Teleuci

W poprzednich częściach cyklu (I i II) pisałam o podziale narodów turkijskich południowej Syberii i o ich republikach autonomicznych. Teraz przygotowałam prostą mapę tego regionu, poświęconą przede wszystkim tym narodom i grupom etnicznym, które nie mają żadnej postaci autonomii (choć w historii zdarzało się, że miały).

Mapę najlepiej oglądać w połączeniu z I i II częścią tego artykułu. Jako że ma ona charakter uproszczony, chcę podać też trochę bardziej szczegółowych danych na temat rozmieszczenia zaznaczonych na niej narodów. Niestety, nie jestem w stanie napisać o wszystkich tak, jak bym chciała. Otóż moim głównym źródłem są wyniki spisu ludności Rosji z 2010 r., a więc już nie pierwszej świeżości. Zawierają one informacje o rozmieszczeniu ludności poszczególnych narodowości, ale nie każdy z narodów/grup etnicznych został potraktowany równie szczegółowo. Najwyraźniej łatwiej było przeprowadzić statystykę tzw. małych rdzennych narodów, niż tych większych. Np. dowiemy się, że wśród Ałtajczyków zostali wyodrębnieni Telengici, Tubalarzy i Czełkanie, ale nie znajdziemy nic o podziale Tatarów. Można też się zastanawiać, dlaczego Kumandyńczycy i Teleuci zostali sklasyfikowani osobno, a nie zaliczeni również do Ałtajczyków. Albo dlaczego spośród Chakasów nie wyodrębniono chociażby Sagajów i Kaczynów.

Kto szukał informacji o poszczególnych narodach w rosyjskiej Wikipedii, znajdzie w przypadku niektórych z nich dość szczegółowe dane o rozmieszczeniu ich w poszczególnych miejscowościach. Są to jednak dane pochodzące z jeszcze wcześniejszego spisu z 2002 r., nie będę więc ich przytaczać, żeby nie mieszać statystyk z dwóch różnych spisów. W statystykach tego nowszego nie udało mi się niestety znaleźć takich informacji. Ograniczę się więc jedynie do tego, co znalazłam w podsumowaniu spisu z 2010 r., czyli do szczebla republik, krajów i obwodów.

Ałtajczycy

Ogółem: 74 238, w tym:

– Telengici: 3 712, w tym 3 712 w Republice Ałtaju;

– Tubalarzy: 1 965, w tym 1 891 w Republice Ałtaju;

– Czełkanie: 1 181, w tym 1 113 w Republice Ałtaju.

Chakasi

Ogółem 72 959.

Kumandyńczycy

Ogółem 2892, w tym 1 401 w Kraju Ałtajskim, 1 062 w Republice Ałtaju i 225 w obwodzie kemerowskim.

Szorowie

Ogółem 12 888, w tym 10 672 w obwodzie kemerowskim, 1 150 w Republice Chakasji, 161 w Kraju Krasnojarskim, 118 w Kraju Ałtajskim i 87 w Republice Ałtaju.

Tatarzy syberyjscy

Ogółem 6 779.

Teleuci

Ogółem 2 643, w tym 2 520 w obwodzie kemerowskim.

Tofalarzy

Ogółem 762, w tym 678 w obwodzie irkuckim.

Turcy czułymscy

Turcy czułymscy: 355, w tym 204 w obwodzie tomskim i 145 w Kraju Krasnojarskim.

Tuwińcy

Tuwińcy: 263 934, w tym:

– Todżyńcy: 1 858, w tym 1 856 w Republice Tuwy.

Zobacz również:

Różnorodność języków turkijskich

Klasyfikacje języków turkijskich – część 1

Klasyfikacje języków turkijskich – część 2

Teoria ałtajska

Przykład języka zagrożonego – czyli po co mi ten szorski?

Język szorski na tle innych języków turkijskich – część I

Język szorski na tle innych języków turkijskich – część II

Język szorski na tle innych języków turkijskich – część III

Narody turkijskie południowej Syberii – część I

Narody turkijskie południowej Syberii – część II

Pierwsza część tego artykułu była wprowadzeniem do geografii i podziału administracyjnego południowej Syberii. Dziś kontynuuję temat narodów turkijskich żyjących w tym regionie i postaram się usystematyzować ich podział.

W poprzedniej części pisałam, że podziały administracyjne często nie pokrywały się z etnicznymi, wskutek czego dochodziło do sztucznych podziałów lub równie sztucznych zjednoczeń. Należy także podkreślić, że niezależnie od rosyjskiej polityki w tym regionie sama etnogeneza narodów południowej Syberii była bardzo złożona. Wspomnę jedynie o dwóch związanych z nią czynnikach. Po pierwsze, co najmniej część tych narodów / grup etnicznych wyłoniła się na gruzach Chanatu Syberyjskiego (koniec XV w. – koniec XVI w.) i państwa Kirgizów jenisejskich, które ostatecznie upadło w XVIII w. Po drugie, część narodów uchodzących dziś za turkijskie to najprawdopodobniej sturczeni przedstawiciele narodów uralskich, a ściślej mówiąc – grupy samojedzkiej. Grupa ta, reprezentowana obecnie przez Nieńców, Eńców, Nganasan i Selkupów zamieszkujących północno-zachodnią Syberię, miała niegdyś znacznie większy zasięg, niż obecnie (obejmujący także południe Syberii), a część jej przedstawicieli wymarła bądź uległa rusyfikacji lub turkizacji. Jednym z takich narodów byli Kamasyńcy. O języku kamasyjskim, od stosunkowo niedawna wymarłym (1989 r.) wspominałam przy okazji klasyfikacji języków turkijskich. Otóż język ten, zaliczany zazwyczaj do samojedzkich (a więc uralskich), został uznany za turkijski przez Nikołaja Baskakowa i w związku z tym znalazł się w jego klasyfikacji razem z szorskim, chakaskim, czułymskim i saryg-ujgurskim.

Koniec dygresji, czas wracać do współczesności, bo nie da się równocześnie opowiedzieć o wszystkim, zwłaszcza gdy sami językoznawcy nie mają pewności co do wielu spraw. Zacznijmy od Ałtajczyków, bo wydaje mi się, że tu jest najwięcej komplikacji. Według Łukasza Smyrskiego (o którego książce „Ajdyn znaczy księżyc” wspominałam poprzednim razem) dzielą się oni na północnych i południowych, co odpowiada podziałom z klasyfikacji języków turkijskich. Podział na grupy etniczne wygląda więc następująco.

Ałtajczycy północni:

– Kumandyńczycy;

– Tubalarzy;

– Czełkanie.

Do Ałtajczyków północnych bywają zaliczani także Szorowie, ale nie zawsze, więc o nich napiszę osobno.

Ałtajczycy południowi:

– Ałtaj-kiżi;

– Teleuci;

– Telengici.

Drugą „skomplikowaną” grupą są Chakasi. Podobnie jak w przypadku Ałtajczyków, nie są oni jednolitym narodem. Według Smyrskiego samo słowo „Chakas” służy im tylko jako samookreślenie w języku rosyjskim, natomiast ich świadomość wiąże się z mniejszymi grupami etnicznymi. Główne grupy Chakasów to Kaczynowie (z północy) i Sagajowie (z południa). Poza tym wyróżnia się jeszcze Beltyrów (którzy uchodzą za podgrupę Sagajów), Kojbałów i Kyzyłów.

Podziałom podlegają także Tuwińcy, którzy, choć są narodem turkijskim, pod względem kultury mają wiele wspólnego z mongolskimi sąsiadami. Na terenie Tuwy wyodrębnia się większą grupę zachodnią oraz mniejszą wschodnią zwaną Todżyńcami. Poza tą republiką, lecz nadal w obrębie Rosji, żyją także bliscy Tuwińcom Tofalarzy (na zachodzie obwodu irkuckiego) i Sojoci (w Buriacji). W Mongolii i Chinach również występują grupy etniczne spokrewnione z Tuwińcami: Monczak i Caatani. Spotkałam też zdanie, że Sojoci i Caatani wywodzą się ze wspomnianych wyżej samojedzkich narodów uralskich, które uległy wpływom turkijskim i mongolskim.

Nie należy też pomijać innych narodów turkijskich południowej Syberii, nie mających własnych republik ani innych form autonomii. Pisałam tu już o Szorach – mieszkają oni przede wszystkim w obwodzie kemerowskim, lecz także na północy Chakasji. Na pograniczu obwodu tomskiego i Kraju Krasnojarskiego żyją zaś Turcy czułymscy. Poza tym cała zachodnia i południowa Syberia jest ojczyzną różnych grup Tatarów syberyjskich.

Im dalej w las, tym więcej drzew. Mam nadzieję, że pisząc na ten temat, udało mi się choć trochę wyjaśnić sytuację, a nie tylko zagmatwać – i że uda mi się jeszcze wrócić do tego tematu, tym razem już z mapą. Jeśli ktoś spośród Czytelników ma większą wiedzę na ten temat, będę wdzięczna za uwagi.