czyli w "metodzie" alternatywnego – graficznego postrzegania rzeczywistości:

dywan + czajnik / żelazko + grzebień + hak + CKM + kajakarz

Ile sekund zajmuje "zlepienie" ze sobą tych informacji za pomocą Łańcuchowej metody skojarzeń?

Zgodnie z zaleceniami Harrego Lorayne'a wystarczy element (a dokładniej jego graficzne wyobrażenie) pierwszy połączyć, z drugim; drugi z trzecim; trzeci z czwartym itd. Natomiast, nie trzeba (a nawet lepiej tego nie robić) łączyć wątkiem fabularnym elementu pierwszego z trzecim, czwartym i piątym. Aby skleić ze sobą dwie informacje najskuteczniej połączyć je w zabawny, nielogiczny, niecodzienny sposób. Natomiast same łączone elementy warto wyolbrzymić, zdynamizować, zmultiplikować, sprawić by zastępowały się nawzajem.

Jak jednak w abstrakcyjnych kształtach (liter, cyfr … chińskich ideogramów) sprawnie odnajdywać kształty z naszego otoczenia?

Patrzeć… a patrząc > widzieć

Oto moja – alternatywna wersja alfabetu (kursywą zapisane są wyobrażenia wynikajacej z pisanej wersji małych liter znanych ze szkoły podstawowej):

A wieża Eiffla a // żelazko / czajnik // paletka do ping ponga 
Ą cyrkiel ą  // ą  // lusterko (na sprężynie) / bombka 
B gogle / dubeltówka b // // fajka 
C podkowa c kolczyk
Ć sierp ć jabłko (połówka)
D deska klozetowa d kij do golfa
E grzebień e trąbka (pocztowa)
Ę wnyki (jedna połówka) ę breloczek do kluczy
F szczoteczka do zębów f // pistolet skałkowy // sznurowadło
G puzon g grzechotka
H drabina h krzesło
I grecka kolumna i kula i kij do bilarda
J wieszak / klamka j // j piłka i kij do baseball’a
K stolik / teleskop k karabin maszynowy / gitara elektryczna
L klucz do kół l // l // laska
Ł kajakarz ł // ł atomowy niedźwiedź // parasol / gwóźdź 
M brama m mrówka / Sukiennice
Ń wióry lecące z piły ń binokle (do góry nogami)
N piła NNNNNN n zszywka
O piłka o jajko
Ó szkło powiększające ó śliwka
P amerykańska skrzynka na listy p toporek
Q popielniczka z papierosem q szpilka (śledź) do namiotu
R pistolet tapicerski r mewa
S wąż s // s // kropla wody
Ś żmija ś  // ś // rzepa / gruszka
T wałek do malowania t // miecz rzymski
U kosz na śmieci u kubek z pękniętym uchem
V klin v kieł, odwrócony namiot
W ząb / w // w // biust 
X Krzyżak / krzyż / skrzyżowanie x krzyżak (pająk), krzyżyk
Y kieliszek y łopatka 
Z Zorro z sprężyna
Ź narciarz wodny ź narciarz wodny (dziecko)
Ż gimnastyk ż gimnastyczka (dziewczynka)

Zejdźmy jednak na Ziemię. Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia. Dla mieszkańców innych planet to my jesteśmy kosmitami, podobnie jak dla uważających się za pępek świata (中國  – państwo środka) Chińczyków odwiedzających Polskę – Polacy to obcokrajowcy (外國人 – ludzie z zewnątrz / spoza kraju (domyślnie Chin)). Do pogłębionej dyskusji nad alternatywnym postrzeganiem grafii chińskich ideogramów wrócę jeszcze w odpowiednim czasie.



Specyfika systemu graficznego języka chińskiego

Czytelnicy, których chwila nudy nigdy nie pchnęła w objęcia języka chińskiego, mogą z pewnym zdziwieniem podchodzić do tego, ile miejsca już poświęciłem (a tym bardziej ile jeszcze zamierzam poświecić) zagadnieniom związanym z pismem ideograficznym. W książkach o językach europejskich nie mówi się zbyt wiele o ortografii. Jako, że elementów tworzących system zapisu jest kilkadziesiąt, z czego większość z nich występuje w naszym alfabecie. Sprawa nie wydaje się godna szczególnej uwagi. W podręcznikach brak również jakichkolwiek wskazówek ułatwiających zapamiętywanie liter czy słów z nich złożonych. Autorom wydaje się, że skoro są zbudowane z liter, to w czym problem?

Choć może się zdawać, że pismo chińskie jest takim samym systemem zapisu jak każdy inny i nie wymaga szczególnej uwagi, to oceniam, że jednak warto poświęcić nieco miejsca temu, jak do tego zagadnienia podejść w sposób praktyczny.

Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy pismem ideograficznym, a zapisem jakimkolwiek alfabetem? Chyba trudno o słowa, które widzieliśmy w życiu większą liczbę razy, niż własne imię i nazwisko. Spróbujmy je jednak (bez uprzedniego zapisania!) szybko przeliterować od tyłu. Muszę przyznać, że mam ogromne problemy, żeby nawet swoje imię „przeczytać” od końca posiłkując się tylko własną pamięcią. Wynika to z tego, że nie zapamiętujemy ich w postaci graficznej. Myśląc o imieniu „Michał” wcale nie widzę graficznego zlepku sześciu liter, lecz „słyszę” wymowę, której poszczególne głoski mogę podstawić graficznymi znakami liter i dopiero wtedy umieścić je na papierze. Chcąc zapisać angielskie słowo [bikoz] niemal świadomie literuję je w myślach: (b e c a u s e), ale nie dbałym rady go zapisać szybko w postaci: e s u a c e b  W przypadku języka chińskiego mam jednak zupełnie inne odczucia. Myśląc o jakimś chińskim ideogramie, nawet mając otwarte oczy czuję, jakbym widział go gdzieś „z tyłu głowy” w postaci graficznej. Trochę trudno to wyjaśnić, ale jeśli poproszę Czytelnika o wyobrażenie sobie symbolu „Mercedesa”, Igrzysk Olimpijskich czy Kościoła Katolickiego, to każdy chcąc, nie chcąc zobaczy oczyma wyobraźni: celownik, pięć kółek lub krzyż. Podobnie jest w przypadku ideogramu, który pamiętam na tyle, by móc go z pamięci zapisać na papierze. Elementy graficzne go tworzące mogę wymienić od ostatniego do pierwszego, z góry na dół itd., bo je po prostu niejako „widzę”. Widzę jak są względem siebie rozmieszczone; co jest z lewej, a co  z prawej strony jakiegoś elementu, co jest nad nim, a co poniżej.


Dlaczego warto odnajdywać w nieznanych ideogramach znane elementy z własnego otoczenia?

Dlatego, że…

"nie możemy dobrze zobaczyć niczego, jeśli nie widzieliśmy tego już wcześniej. W momencie, gdy patrzymy na nieznany obiekt oko wykazuje napięcie wytwarzając błąd refrakcji [odczuwany jako chwilowe pogorszenie wzroku]  Jeśli jednak spojrzymy na rzecz nam znaną, efekt jest zgoła odmienny – możemy oglądać ją bez napięcia. Pogorszenie się wzroku skutkuje osłabieniem pamięci.  Pamięci nie można wysilać, podobnie jak nie da się wysilić wzroku. Przypominamy sobie coś bez wysiłku. Im bardziej usiłujemy sobie coś przypomnieć lub zobaczyć, tym mniej jesteśmy do tego zdolni."

dr William Bates

W powyższym wywodzie jest dużo prawdy. Obce dla mnie słowa zapisane w języku perskim, dla "komfortu wizualnego" muszę sobie kilka razy powiększyć, choć w przypadku nierelatywnie bardziej skomplikowanych chińskich ideogramów zapisanych czcionką 8-ką nie jest to potrzebne – są one dla mnie bardziej "znajome". Wydaje się, że jedną ze sztuczek pamięciowych jest właśnie sposób patrzenia na nieznaną informację, tak, jakbyśmy ją widzieli wcześniej. Praktycznemu wykorzystaniu m.in. tego paradoksu poświęcę kolejny artykuł, a w przyszłości pokażę jak angażując mnemotechniczne narzędzia ‘wprowadzić do pamięci’ nawet bardzo skomplikowane chińskie ideogramy.


Zobacz również:

Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

Jak ‚nauczyć się’ hiragany… w godzinę?

Lepsza własna wędka, niż cudza ryba, czyli jak nie dać się złowić w sieć „edukacyjnych uzależniaczy”

Ortograficzny chaos

Zagadki pisma ideograficznego, czyli o wróżeniu z kuli żuka gnojarza

Wróżenia z fusów chińskiej herbaty ciąg dalszy

Taniec smoka; grafia versus fonia

O alternatywnym postrzeganiu rzeczywistości – percepcja informacji graficznej (wstęp)

I do … czyli o wyborach językowych na całe życie

Przy okazji matur i innych ważnych życiowych wyborów skupmy się na wyborze języka, którego zaczynamy się uczyć. Co tak naprawdę determinuje nasz wybór? Dlaczego nagle zakochujemy się we francuskim/duńskim/katalońskim, etc? Czy istnieje jakieś wytłumaczenie, na czym polega atrakcyjność języka? To dobre pytanie, więc sprawdźmy.
Opinie i gusta są różne – pamiętajmy, że o nich się nie dyskutuje, każdy wybiera sobie taki język, jaki mu odpowiada. Ale jak to wygląda? Rzućmy okiem na różnorodność językową – w dobie internetu1 mamy możliwość poznania języka nawet z najdalszego zakątka świata. Możemy segregować języki pod względem ich trudności albo przynależności do danej rodziny. Przeglądamy, czytamy fora i opinie i w końcu wybieramy. Co o tym zadecydowało? Zanim przejdziemy do rozważań, mały cytat z poligloty, cesarza Karola V, który oznajmił :

„Mówię po hiszpańsku do Boga, po włosku do kobiet, po francusku do mężczyzn, a po niemiecku do mojego konia”.

Ciekawy podział, nieprawdaż? 🙂
I teraz nadchodzi czas na postawienie głównego pytania: dlaczego? Opierając się na badaniach dr Vinetty Chand z uniwersytetu w Essex, można wysnuć wniosek, że atrakcyjność języka jest ściśle związana z ludźmi, którzy się nim posługują. Socjologowie uważają, że jeżeli dana grupa społeczna lub narodowość postrzegana jest pozytywnie, to tak samo pozytywnie jest odbierany ich język. Innym aspektem, który odgrywa istotną rolę w wyborze języka, jest oczywiście sytuacja gospodarcza i ekonomiczna kraju. Tym właśnie uzasadnia się ciągle rosnącą popularność języka chińskiego. Panuje również przekonanie, iż nauka języka obcego mówionego w państwie mniej rozwiniętym finansowo czy nie będącym gospodarczą potęgą nie jest aż tak opłacalna. Innym aspektem, na który również zwraca uwagę dr Chand, jest ilość osób mówiąca danym językiem. Angielski wiedzie prym w szkołach, na kursach i obozach językowych, bo posługując się nim, możemy porozumieć się w prawie każdym miejscu na ziemi. To dlatego języki o małym zasięgu, takie jak hawajski, nie wydają się atrakcyjne. Dr Chand podkreśla także, że nie ma niczego, jeśli chodzi o brzmienie języka, co sprawia, że jest on mniej lub bardziej atrakcyjny dla słuchacza. Co więcej, to że postrzega się francuski i włoski jako języki melodyjne i romantyczne, jest bardziej skorelowane z regionami, w którymi się nimi posługuje, niż z ich faktycznym brzmieniem czy systemem fonetycznym. Jednak istnieje pewna zależność związana z dźwiękami realizowanym w danym języku – otóż dla osoby, której językiem ojczystym jest angielski, bardziej atrakcyjne wydadzą się języki, które zawierają podobne dźwięki. Jak wyjaśnia dr Patii Adank (UCL), Anglikom podoba się francuski i włoski, podczas gdy języki, które realizują inne dźwięki, brzmią dla nich bardziej 'szorstko', a języki takie jak mandaryński wydają się nieatrakcyjne. Dla Anglika rozróżnienia tonów brzmią po prostu nienaturalnie. W książce „Through the Language Glass: Why the World Looks Different in Other Languages” napisanej przez lingwistę z Izraela – Guya Deutschera, jest poruszony jeszcze inny aspekt dotyczący atrakcyjności języka. Otóż autor zwraca uwagę na występowanie zbitek spółgłoskowych w poszczególnych językach. Uważa, iż dla kogoś, kto w swoim ojczystym języku nie używa takiego zestawienia głosek, wydaje się ono zbyt trudne w odbiorze i mało zachęcające do nauki. Jako przykład podaje niemieckie słowo „selbstverständlich” – w tłumaczeniu na polski „oczywiście”. W słowie występuje spory zbitek spółgłosek lbstv nie przedzielony żadną samogłoską. Dla porównania, włoski prawie wcale nie zawiera clusterów spółg552_europe_encourages_more_young_people_to_study_foreign_languagesłoskowych i jest uważany za piękny język. Deutscher uważa, że może tu istnieć jakaś zależność. Lingwiści, którzy zajmują się tym zagadnieniem, mają nie lada orzech do zgryzienia. Trudno tak naprawdę ocenić, na czym polega atrakcyjność języka – czy zależy to od jego melodii, czy też może od naszego własnego nastawienia do danej społeczności językowej? Problem polega na oddzieleniu subiektywnych opinii od faktów i wyników badań. Z całą pewnością socjolingwistów czeka jeszcze wiele pracy w tym temacie.
A jak to wygląda w Polsce? Jak tutaj prezentują się języki pod względem atrakcyjności? Oczywiście numero uno pozostaje niezmiennie angielski. Z pewnością wiele osób wybiera angielski, bo jest międzynarodowy, wiele osób nim włada, ma ogromny zasięg, jest potrzebny do pracy itd. Możemy sobie zweryfikować na wykresie ESKK, jak wyglądała nauka języków w Polsce w latach 2002-2012. (Pełny wykres możecie zobaczyć tutaj : tutaj ). Można zaobserwować bardzo ciekawy trend. Angielski przoduje, za nim niezmiennie niemiecki. Natomiast pozostałe miejsca znacznie się pozmieniały. Oczywiście francuski, włoski i hiszpański są popularne na przestrzeni lat w różnych kombinacjach i na różnych miejscach. Ale najciekawszą rzecz obserwujemy w trzecim wykresie – bardzo popularne stają się języki skandynawskie. Coraz więcej osób odchodzi od „oklepanego” hiszpańskiego czy niemieckiego i inwestuje w język, który nie jest znany przez tak dużą liczbę osób. Co w tym momencie wpływa na wybór np. norweskiego? Oryginalność języka – dobra znajomość języka mniej popularnego poprawia znacznie szansę znalezienia pracy, zwiększa elastyczność na rynku pracy.
Jak widać, wybory językowe Polaków uległy zmianie na przestrzeni 10 lat i niektóre z języków straciły na atrakcyjności, a inne zyskały. Co powiecie na cytat z polskiej literatury? Janusz L. Wiśniewski w „Losie powtórzonym” tak odnosi się do atrakcyjności języków:

„ Angielski przy francuskim przypomina pokrzykiwanie pijanego woźnicy, a niemiecki jest jak kłótnia dwóch żołnierzy Wehrmachtu” 😉

A jak WY postrzegacie atrakcyjność języków? Czym się kierujecie przy ich wyborze? Czy język atrakcyjny to taki, który jest łatwy? Czy to, że Wasz ulubiony aktor mówi językiem, którego się uczycie, wpływa na atrakcyjność tego języka? Jestem ciekawa Waszych opinii i spostrzeżeń!

[MN18] Taniec smoka; grafia versus fonia

Mortal_Kombat_Logo.svgRozdźwięk pomiędzy grafią a fonią

Do dziś pamiętam to rozczarowanie, gdy po otwarciu mojego pierwszego elementarza do języka chińskiego dowiedziałem się, że znaki 他  i 她 wymawiane są tak samo: 1ta i naiwnie (vel zgodnie ze zdrowym rozsądkiem) oczekiwałem, że wymowa wspólnego elementu graficznego 也 – fonetyka (sic!) to właśnie 1ta. Rzeczywistość skutecznie ostudziła mój dalszy – wróżkarski zapał dostarczając informacji, że 也 wymawia się jednak: 3jy. Ta, jak się okazuje, jedynie pozorna nielogiczność wynika z tego, że ideogram 他 złożony był niegdyś z elementów: 亻i 它 (wymawianego obecnie jako 1ta) . Fragment 它 uległ ewolucji / przekształceniu do formy graficznej, która nie różni się niczym od ideogramu 也. Czemu jednak podobny los nie spotkał znaków: 駝,鴕,陀,舵,蛇…? Warto wspomnieć, że chociaż w każdym (z wyjątkiem 蛇) 它 pełni funkcję fonetyka, to żadnego z wymienionych ideogramów akurat nie wymawia się jako 1taO wątpliwej korelacji między grafią, a wymową wspominałem już w jednym z pierwszych artykułów. Odłóżmy jednak dalsze wycieczki historyczne i zajmijmy się zjawiskami, które dotykają współczesnego języka kantońskiego.


Kantońska ciuciubabka

Twórczość Kantończyków jest pełna pułapek, na każdym kroku, czychających na "językowych sztywniaków". Niegdyś próbował mi to udowodnić kantoński znajomy, który "dla zabawki" wyszukiwał w swoim telefonie co bardziej pikantne sms'y, po czym zachęcał mnie, abym czytał je na głos i tłumaczył (dla udowodnienia, że naprawdę rozumiem ich treść) na angielski. Natknąłem się wtedy na kilka ciekawych przypadków.

分左手

fan6 oznacza "część", natomiast czytane jako fan0 jest już czasownikiem: "dzielić", zatem 分手 to "dzielić dłonie" = "zrywać" [związek chłopaka z dziewczyną]; aby w języku kantońskim utworzyć formę dokonaną należy do czasownika "przykleić" partykułę aspektową 咗 dzo2;

"zrywać" > "zerwać"

分手 > 分

W tym wypadku "lenistwo" spowodowało, że autor wklepał jednak prostszy znak (wymawiany tak samo jak 咗), oznaczający "lewo", czyniąc frazę niejednoznaczną:

"zerwać": 分左_

czy…

"dzielić + lewą dłoń": 分_


Prysznic po treningu

Z tropu zbiło mnie jednak, bezsensowne, na pierwszy rzut oka, złożenie:

五洗

"pięć + myć (się)",

Słowo nie ma jednak nic wspólnego z balią  – będącą bohaterką ostatniego artykułu. Chodzi raczej o wykorzystanie podobieństwa fonii do nieco bardziej złożonego pod względem graficznym słowa 唔駛 "nie (po)trzeba", które jest zaprzeczeniem czasownika 要 "trzeba":

唔駛 ≠ 要

m4 saj ju3

五洗

nk5 saj2

O ile, z trudem, ale jeszcze można zaakceptować podmiankę morfemów wymawianych tak samo 駛 (15 kresek) > 洗(9 kresek), o tyle użycie znaku 五, będącego podzespołem ideogramu wymawianego, z naszego punktu widzenia (słyszenia?) zupełnie inaczej (o tonie nie wspominając), wydaje się, co najmniej, dziwne. (m wymawia się ze ściśniętymi wargami, jak w polskim słowie "mchowy" (zieleń w kolorze mchu); nk to "n tylnojęzykowe" jak w angielskim "sing a song".)


Język kantoński jest dość specyficznym tworem jeśli chodzi o podejście do fonetyki. Z jednej strony zwraca się przesadną uwagę na tony, a z drugiej ignoruje bardziej zasadnicze różnice związane z "myleniem" fonemów segmentalnych. Można toczyć wielogodzinne boje z Kantończykami na temat tego, że n i l to dwie różne głoski, a podane niżej słowa wymawia się inaczej.

 (niebieski; indygo) 藍 lAm4 

(mężczyzna) 男 nAm4

Choć tego typu dyskusje przypominają próbę wyjaśnienia daltoniście czym różni się kolor zielony od czerwonego, to niektórzy rzeczywiście są w stanie taki sposób wymówić te głoski, że zachodzę w głowę, czy to jeszcze jest n czy już l.

W podobny sposób "mylone" są głoski m i nk.


Mania upraszczania

Zawbhkeymapstępowanie słów substytutami złożonymi z zamienników o podobnym konturze fonetycznym, lecz złożonymi z mniejszej liczby kresek wynika niekiedy z metod wprowadzania tekstu na telefonie. Wbrew pozorom, aby pisać po chińsku na komputerze / telefonie nie potrzeba klawiatury złożonej z 1000 klawiszy, wystarczy … 5 przycisków. Choć zwykle nie trzeba wstukać wszystkich kresek danego znaku, to jednak nie jest to szczególnie szybka metoda wpisywania ideogramów (zwłaszcza na komputerze).

weibihua

Opisany wcześniej przykład sms'owego uproszczenia polegającego na podstawieniu ideogramu 咗 prostszym, standardowym znakiem 左 jest zjawiskiem równoległym do tego, z którym spotykamy się w naszym języku zastępując litery z ogonkami (ą > a), kreskami (ć > c; ł > l) i kropkami (ż > z) "standardowymi" – występującymi w angielskim alfabecie.

Również kantońsko – języczne powieści internetowe (np.: 《我老母話我有未婚妻》roją się od tego typu prostszych, pod względem ortograficznym, substytutów – pewnego rodzaju zapożyczeń fonetycznych np.:

laj黎 zamiast laj

chaj6 係 zamiast chaj2 

chajdoł係到 zamiast chajdoł喺度

gam咁 zamiast gam

g(ł*)o2 果 zamiast go2 

果D g(ł*)odi1 zamiast godi1 嗰啲

*Wielu Kantończyków zbitki głosek "gł" i "kł" wymawia, odpowiednio,  jako "g" i "k"


E jak Eustachy, G – jak Genowefa… czyli chińskie imiona i nazwiska; odwołanie do wzorca

Języki chińskie charakteryzują się olbrzymią dysproporcją: bogactwo grafii versus ubóstwo fonii. Jednym z narzędzi, które sprawia, że języki te są w ogóle zrozumiałe w mowie jest sztuczne wydłużanie słów (napomknąłem o tym w artykule: Dlaczego warto sporządzać tłumaczenia robocze obcojęzycznych tekstów? ).

Każdy język, podobnie jak numer rachunku bankowego, zbudowany jest na zasadzie koegzystencji elementów niezbędnych do zrozumienia treści oraz informacji pustych – kontrolnych. I tak, jeśli w pierwszym zdaniu tego akapitu pominę słowo "się" to jest ono nadal zrozumiałe: "Języki chińskie charakteryzują olbrzymią dysproporcją". To powoduje, że jeśli rozmawiamy z kimś, a choć ruch uliczny, szumy, gwar rozmów w tle sprawiaja, że przez chwilę mamy zaburzony odbiór informacji, to rozrzedzenie wypowiedzi pustymi słowami, powoduje, że chwilowy problem z percepcją danych nie jest tak dotkliwy, jeśli chodzi o zrozumienie komunikatu.

Zupełnie inaczej jest, gdy słyszymy po raz pierwszy czyjeś nazwisko (o ile nie jest ono szczególnie popularne). Wtedy nie mamy stuprocentowej pewności, czy dobrze je usłyszeliśmy, choć nie mieliśmy takich wątpliwości jeśli chodzi o którekolwiek z wcześniej usłyszanych, w trakcie konwersacji, słów.

Jeśli chcemy telefonicznie zarejestrować się u lekarza (zaburzenie – zniekształcenie ludzkiej mowy oraz brak możliwości wspomagania aktu mowy gestami czy ruchem warg), a dodatkowo grafia naszego nazwiska wymyka się intuicji (np: Jan Skura, a nie Skóra; Tomasz Stockinger, a nie Sztokinger) odwołujemy się do wzorca:

"Sztokinger": S jak Stanisław, T jak Tomasz, O jak Onufry, C jak Celina itd.

Podobny problem dosięga większości chińskich nazw własnych czy też nazwisk i imion o typowej budowie:

ABC

A: nazwisko (wybór mocno ograniczony: najczęściej jeden z ledwie kilkuset ideogramów)

B i C: odpowiednik naszego imienia (niemalże niczym nieskrępowany wybór ideogramów – z wyjątkiem znaków dialektycznych i ściśle gramatycznych – semantycznie pustych)

Gdybym powiedział, że nazywam się:  nkaj4 maj4 choł4 (po kantońsku) albo 2ni 2mi 2chał (po mandaryńsku), to nawet chiński profesor języka chińskiego nie wiedziałby jak to zapisać, dopóki wokalnie nie odwołałbym się do znanego odbiorcy wzorca – poprzez użycie formułki angażującej partykułę oznaczającą posiadanie (A嘅 a = "a" należy do "A"):

倪謎豪

nkaj4 maj4 choł4

 2ni 2mi 2chał

 djun0 nkaj4 ge3 nkaj4; 端

1dłan 2ni 5de 2ni; 端

[znak wymawiany] nkaj4 / 2ni jak w [słowie] „trop / poszlaka / pojęcie”; djun0 nkaj41dłan 2ni > 

maj4 ju5 ge3 maj4語嘅

2mi 3ju 5de 2mi; 語的

[znak wymawiany] maj4 / 2mi jak w [słowie] „zagadka”; maj4 yu5 / 2mi 3ju  >  

ink1 choł4 gechoł4; 英

1ink 2chał 5de 2chał; 英

[znak wymawiany] choł4 / 2chał jak w [słowie] „bohater”; ink1 choł4 / 1ink 2chał  >  英

czyli

倪謎豪

nkaj4 maj4 choł4

 2ni 2mi 2chał

Pokazanie wizytówki pozwala uniknąć opisanej powyżej żmudnej procedury.

Odwołanie się do znanego odbiorcy wzorca jest uniwersalnym sposobem umożliwiającym wyjaśnienie rozmówcy tego, z jakich morfemów zbudowane jest słowo (bez koniecznosci zapisywania go na papierze).


Słowa obcojęzyczne

Dość ciekawa wydaje mi się kwestia związana z tym, w jaki sposób wymawia się zasymilowe słowa obcego pochodzenia. W Europie fonetyka ma przewagę nad fonią. Dlatego też nazwy sieci sklepów Geant [żan], Auchant [oszą] wymawiamy na wzór francuski, a nie zgodnie z polską ortografią: [a u ch a n t]. Podobnie jest w przypadku słów zapisywanych alfabetem łacińskim, które zakorzeniły się w języku polskim: attache [atasze], camembert [kamember], tournée [turne]… ale nie zawsze tak było. Jeszcze w czasach Władysława Reymonta angielskie słowo 'business' wymawiano po polsku tak, jak je zapisywano, czyli [b u s i n e s s]. Dopiero później forma ta została wyparta przez zbliżoną do oryginału [byznes], ale bardziej naturalną dla Polaka wersję: [biznes].

W "cywilizacji zauroczonej chińskim pismem" jest dokładnie na odwrót. To forma graficzna jest ważniejsza od fonetycznego oryginału. Poniżej zebrałem nazwy kilku największych japońskich firm i ich fonetyczne wersje funkcjonujące w mowie osób mandaryńsko– i kantońsko-języcznych. Innymi słowy, aby wymówić po chińsku nazwę japońskiej firmy należy wpierw wiedziec jakimi ideogramami jest ona zapisywana i następnie odczytać je zgodnie z lekcją języka mandaryńskiego, kantońskiego itd.

Japońskie firmy;

日立 Hitachi [hitaci] 2ży 2lijad6 lAp6

三菱 Mitsubishi [micubisi]   1san 2link / sAm0 link4

豊田 Toyota [tojota]  1fonk 2tien / funk1 tin4  豐*田

日産 Nissan [niSan2ży 3can / jad1 cAn日產*

本田 Honda [honda3ben 2tien / bun2 tin4

東芝 Toshiba [tosiba1dunk 1dży / dunk1 dz-i1

鈴木Suzuki [sudzuki2link 4mu / link4 muk6

Podobne zjawisko dotyka imion i nazwisk oraz nazw geograficznych.

"W przypadku nazw i nazwisk wietnamskich rzecz graniczy niemal z szaleństwem. Otóż Wietnamczycy od dawna [od 1918 r. !] nie posługują się pismem chińskim, lecz alfabetem łacińskim. A jednak swe nazwiska tworzą na wzór chińskich. Żeby więc wymówić nazwisko wietnamskie po chińsku czy po japońsku, trzeba wiedzieć [ciekawe skąd?], jakimi znakami pisma chińskiego byłoby ono zapisane, gdyby wietnamski nadal tym pismem notowano i dopiero potem przeczytać to w odpowiednim języku."   

Mieczysław Künstler; „Języki Chińskie”


Reasumując – Europejczycy starają się wiernie oddać wymowę obcojęzycznych słowa ignorując fakt, że bardzo często litery (lub 'zlepki liter') z jakich jest złożone powinny zostać przeczytane, zgodnie z lekcją ich języka, w inny sposób. W Chinach jest na odwrót. Podobna jest forma graficzna (z uwzględnieniem konieczności konwersji pomiędzy japońską* i chińską wersją pisma uproszczonego oraz chińskim tradycyjnym zapisem znaków*) natomiast wymowa może różnić się diametralnie.


Zobacz również:

Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

Jak ‚nauczyć się’ hiragany… w godzinę?

Patrz z własnej perspektywy; szyj metodę na miarę własnych potrzeb i możliwości

Lepsza własna wędka, niż cudza ryba, czyli jak nie dać się złowić w sieć „edukacyjnych uzależniaczy”

Ortograficzny chaos

Zagadki pisma ideograficznego, czyli o wróżeniu z kuli żuka gnojarza

Wróżenia z fusów chińskiej herbaty ciąg dalszy