Pierwszą część artykułu zamknęła pesymistyczna wzmianka dotycząca, w mojej ocenie, jedynie teoretycznej możliwości (na)uczenia się chińskiego w taki sposób, aby pisać w języku standardowym i wymawiać słowa go tworzące traktując je jak formalne odpowiedniki kolokwialnych słów, w tym przypadku, kantońskich. 

Jednak na przekór przedstawionej powyżej tezie, wyszedł Profesor Richard VanNess Simmons, który w swojej, przybliżającej turystom odwiedzającym Szanghaj lokalny język, książce – „Shanghainese – Dictionary & Phrasebook" (1), zastosował właśnie taką – uproszczoną (?) – metodologię. Autor w taki oto sposób przedstawia motywy i uzasadnia celowość swojego zabiegu:

"(…) When Shanghainese people write, they write in Standard Chinese, which uses Mandarin vocabulary and grammar. The purely colloquial nature of Shanghainese and its various differences from Mandarin mean that there are many words that are not found in Mandarin or Standard Chinese. Because Shanghainese is rarely written, there is no common conventional way to write the great majority of these exclusively Shanghainese words in Chinese characters".

Jest to jednak częściowo w opozycji z tym, co pisze dr Lance Eccles w znacznie ciekawszej publikacji (2) zbierającej 20 tekstów zapisanych zgodnie z ortografią języka szanghajskiego.

"Although Shanghai is seldom written down, there are traditional characters for many specifically Shanghai words, and we have tried to follow this tradition. However, for some words there is no character, and we have to improvise with a homonym".

Richard Simmons podważa jednak sens takiego działania, ze względu na zastałą sytuację obecną:

"While appriopriate and often etymologically correct characters can be identified to write such words, only a few expert linguist know them*. Most speakers of Shanghainese do not know them and would not recognize the meaning and pronunciation of such characters on the printed or written page".

Ignorancja rodowitych Szanghajczyków, objawiająca się zupełnym brakiem zainteresowania historią swojego języka, wydaje się wręcz szokująca, a potwierdzają to liczne filmiki, na których Chińczycy z jednej strony niby zachęcają do uczenia się ich lokalnej mowy, a z drugiej  bezradnie rozkładają ręce -"takim mnie Panie Boże stworzyłeś, takim mnie masz" – twierdząc, że języka szanghajskiego NIE DA SIĘ zapisać.

Nie powinno zatem dziwić, że Richard Simmons pisze co następuje:

"It is thus of no practical use to write Shanghainese with Chinese characters. And we do not do so in this volume instead we give Standard Mandarin Chinese glosses of the Shanghainese using [standard] Chinese characters".

Nawet jeśli umiejętność pisania w kolokwialnym języku szanghajskim nie jest czymś szczególnie praktycznym, to ze względu na to, że jest język przejściowy (ani północny, ani południowy) dostarcza wielu lingwistycznych podniet, które wynikają z tego, że to nie tylko "coś" pomiędzy mandaryńskim a kantońskim, lecz  'dialekt' pełen własnych "wynalazków" (więcej na ten temat napiszę w artykule "[MN34>] Porównanie wybranych aspektów języków: mandaryńskiego, kantońskiego, szanghajskiego i japońskiego").

Pisać jednym, mówić drugim…

Jak wygląda takie"utylitarne" podejście do nauki języka szanghajskiego prezentowane przez Richard Simmonsa? Poniżej przykład:

"Nie spotkaliśmy się nigdy wcześniej". (1)

我们没见过面。 [1]

ak³³ lak⁴⁴ m³³ mak⁴⁴ dzi³³ gu⁴⁴ mi²². [2]

Nie trzeba być wcale lingwistycznym ekspertem* – wystarczy odrobina zainteresowania tematem, aby stwierdzić, że korelacja między grafią a fonią występuje jedynie w przypadku drugiej części zdania. Dwa pierwsze słowa, biorąc pod uwagę, jeśli nie etymologię, to przynajmniej zbieżność fonii, zapisalibyśmy w postaci zupełnie innych (lub dodatkowych) ideogramów:

"my"  我们 = ak³³ lak⁴⁴ ≡ 阿拉

"nie" (forma zaprzeczenia stosowana z partykułą  aspektową 过)   没 m³³ mak⁴⁴ ≡ 呒没

Takie uproszczone podejście do nauki dialektów w praktyce zupełnie jednak zawodzi, poza wyjątkowymi sytuacjami, gdy szyk zdania (kolejność wyrazów) jest identyczny zarówno w przypadku kolokwialnego języka kantońskiego, jak i języka chińskiego standardowego (zdania z pierwszej części artykułu) czy szanghajskiego  i standardowego (powyższe zdanie).

Niezależne od tego czy kantoński i szanghajski nazwiemy dialektami czy językami ich relacja względem języka standardowego nie jest identyczna. O ile zdanie zapisane w języku standardowym można przeczytać po kantońsku (patrz [MN]27), o tyle umiejętność wokalnej reprodukcji słów zgodnie z lekcją  języka szanghajskiego występujących jedynie w języku standardowym, a nieużywanych w kolokwialnym (np.: 我们), u Szanghajczyków jest w fazie zaniku.

Czy mandaryński i kantoński są dialektami? – akt 1 – semantyka

Dla obywateli Chińskiej Republiki Ludowej oraz Tajwanu posługujących się w mowie standardowym chińskim (a nie dialektami mandaryńskiego, czy innymi językami chińskimi) sprawa jest oczywista. Jeśli osoba taka wypowiedziała właśnie w rejestrze neutralnym (więcej o rejestrach w kolejnym artykule – [MN29]) zdanie, w którym pojawił się czasownik / spójka 是 szy⁵¹ ‘być’*, to zapisując to 'słowo' na papierze użyje standardowego ideogramu 是. Jednak, jeśli analogiczne pod względem treści zdanie wypowie Kantończyk, to w mowie użyje słowa 係 chaj²², ale często zapisze 是 (czytane na głos jako s-i²²) i to jest różnica fundamentalna. Dla dziesięciu statystycznie najczęściej morfemów występujących w standardowym języku chińskim[3], które, ze względu na swoją uniwersalność, mogą być używane niemalże w całej rozciągłości rejestrów, przez rodzimego użytkownika Putonghua (standardowego języka mandaryńskiego) wszystkie mogą być użyte zarówno w mowie, jak i piśmie. Jednak Kantończyk w mowie (lub jej dosłownej transkrypcji w pisemnym kantońskim) w wielu wypadkach użyje innych „odpowiedników”.  Przypomnijmy, że Kantończyk poproszony o dosłowne przeczytanie na głos znaków / słów, które na papierze wyglądają tak samo zarówno w kantońskim, jak i mandaryńskim wymówi je zgodnie z lekcją swojego języka oraz w systemie tonalnym, który jest różny od tego, z jakim mamy do czynienia w standardowym chińskim mówionym powszechnie utożsamianym z mandaryńskim.

Podobne tabelki można stworzyć również dla innych 'dialektów'. Jeśli dysponujemy tekstem w chińskim standardowym, to aby otrzymać jego odpowiednik zapisany zgodnie z ortografią kolokwialnego kantońskiego nie wystarczy jednak prosta procedura"znajdź": 的 > "zamień na" 嘅 (lub vice versa). Nim wyjaśnię dlaczego tak jest, wpierw kilka informacji uzupełniających.

1. O znakach w drugiej i piątej kolumnie, pozostawionych domyślnie w kolorze czarnym, (一，人，我，有) można powiedzieć, że ich zakres użycia co najmniej w 90% w języku standardowym lub mandaryńskim pokrywa się z tym w języku kantońskim.
2. Znaczenie ideogramów z drugiej kolumny zapisanych kolorem fioletowym（ 的，是，不，了，在，他）orientacyjnie w co najmniej 90% (ale akurat w żadnym z tych przykładów nie w 100%!)  nie pokrywa się z tym w kolokwialnym języku kantońskim. Innymi słowy ich funkcję pełnią zamienniki w kolorze zielonym z kolumny piątej.  Dlaczego  nie w 100%? Albowiem również w kolokwialnym kantońskim występują słowa zbudowane z tych ideogramów (poniżej podaję jedynie po jednym przykładzie – jest ich znacznie więcej). Morfemy celowo pozostawiam zapisane czarną czcionką, ze względu na to, że tworzą one słowa, które należą do wspólnej puli słów używanych zarówno w języku standardowym, jak i kolokwialnym: 
   1. 的 ale 目的 'cel'
   2. 是 ale 尤其是 'zwłaszcza'
   3. 不 ale 不過 'jednakże'
   4. 了 ale 了解 'wyjaśniać'
   5. 在 ale 實在 'w rzeczywistości, tak naprawdę'
   6. 他 ale 其他 'inne'
   7. Warto wspomnieć, że istnieją również liczne kantońskie słowa niewystępujące w języku standardowym, lecz złożone z morfemów, które wcześniej zakwalifikowaliśmy do typowych znaków standardowych np.  是:
      1. 是但 'swobodnie, na luzie', któremu odpowiada złożenie należące do zbioru słownictwa wspólnego zarówno dla języka standardowego, jak i kolokwialnego – 隨便,
      2. jednakże, gdy morfemy ustawimy w odwrotnej kolejności, tj. 但是 otrzymamy standardowy spójnik 'ale', któremu, tym razem, zgodnie z tabelką, odpowiada kolokwialne 但係.
3. Sytuacja nie jest jednak w pełni symetryczna, albowiem ze znaków z piątej kolumny te cztery:   嘅，咗，喺，佢 nie występują w żadnym słowie ze standardowego języka chińskiego, innymi słowy, ich użycie jest w 100% charakterystyczne dla kolokwialnego języka kantońskiego.
4. Jednakże dwa pozostałe spotykane są, choć względnie rzadko (< 90% przypadków użycia) również w języku standardowym:
   1. 係 np. w słowie 關係 'związek, powiązanie'
   2. 唔 służy wyrażeniu zdziwienia podobnie jak nasze 'hmm….' 唔．．．
5. Na podstawie powyższych uwag można stwierdzić, że często morfemy z kolumny drugiej nie są 100%-owymi równoważnikami (i vice versa) tych z kolumny piątej, gdyż często jednemu morfemowi języka standardowego odpowiada kilka różnych w kolokwialnym kantońskim (i na odwrót), i tak:
   1. 了 w standardowym pełni funkcję  partykuły aspektu dokonanego i zarazem (czasem jednocześnie) partykuły finalnej – stawianej na końcu zdania – podkreślającej zmianę. W kantońskim w pierwszym przypadku użyjemy ideogramu 咗, a w drugim jedną z bogatego zestawu partykuł: 嘞 lub 啦 lub 嚹 …
   2. Odwrotną sytuację reprezentuje uniseksualny, pod względem użycia, morfem 佢, któremu w języku standardowym odpowiadają trzy różne ideogramy: 他 'on',  她 'ona' i 它 'ono, to'.
   3. Najciekawszą sytuację mamy do czynienia jednak z morfemem 在，który w języku standardowym pełni dwie różne funkcje:
      1. przyimka / czasownika (ang. coverb) 'w, znajdować się w'  在＿，użyciu temu odpowiada kantońskie 喺＿.
      2. (prepozycyjne!)在＿ jest jednocześnie partykułą aspektu progresywnego lub, według odmiennej interpretacji, oznacza, że czasownik, który za nią stoi wyraża czynność, która jest niedokonana np.: 在流血 'wypływa / leci krew = krwawi'. Analogiczną funkcję pełni (występujący w języku standardowym przymiotnik o znaczeniu 'ciasny') ideogram ＿緊, który okupuje jednak pozycję tuż za czasownikiem ('lecieć, płynąć; postpozycja!), i jednocześnie przed dopełnieniem ('krew'), tj. 流緊血.

W ostatnim z przykładów zasygnalizowaliśmy bardzo istotne zagadnienie, jakim są różnice w szyku i składni pomiędzy językiem standardowym a kolokwialnym. Warto poświęcić temu 'zjawisku' nieco więcej miejsca.

Czy mandaryński i kantoński są dialektami? – akt 2 – składnia

Weźmy pod lupę proste zdanie w sposób reprezentatywny ukazujące różnice pomiędzy kolokwialnym językiem (dialektem?) kantońskim a standardowym chińskim pisemnym.

"On dał mi książkę".

佢俾咗本書我。

     ＿畀＿＿书＿。[4]

kchełj¹³ bej³⁵ dzo³⁵ bun³³ sju⁵³ nko¹³.

     (chełj¹³)                            (szju⁵³) (o¹³).[5]

dosł.: on da-ł 'wolumin' książki mi.

他給了我一本書。

＿给＿＿＿＿书。

tcha⁵³ kchap⁵⁵ liu¹³ nko¹³ jad⁵⁵ bun³³ sju⁵³.

tcha⁵⁵ gej²¹ le⁴ ło²¹ i⁵¹ ben²¹ szu⁵⁵.

dosł.: on da-ł mi jeden 'wolumin' książki.

Porównując obie wersje, można dostrzec pewne „odpowiedniki”,  Niemniej jednak różnice między nimi są znaczne.

1. Kantońskie 佢, jak wspomniano już wcześniej, można tłumaczyć jako ‘on, ona, ono’, a więc cechuje się szerszym polem semantycznym, niż standardowe 他 ‘on’.
2. Z kolei czasownik (coverb) 俾 ‘dawać”, choć pozornie jest analogiem 給, to jednak inaczej zachowuje się w składni, jako że wprowadza szyk: dopełnienie bliższe (co? > ‘książkę’) + dopełnienie dalsze (komu? > ‘mi’). Z kolei 給 wymaga kolejności odwrotnego usytuowania dopełnień (‘mi książkę’). Ponadto obydwa morfemy różnią się polem semantycznym, 俾 oznacza również ‘płacić’ (zapożyczenie fonetyczne od angielskiego słowa "pay", ze względu na podobieństwo wymowy bej³⁵ v [pej]); 給nie pełni ostatniej z wymienionych funkcji. Skoro pociągnęliśmy za tę nitkę, to już do końca rozprujmy utkany nicią pozornego podobieństwa sweter pisma ideograficznego, jednocześnie drutem zadając po raz kolejny kłam tezie, że 'dialekty' różnią się jedynie fonetyką. W zdaniu: "Ktoś ukradł mi samochód" (3) 俾 może (zamiast ogólnochińskiego' 被) pełnić funkcję  partykuły służącej do wprowadzenia strony biernej*.

   1. 我被*（人）偷了車子。

      nko¹³ bej²² (jan²¹) tchał⁵³ liu¹³ csie⁵⁵ dz-i³⁵.

      ło²¹ bej⁵¹ (ren³⁵) tchoł⁵⁵ le² czsze⁵⁵ dzy².

   2. 我俾*人偷咗架車。

      nko¹³ bej³⁵ jan²¹ tchał⁵³ dzo³⁵ ga³³ csie⁵⁵.

   3. Obydwa zdania różnią się pewnymi detalami, jeśli chodzi o dopełnienie bliższe:
      1. w standardowym, słowo 'samochód' występuje w dłuższej formie (z przyrostkiem 子) jako 車子,
      2. w języku kolokwialnym, przed 'samochodem' stoi dodatkowo klasyfikator jednostkowy  架 ga³³ (w standardowym, jeśli już, należałoby użyć innego klasyfikatora: 部  boł²² lub 輛 lełnk²², choć akurat w tym wypadku jest on zbędny),
      3. najciekawszy niuans dotyczy jednak koniecznej obecności  人 'człowieka' –  agensa (sprawcy działania) w zdaniu zapisanym / wypowiedzianym w języku kolokwialnym, o ile tożsamość tego "ktosia" jest nieznana. W języku mandaryńskim i standardowym można ten fragment pominąć otrzymując zarazem wersję, "ktoś ukradł mi samochód" > "ukradziono mi samochód". Różnica subtelna, ale to tylko jeden z bardzo wielu szczegółów, który różni omawiane dwa 'dialekty'.
3. W obydwu wziętych pod lupę parach zdań 咗 i 了można potraktować jako równoważniki transformujące poprzedzony czasownik w formę dokonaną (dawać > dać; kraść  > ukraść).
4. Wracając jeszcze do pierwszej pary; marginalną różnicą jest konieczność umieszczenia liczebnika ‘jeden’ 一 przed klasyfikatorem 本w chińskim standardowym, podczas gdy w kantońskim się go zwykle pomija.

 Suplement

Jedyną znaną mi pozycją wydaną w języku polskim, w której można znaleźć jakiekolwiek informacje o języku kantońskim (poza tym, że taki tępiony przez radykalnych mandarynistów (po)twór istnieje) jest książka śp. Mieczysława Künstlera "Języki chińskie" (5). Choć publikacja liczy ponad 300 stron, w tekście nie znajdziemy choćby jednego ideogramu, albowiem jak pisze sam autor:

"[…] w pracy tej przyjęto zasadę programowego nieużywania notacji przykładów znakami pisma chińskiego. Wynika to przede wszystkim z chęci pokazania, że język i pismo to dwie zupełnie  różne sprawy niepotrzebnie ściśle ze sobą wiązane. […] Skoro jednak tak jest, staje się oczywiste, że jakoś trzeba podawane przykłady notować i to bez odwoływania się do tradycyjnej notacji pismem chińskim, które daje ten luksus, że w żadnym stopniu nie odnosi się do fonetyki. […] Jest oczywiste, że w pracy tak pomyślanej nie da się zastosować jednej tylko transkrypcji, chyba że chciałoby się wszystko z absolutną konsekwencją podawać w Międzynarodowej Transkrypcji Fonetycznej (IPA). […] trzeba też wziąć pod uwagę, że przerabianie wszystkich transkrypcji fonetycznych na jakąś jedną (co w końcu jest przecież wykonalne) ma tę wadę, że utrudnia wnikliwemu Czytelnikowi odwołanie się do dzieł  cytowanych. W tej sytuacji trzeba się było zdecydować na pewien świadomy chaos transkrypcyjny, mając jedynie nadzieję, że Czytelnik zechce uwierzyć, iż w tym szaleństwie jest metoda*. 

Moim zdaniem, to właśnie pismo jest najciekawszym elementem języków chińskich, a porównywanie zdań z różnych dialektów bez odwoływania się do ortograficznego zapisu w postaci ideogramów , pozbawia przykłady wielu smaczków.

Prof. Künstler poświęcił językowi kantońskiemu jedynie krótki rozdział (liczący 6 stron) i oraz kilkukrotnie wspomniał o nim w innych rozdziałach książce. Niestety ta "szaleńcza metoda*" powoduje, że łatwo o nieścisłości, które są następnie bezrefleksyjnie powielane, jak choćby w jednej z prac doktorskich, której fragment ze strony 173 przytaczam poniżej:

"Warto dodać, że Chińczycy często odwołują się do wizualizacji znaczenia dzięki zunifikowanemu pismu, które zazwyczaj ratuje komunikacyjny impas. Gdy rozmówcy nie są w stanie zrozumieć swojej mowy, bo używają odmiennych dialektów bądź rozmówcą jest obcokrajowiec, kreślą palcami w powietrzu odpowiednie znaki, których odczytanie również stanowi swoistą umiejętność wzrokowo-ruchową. Jednak nie zawsze jest to pomocne – zdanie:

„Jesteśmy Chińczykami” brzmi w ogólnonarodowym języku chińskim:

Women shi zhongguoren,

po kantońsku natomiast:

Ngutei hai tongjan.

Zdania te mają tylko jeden wspólny znak pisma [podkreślenie moje, w rzeczywistości mają "aż" dwa znaki wspólne 我 i 人 ]– jest nim ostatnia sylaba o znaczeniu „człowiek”. Chyba że autor miał na myśli zaimek osobowy 吾 'ja; my', który jednak ze względu na swoje stricte literackie użycie raczej nie jest zestawiany z typowo kolokwialnym sufiksem 哋, chociaż internet zna przykłady tekstów, w których użyto właśnie ten, bardzo rzadko spotykany wariant  吾哋 zaimka osobowego 'my'.

(Künstler 2000: 54)".

Wydaje mi się jednak, że ciekawym uzupełnieniem podręcznika byłoby pokazanie Czytelnikom ortograficznej wersji tego i kilku ciekawszych przykładów podanych przez Prof. Künstlera oraz ukazanie ich w transkrypcji fonetycznej wzbogaconej o oznaczenia tonów, co poniżej czynię (ograniczając się do zapisu w znakach tradycyjnych). 

"Jesteśmy Chińczykami"

我/吾哋係唐人。

nko¹³ / nk²¹ dej²² chaj²² tonk²¹ jan²¹.

我們是中國人。

ło²¹ men⁴ szy⁵¹ dżung⁵⁵ gło⁵⁵ ren³⁵.

'ja' 我+ sufiks do tworzenia zaimków osobowym w liczbie mnogiej > 'my' 我/吾哋 ≡ 我們 

'być; to…'  係 ≡ 是

唐人 ≈ 中國人

*唐人 'Tongijczycy' – Chińczycy (głównie z południa, w tym obszarów kantońskojęzycznych) utożsamiający się z dziedzictwem kulturowym dynastii Tang

中國人 'Chińczycy' z Chin Kontynentalnych

"Wczoraj udałem się do Kantonu"

我琴日去廣州。

nko¹³  kcham²¹ jad²² chełj³³ głonk³⁵ dzał⁵³.

我昨天上廣州去。

ło²¹ dzło³⁵ tchien⁵⁵ szank⁵¹ głank²¹ dżoł⁵⁵ ćśju⁵¹.

'ja' 我 = 我

'wczoraj' 琴日 ≡ 昨天

'iść-do' 去 ≡ 上＿去 do… iść

'Kanton' (miasto) 廣州 =  廣州

"Rób （na drutach） dalej swój sweter".

你織返/番你嘅冷衫喇

nej¹³ dz-ik⁵⁵ fAn⁵³ nej¹³ ge³³ lAnk⁵⁵ sAm⁵⁵ la⁵⁵.

你還是織你的毛衣吧

ni²¹ chaj³⁵ szy⁵¹ dży⁵⁵ ni²¹ de⁴ mał³⁵ i⁵⁵ ba².

'ty' 你 = 你

'robić na drutach' 織 =  織

sufiks 'z powrotem, wróć do…"  ＿返 /＿ 番[6] ≈  還是 'nadal, ciągle, dalej'

你 'ty' + partykuła dzierżawcza > 'twój' 你嘅 ≡ 你的

'sweter' 冷衫 ≡ 毛衣

partykuła wyrażająca zachętę 'no, dalej'  喇 ≡ 吧

"Tamto małe dziecko jak tylko się uderzy, zaraz płacze".

嗰個細佬哥碰嚫就喊

go³⁵ go³³ saj³³ loł³⁵ go⁵⁵ pchunk³³ csan⁵⁵ dzał²² chAm³³.

那個小孩一碰就哭

na⁵³ ge⁵¹ siał²¹ chaj³⁵ i³⁵ pąk⁵³ dzioł⁵¹ kchu⁵⁵.

'tamto' 嗰個 ≡ 那個

'dziecko' 細佬哥 ≡ 小孩

一 'gdy tylko'

'uderzy się' 碰 = 碰

'partykuła stawiana za czasownikiem służąca wyrażeniu zranienia, kontuzji' 嚫

'wtedy' 就 = 就

'płakać' 喊 ≡ 哭

"Ja pójdę wpierw…"

我行先．．．

nko¹³ hAnk²¹ s-in⁵³…

我先走．．．

ło²¹ sien⁵⁵ dzoł²¹⁴…

'ja' 我  =  我

'iść, maszerować' 行 ≡ 走

'wpierw' _先 ≡ 先_

"On prawie nie ma pieniędzy".

佢冇錢乜滞

kchełj¹³ moł¹³ cs-in²¹ mat⁵⁵ dzaj²².

他幾乎沒有錢

tcha⁵⁵ dzi⁵⁵ hu⁵⁵ mej³⁵ joł²¹ ćsien³⁵.

'on' 佢  ≡ 他

'nie mieć'  冇 ≡ 沒有

'pieniądze' 錢 = 錢

'prawie nie; jeśli w ogóle' 乜滞 ≡ 幾乎 'prawie'

Rozwiązanie zagadki

Myślę, że powyższe zestawienie par zdań, pozwoli każdemu Czytelnikowi, w zgodzie z własnym sumieniem, odpowiedzieć na pytanie postawione w tytule artykułu:

"Czy mandaryński i kantoński są dialektami?".

Odpowiedź, dla tych, którzy nie przeczytali uważnie tekstu 😉 zapisałem poniżej atramentem sympatycznym:

> "Nie, (a przynajmniej nie swoimi), ich relacja jest znacznie bardziej złożona" <

Dodatkowe wyjaśnienia:

[1] Zdania w 'dialekcie' szanghajskim przedstawiam wyłącznie w znakach uproszczonych, ze względu na to, że cały obszar, na którym dominują języki z grupy Wu, leży na terenie Chin kontynentalnych.

[2] Podobnie jak w przypadku mandaryńskiego i kantońskiego wszystkie słowa dialektu szanghajskiego są zapisane w 'mojej' transkrypcji fonetycznej.

[3] Wg badań statystycznych przeprowadzonych przez Profesora Jun Da.

[4] Zdania zaprezentowano w znakach tradycyjnych, poniżej wypisano tylko te ideogramy, których forma graficzna w systemie znaków uproszczonych jest inna. Dwie formy zapisu: standardowa i kolokwialna oraz dwa systemy pisma: tradycyjny i uproszczony powodują, że w ekstremalnych przypadkach jednemu morfemowi odpowiadają cztery różne ideogramy np;. 俾, 畀, 給 i 给.

[5] Język kantoński, podobnie jak i inne chińskie 'dialekty', jest językiem sylabicznym i w ramach tych podjednostek można mówić o występowaniu różnych wariantów wymowy. Obecność tego zjawiska jest związana z różnicą rejestrów, co sprawia, że im sytuacja jest bardziej nieformalna, tym udział odchyleń od wymowy formalnej się zwiększa. Zagadnieniu temu poświęcę fragment kolejnego artykułu – "[MN29] Rejestry języka chińskiego – zasada odpowiedniości stylu".

[6] Według moich obserwacji  ideogramu 返fAn⁵³ częściej używa się w Hong Kongu, a homofonicznego  番  na kantońsko-języcznych obszarach Chin kontynentalnych.

Literatura uzupełniająca:

1. Simmons R.V. Shanghainese-English / English-Shanghainese Ditionary & Phrasebook, Hippocrene Books Inc., New York, 2011.
2. Eccles L. Shanghai Texts. MLS Macarthur Linguistic Studies No. 1, Western Sydney Univ., Macarthur (Australia). Language Acquisition Research Centre, 1997.
3. 郑定欧，潘小洛. 新编今日粤语. 北京 : 北京语言大学电子音像出版社, 2007.
4. Yip P.C., Don R. Chinese: A Comprehensive Grammar. London : Routledge, 2004.
5. Künstler M.J. Języki chińskie. Warszawa: Wydawnictwo akademickie Dialog  2000.

Zobacz również:

[MN1] Problematyka pisma ideograficznego (część 1)

[MN2] Problematyka pisma ideograficznego (część 2)

[MN3] Problematyka pisma ideograficznego (część 3)

[MN15] Ortograficzny chaos

[MN25] Geneza powstania standardowego języka chińskiego

[MN26] O współistnieniu mandaryńskiego, kantońskiego i klasycznego języka chińskiego; 三及第

[MN27] Czy mandaryński i kantoński są dialektami? O nietypowej lingwistycznej relacji (Część 1)